Асноуная характэрыстыка дзяржаунага ладу ВКЛ. Вышэйшыя органы улады

У XIV—XVI стст. ВКЛ па форме праўлення -феадальная манархія. На чале дзяржавы манарх, які называўся гаспадаром, вялікім князем. Ён ажыццяўляў заканадаўчую, судовую і адміністрацыйна-гаспадарчую ўладу. Прававое становішча рады ў прывілеях 1492 і 1506 гг. Абмежаванне ўлады вялікага князя ў да-лейшым было заканадаўча замацавана ў Статуце 1529 г. Рада - пастаянна дзеючым дзяржаўным органам.Рада была выканаўча-распарадчым, заканадаўчым і кантралюючым органам. Яе галоўнае прызначэнне - правы магнатаў ад замахаў з боку вялікага князя, ахова тэрытарыяльную недатыкальнасць дзяржавы. Сойм — вышэйшы агульнадзяржаўны заканадаўчы орган. Спачатку ў сойм уваходзілі ўсе буйныя феадалы, якія з'яўляліся раднымі панамі, службовыя асобы цэнтральнай і мясцовай адміністрацыі, а таксама ўся шляхта. Але рашэнні, як правіла, выносіліся вялікім князем і панамі-радай. Таму соймы гэтага перыяду былі больш дарадчымі, чым заканадаўчымі. У XVI ст. заканадаўчыя функцыі сойму пашырыліся. Вышэйшыя органы. Маршалак земскі, які з'яўляўся ахоўнікам парадку і этыкету пры вялікакняжацкім двары. Яго намеснікам быў маршалак дворны. Узброенымі сіламі дзяржавы кіраваў гетман найвышэйшы (з XVIII ст. — вялікі), які меў, асабліва ў час вайны, вялікія паўнамоцтвы. Яго намеснікам быў маршалак дворны. Дзяржаўную канцылярыю ўзначальваў канцлер, пры ім былі пісары, сакратары і іх памочнікі (дзякі). Канцлер зберагаў дзяржаўную пячатку, падпісваў найважнейшыя дзяржаўныя дакументы, разам са сваім намеснікам падканцлерам — удзельнічаў у падрыхтоўцы і канчатковым рэдагаванні за-канадаўчых актаў. Падскарбі земскі загадваў дзяржаўнымі фінансамі, скарбам. Яго намеснікам быў падскарбі дворны, а памочнікамі — скарбнікі і скарбавыя пісары. Вялікакняжацкія ўраднікі. Неслі службу ў вялікага князя і вышэйшых прадстаўнікоў улады, выконвалі судовыя рашэнні, уводзілі ва ўладанне маёнткамі, рабілі рэвізіі (люстрацыі), спаганялі нядоімкі па падатках, сачылі за будаўніцтвам дарог, мастоў і інш. Агульная характарыстыка дзяржаўнага ладу Вялiкага княства Лiтоўскага, Рускага і Жамойцкага (XIII сярэдзіна XVI стст.). Сістэма вышэйшых органаў дзяржаўнай улады і кіравання. 2 канцэпцыи палітычага і тэрытарыяльнага цэнтра: а)паскоранае развіццё феадальных адносін з'явілася палітычная кансалідацыя і ўзнікненне моцнага дзяржаўнага ўтварэння на чале з уласнай княжацкай дынастыяй. ВКЛ ўтворана без удзелу ўсходніх славян, а таму была чужой для беларусаў і ўкраінцаў. б)ўтварэнне ВКЛ не мела ў сваёй аснове ваеннай сілы, а важную ролю тут адыгрывалі працэсы натуральнай сацыяльна-эканамічнай і палітычна-тэрытарыяльнай кансалідацыі беларуска-літоўскіх зямель. Другая канцэпцыя атрымала права на жыццё з выхадам у свет работ беларускага гісторыка М. Ермаловіча. На яго думку, летапісная «літва» знаходзілася ў Верхнім Панямонні, паміж Навагрудкам і Мінскам з захаду на ўсход і паміж Маладзечнам і Слонімам з поўначы на поўдзень. Ён прыйшоў да высновы, што не літоўскія князі захапілі частку новагародскай і іншых беларускіх зямель, а, наадварот. На наш погляд, ВКЛ з'яўляецца вынікам беларуска-літоўскага грамадскага сінтэзу. Галоўная сіла - аб'яднання беларускіх і літоўскіх княстваў у адну дзяржаву - развіццё прадукцыйных сіл і эканамічных сувязей паміж княствамі. Паскарэннем паслужыла аб'яднанне ваенных сіл у барацьбе з крыжакамі, а таксама з нашэсцем мангола-татараў. Цэлае стагоддзе, нават крыху больш, працягвалася пераўтварэнне Літоўскай дзяржавы ў ВКЛ, Рускае і Жамойцкае. Монарх – глава гос (господар, великий князь литовский, король польский—Статута 1529 г.). Власть ограничена, т.к. важные вопросы решались обязательно с участием панов радных. Рада — постоянно действующий коллегиальный орган, который фактически осуществлял реальную власть. В состав: - крупные светские феодалы — паны радные, католические епископы и лица по должности (канцлер, гетман земский, маршалок земский и т.д.). Численный состав не определен, а на практике колебался от 3 до 40 человек в зависимости от важности рассматриваемых вопросов. Сейм ВКЛ как сословно-представительный орган окончательно сформировался в XVI в. Состав: представители шляхты, избираемые ежегодно от каждого повета по одному человеку. Сеймы собирались по мере необходимости в разных городах и работали от 2 дней до нескольких месяцев. Особенность аппарата ВКЛ - отсутствие коллегиальных отраслевых органов управления. Вместо них широкая система высших и дворных должностей, на принципах единоначалия, назначения, и др. Высшие ДЛ госу аппарата: канцлер (заведывал государственной канцелярией и был хранителем большой государственной печати. Он активно участвовал в разработке нормативных актов, следил за учетом всей входящей корреспонденции (жалоб, прошений и т.д.). В его подчинении был большой штат должностных лиц: подканцлер, писари, дьяки и др. Все финансово-хозяйственные вопросы и государственная казна в целом были в ведении земского подскарбия. Он ведал доходами и расходами государственной казны, осуществлял общее управление всем государстенным имуществом и т.д. Вооруженные силы ВКЛ были в ведении гетмана наивысшего (земского, великого). Он не только командовал войском, но и ведал вопросами сбора войска, его комплектования, снабжения. В его подчинении были гетман польный, гетман дворный и т.д. Реформа 1564-66. Бельски прывилей. Виленски прывилей. Па водле рэформы 1565 г. были створаны сетки паветау. Новыя паветы были одзинками судовай администратыунай и вайсковай арганизации. Саслоуна-прадстауничыми органами мясцовай улады выступали павятовыя и ваяводския соймики. Яны имели шырокия поунамоцтвы. Ваявода начале ваяводства назначауся князем и радай. Кашталян узнач войска. Ключник - камендант замка. Стараста – кирауник админ у павеце. Па водле судовай рэформы 1564 стваралися мясцовыя суды, галоу роля - шляхта.На Бельским сойме магнаты стали падпарадкоувацца тым жа судам, што и шляхта. Прывилей уносиу шэраг новых палажэнняу: адзяленне судоу ад админ, роунасць шляхты перад судом и законом. Виленски прывилей вызначыу: парадак скликання павятовых соймикау, две систэмы суд. органау. Вышэйшы агульнасаслоуны суд – гаспадарски суд + суд паноу рады и камисарски суд, маршалауски , соймавы. Мясцовыя суды: замкавы, земски павятовы суд, падкаморски суд, копны суд, войтауска-лауничы.