Бұрқасындарменқарлыборандар 2 часть

Әр түрлі балдағы жер сілкіністерінің төмендегі белгілерінің адамдардың мінез–құлқымен іс қимылына, сілкістердің мүмкін болатын әсеріне, құрылыстар мен ғимараттардың жағдайына, жер қабатындағы табиғи құбылыстарға, жер қабатындағы және жер бетіндегі судың жағдайының өзгеру белгілеріне назар аударыңыздар.

1 балл- мүлдем байқалмайтын жер сілкінісі;

2 балл- дірілді жоғары қабаттағы кейбір адамдар ғана сезеді;

3 балл- дүмпу аз ғана адмға білінеді, терезе дірілдеп, ілме шамдар теңселеді;

4 балл- дүмпуді ғимарат ішіндегі адамдардың бәрін сезеді, ыдыс- аяқ сылдырлайды;

5 балл- дүмпуді барлық адамдар сезеді;

6 балл- діріл жүруге кедергі келтіреді, ғимарат теңселеді, сөрелерден ыдыс- аяқ құлайды, сылақтарда жарықшақ пайда болады;

7 балл- адамдарды үрей билейді, жиһаз құлайды, блоктар, каркастар, панельдер арасындағы қиылыстар жарылады;

8 балл- адамдар өзін- өзі әрең ұстайды, беткейдегі топырақта жарықшақ пайда болады, ғимараттар қатты зақымдалады, қабырғалар мен қоршаулар қирайды;

9 балл- адамдар жүре алмайды, топырақ беті жарылады, ғимараттар жаппай зақымдалады;

10 балл- ғимараттар толық қирайды;

11 балл- апат;

12 балл- жер бедерінің қатты өзгерісі.

11. Жер сілкінісінің сипаттамалары: ошақ, гипоцентр, эпицентр, тектоникалық толқындар ұғымындарына анықтама беріңіз

Жерсілкінісі – геологиялыққұбылыс. Олар – кез-келгенжердепайдаболуымүмкін. Жерсілкінісініңошағыжерқойнауындақалыптасады.Геологиялықортадағыжылжулар, бірігулер, жарылулар,ортаюларсекілдітезөзгерістержерсілкінісініңпайдаболусебебінежатады.Әрбіржерсілкінісікезіндеосыжарылыснәтижесіндежерқойнауындажинақталғанэнергияныңбірбөлігісыртқашығарылады.Жербетініңшайқалуысейсмикалықтолқындардыңнәтижесіндеболады.Осындайтолқындаркөлемді(жерденесінетаралады) жәнеүстінгібеттегі (жердіңүстіңгіқабатынқамтитын) секілді 2 түрліболады.Көлемдітолқындаржердіңүстіңгіқабатындағытолқындарғақарағандашапшаңжүредіжәнедежерсілкінісініңболғандығынхабарлайтындайбақылаунүктесіндеалғашқысерпілісбайқалады.Жердіңүстіңгіқабатындағытолқындарбірнешесекундкешболады.Оларәдеттекелесіқаттысоққыныәкеледі.

Сейсмикалық энергияны бөліп шығаратын жер аймағы жер сілкінісінің ошағы деп аталады.

Жер сілкінісі – қаһарлы кездейсоқ құбылыс, кенеттен пайда болады жєне қасқағым сєтте Өтеді.

Гипоцентр – жер сілкінісі басталған жер ішіндегі орын. Жер сілкінісінің сипаттамалары (ошақ, гипоцентр, эпицентр, толқындар). Жер қабатының кенеттен жылжуы және жарылуы нәтижесінде серпінді тербеліс түрінде пайда болатын, орасан зор аймаққа тарайтын жер дүмпулері мен жер бетіндегі тербеліс жер сілкіну деп аталады. Жер сілкінісі – геологиялық құбылыс. Олар – кез-келген жерде пайда болуы мүмкін. Жер сілкінісінің ошағы жер қойнауында қалыптасады.Геологиялық ортадағы жылжулар, бірігулер, жарылулар,ортаюлар секілді тез өзгерістер жер сілкінісінің пайда болу себебіне жатады.Әрбір жер сілкінісі кезінде осы жарылыс нәтижесінде жер қойнауында жинақталған энергияның бір бөлігі сыртқа шығарылады.Жер бетінің шайқалуы сейсмикалық толқындардың нәтижесінде болады.Осындай толқындар көлемді(жер денесіне таралады) және үстінгі беттегі (жердің үстіңгі қабатын қамтитын) секілді 2 түрлі болады.Көлемді толқындар жердің үстіңгі қабатындағы толқындарға қарағанда шапшаң жүреді және де жер сілкінісінің болғандығын хабарлайтындай бақылау нүктесінде алғашқы серпіліс байқалады.Жердің үстіңгі қабатындағы толқындар бірнеше секунд кеш болады.Олар әдетте келесі қатты соққыны әкеледі. Сейсмикалық энергияны бөліп шығаратын жер аймағы жер сілкінісінің ошағы деп аталады.

Гипоцентр – алғашқы сейсмикалық толқынның басталуы болған ошақтың негізгі нүктесі. Қазақстан аймағында жер қабатының сілкініс ошағының ең жоғарғы тереңдігі50кмаспайды.

Эпицентр – бұл гипоцентрдің тікелей үстіндегі жер қабатының негізгі нүктесі. Жер сілкінісі жиі жағдайда жердің жоғарғы қабатындағы жарық-жарылыстармен қоса қабат жүреді.Сілкіну көлемінің шамасы (жер сілкінісінің үдемелілігі) ғимараттардың бүліну деңгейімен жер бетінің өзгеру сипатымен анықталады және балмен есептеледі. Сейсмикалық толқынның жалпы қуатының шамасына жер сілкінісінің магнитудасы (кейбір шартты белгілері) жатады.

12. Жер сілкінісінің «магнитудасы» және «қарқындылығы», «өлшемі» ұғымына анықтама беріңіз

Жер сілкінісін болжау өте қиын. Қазақстан Республикасының жер сілкінісінің жиілігін анықтау кезінде MSK- 64 12- баллды халықаралық шкала пайдаланылады. Ол төмендегі көрсеткіштермен сипатталады:

1 балл. Жер сілкінісі сезілмейді. Тербелістің үдемелілігі адамдардың сезіну денгейінен төмен болады, жер қабатындағы сілкіністі тек сейсмографтар байқап тіркейді.

2 балл. Сәл ғана сезілетін жер сілкінісі.Тербелісті ғимараттың ішіндегі тыныштықта, әсіресе жоғарғы қабаттарда болатын жекелеген адамдап ғана сезеді.
Әлсіз жер сілкінісі. Үй ішінде болған адамдардың 50% шамасында, ашық жерлердегі адамдардың кейбіреулері ғана жер сілкінісін сезеді.

3 балл. Әлсіз жер сілкінісі. Үй ішінде болған адамдардың 50% шамасында, ашық жерлердегі адамдардың кейбіреулері ғана жер сілкінісін сезеді.

4 балл. Елеулі жер сілкінісі. Ғимараттардың ішіндегі көп адамдар сезеді, ал ашық жерлерде аз ғана адамдар сезеді. Ұйықтап жатқандардың кейбіреуі оянып кетеді, бірақ оларды қорқыныш сезімі билемейді. Теңселу сезіледі,ол жүріп бара жатқан айыр жүк машинасы тудырған солқылдауға ұқсас болады.Терезе, есік,ыдыстар сылдырлайды. Еден мен қабырғалар шықырлайды.Мебельдер дірілдейді.Ілулі заттар жеңіл түрде тербеледі.Тұрған автомашиналар да серпіліс сезіледі.

5 балл. Ұйқыдан оянып кету. Жер сілкінісін ғимараттың ішіндегі барлық адамдар, ашық далада көптеген адамдар сезеді.Ұйықтап жатқандар тегіс оянады.Кейбіреулері ғимараттан жүгіріп шығады, жануарлар тынышсыздана бастайды.Ілулі тұрған заттар қатты шайқалады.Кейбір қатты бекітіліп ілінген заттардың өзі құлап түседі,орнынан жылжиды, ыдыстардағы судың бір бөлігі шайқалып төгіледі, кей жағдайларда су көздерінің көлемінде өзгерістер болады.

6 балл. Қорқу. Жер сілкінісін барлық адамдар сезеді.Көп адамдар қорқып көшеге жүгіріп шығады.Үй жануарлары да қора-қопсыдан шығып кетеді.Тербеліс жүруге кедергі келтіреді.Ғимарат қозғалысқа ұшырап, босаңсиды.Полкалар, сөрелердегі заттар құлайды.Ыдыстар құлап, сына бастайды. Ауыр заттардың өз орнынан қозғалуы мүмкін.Әк, сылақтар түсе бастайды, сылақтарда ұсақ-жарық сызаттар пайда болады.Құдықтардағы су деңгейі мен су көздерінің көлемінде өзгерістер байқалады.

7 балл. Ғимараттардың зақымдануы.Көптеген адамдардың бойын үрей қорқыныш билеп-үй жайлардан жүгіріп шығады, кейбір адамдар үшін аяқпен тұру қиындайды.Көптеген темір бетонды, каркасты ғимараттарда жеңіл зақымдану болады.Ірі блокты ғимарратар мен кірпіштен салынған үйлердің қабырғаларында шамалы жарық-сызаттар пайда болып, түтін тартатын трубалардың бір бөліктері құлай бастайды.кейбір реттерде тіке баурайлардағы жолдардың өтетін бөліктеріндегі құмды жағалауларда құлау, көшкін, ал жолдағы тастарда жарықтар пайда болады, су ылайланып , бетінде толқын пайда болады.Су көздері мен құдықтағы сулар деңгейі өзгеріске ұшырайды.

8 балл. Ғимараттардың қатты зақымдануы. Қорқыныш пен үрей билейді. Кейбір жерлерде ағаш бұтақтары сына бастайды.Ауыр жиһаздар жылжып, кейде құлайды.Саманнан және саз балшықтан тұрғызылған көптеген үй-жайлар мен қора-қопсылар қирайды.Кірпіш үйлердің көпшілігінде түтін тартатын трубалар құлап, қабырғаларда саңылаулар пайда болады.

9 балл. Ғимараттардың жаппай зақымдануы.Жаппай үрей,адамдардың көпшілігі аяғымен тұра алмай,құлайды.Жануарлар азан-қазан, сергелдеңге түседі.Кірпіш және ірі блокты үйлердің көпшілігінің қабырғалары ойылады, ішкі қабырғалары құлайды, ғимарратардың жеке бөліктері бүлініп қирайды.

10 балл. Ғимараттың жаппай қирап-бүлінуі.көптеген панельді, темір бетонды және ағаштан салынған ғимараттардың жеке бөліктері қирап құлайды.Көпір, бөгеттер едәуір зақымдалады.Темір жол рельстері мен жер астындағы трубалар майысып, ажырап кетеді.Жер бетінде 1 м-ге дейін жарық пайда болады.Өзен жағалауларында үлкен шөнінділер пайда болады.Көлдер мен каналдардағы су шайқалып төгіледі.Жаңадан көлдер пайда болуы мүмкін.

11 балл. Апат. Барлық ғимараттар, темір жол және автомобиль жолдарының көпірлері, жер асты трубалары, тас жолдар қирап, бүлінеді.Жер бетінің тіке жарылуы және ажырауы, кең жарық саңылау түрінде елеулі өзгеріске ұшырайды.Таулар қайта-қайта опырылп құлайды.

12 балл. Жер бедерінің озгеруі. Жер бетіндегі және жер астындағы барлық құрылыстар іс жүзінде күшті бүлінеді немесе қирайды. Жаңа көлдер пайда болып, өзендер бағытын, саласын өзгертеді.Үлкен аймақтарда таулар құлап-қирайды.

13. Жер сілкінісі кезінде үйде (пәтерде), ғимараттардағы қауіпсіз жерлерді атаңыз

Жер сілкінісі кезінде ғимарат ішіндегі кез келген адам тірі қалу мүмкіндігін арттыру, жарақаттан сақтану үшін дүмпуді алдын ала күте тұруға болатынг салыстырмалы қауіпсіз орынды білуге тиіс, ал дүмпу аяқталғаннан кейін ғимараттан тез шығып кету керек. Тұтас ішкі қабырғалардың ойықтары, қабырғалардың бұрыштары, есік жақтауының ортасы, мықты үстел, белағаш өтетін жер ең қауіпсіз орындар б.т. жер сілкінісі кезінде қауіпті орындардың ұатарына ішкі ж/е сыртқы қабырғалардың шыныланған ойықтары, соңғы қабаттардағы шеткі бөлмелер, лифтілер, саты алаңы мен балкондар жатады. Зілзала кезінде ғимараттан еш бір кедергісіз жылдам шығу үшін дәліздерді, өтетін жерлерді, баспалдақ торларын, ішкі ж/е сыртқы есік сыртқы ойықтарын аса қажетсіз дүние мүлікпен ыбырсытпау керек. Егер сіз ғимараттың 1-2 қабатында болып, одан шыққыңыз келсе онда алғышқы дүмпу кезінде дабырсыз жылдам қимылдаңыз. Бірінші қабаттан тез шығу үшін терезені н/е балконды пайдалануға болады. Ғимараттың жоғарғы қабатындағы адамдар бастарын қолға түскен затпен жауып, дүмпуді салыстырмалы қауіпсіз орында тоса тұрулары қажет. Ғимараттан арқаны қабырғаға тірей отырып шығу керек, ал қабырға жалаң болса оны айналып өткен жөн. Жеке үйдің иелері қажетті жағдайда оны сейсмолок тұрғыдан күшейтуі қажет. Ұйымның бүкіл қызметкерлері ғимараттың сейсмотөзімділік жәрежесін білу керек. Бүкіл құрылымдық бөлімдерге негізгі шыға беріс жолын, қозғалыс бағытын, ғимарат пен аумақтағы қауіпсіз алаңдарды бекітіп берген жөн.

Жер сілкінісі қаупі жағдайында электр дабылдар, өндірістік гудоктар мен басқа да хабарлау құралдары қосылады, бұл баршаның назарына ескерту дабылын білдіреді. Осы дабыл б/ша радио мен теледидарды қосып, төтенше жағдай туралы хабарды мұқиат тыңдап, ж/е жергілікті биліктің, төтенше жағдай жөніндегі басқару органының нұсқауын нақты орындау қажет. Егер сіз үйде болсаңыз: өрт сөндіргішті тексеріңіз, жуынатын бөлмеден су мен шелекті алыңыз; өзіңді қорғауға қабілетті киім мен аяқ киімді киіңіз, пәтерде газды, су мен электрді ажыратып, пешті өшіріңіз; ӨЗІҢІЗБЕН БІРГЕ АЛДЫН АЛА даярлаған заттар, құжаттар салынған жол қапшығыни алып, көршілерге хабарлаңыз, жалғыз бастыларға, ауру адамдарға көмектесіңіз, ғимараттан шығып, арнайы жиналған орынға барыңыз, алдағы нұсқауларды күтіңіз; қалыпты тіршілік жағдайына жергілікті биліктің н/е төтенше жағ.жөніндегі басқару органының нұсқауы б/ша оралған жөн.

Ғимараттардың құрал-жабдықтардың зақымдауынан келетін шығындар ғимараттардың өзінің шығынынан кей жағдайларда бірнеше рет асып түседі. Жер сілкінісі мүмкін болатын аймақтарда ірі қалалар мен елді мекендер, гидротехникалық құрылыстар мен зиянды өнімдермен жұмыс істейтін өндіріс орындары, улы және жарылғыштық қаупі бар материалдар қоймалары орналасқан.Қатынас және инженерлік желілердің жер сілкінісі кезіндегі бұзылуы да біраз қауіп төндіреді. Ғимараттардың жаппай зақымдануы. Жаппай үрей,адамдардың көпшілігі аяғымен тұра алмай,құлайды.Жануарлар азан-қазан, сергелдеңге түседі.Кірпіш және ірі блокты үйлердің көпшілігінің қабырғалары ойылады, ішкі қабырғалары құлайды, ғимарратардың жеке бөліктері бүлініп қирайды.
Ағаштан салынған, темір бетонды және паенльді ғимараттарды түтін тартатын трубалар құлайды. Жалғанған трубалар ажырап кетеді, темір жол рельстері майысады.Сонымен бірге 10 см-ге жететіндей жарықтар пайда болады.Құздар құлап, көшкін жиіленеді.тегістік жерлерде – су басып кету, құм мен ылайдың салындылары жиі байқалады.Су бетінде үлкен толқындар пайда болады. . Ғимараттың жаппай қирап-бүлінуі.көптеген панельді, темір бетонды және ағаштан салынған ғимараттардың жеке бөліктері қирап құлайды.Көпір, бөгеттер едәуір зақымдалады.Темір жол рельстері мен жер астындағы трубалар майысып, ажырап кетеді.Жер бетінде 1 м-ге дейін жарық пайда болады.Өзен жағалауларында үлкен шөнінділер пайда болады.Көлдер мен каналдардағы су шайқалып төгіледі.Жаңадан көлдер пайда болуы мүмкін.

14. Жер сілкінісі кезінде ғимарат ішінде және сыртында қандай жерлер қауіпті екенін көрсетіңіз

Қазастанның жер сілкінісі ең қауіпті аймағының көлемі 450 мың км². Онда өнеркәсіптің негізгі қорларының біразы жинақталған, тұрғын үй қорларының 35%-і орналасқанғғ шамамен республика тұрғындарының 40% осы аймақтарда тұрады.Әлеуметтік –экономикалық зиянның ауқымы жөнінде жоғарыда келтірілген кестеде айтылды.

Жер сілкінісі – бұл жер қыртысында н/е мантияның үстінгі бөлігінде кенеттен болған қозғалыс пен жарылыс н/де пайда болған ж/е елеулі ауытқу түрінде үлкен қашықтыққа таралатын жер асты дүмпуі мен жер астының қозғалысы. Жер қыртысының тектоникалық қозғалысын тудыратын жер сілкінісі өте жойқын болып келеді. Су асты ж/е су жағалауындағы жер сілкінісі кезінде теңіз түбінің қозғалыс н/де теңіздің гравитациялық толқындары – цунами п.б., құрлықта үлкен бүлінушілік жасайды.

Жер сілкінісі қауіпті аймақтарда ірі қалалар мен елді мекендер, гидротехникалық ғимараттар мен зиянды өндірісті өнеркәсіп кәсіп орындары, жасанды ж/е су қоймалары, жарылыс қаупі бар ж/е улы материалдар қоймасы орналасқан. Тұрғын үй алқабының бұзылуы мен қатар тізбеленген объектілердің кейбіреуінің бұзылуы оңалмайтын экологиялық өзгеріске алып келуі мүмкін. Инженерлік желілер мен коммуникациялардың сейсмикалық бұзылуы аса қауіпті. Жер сілкіәнісі салдарының аса ауыр түрлері ғимараттар мен үйлерді сейсмикалық күшейту б/ша жұмыстар жер сілкінісі қаупі ескерусіз жүргізілетін құрылыс пен ғимараттарды п.б. бұған мысал ретінде соңғы жылдары Қазақстанда болған жер сілкіністері салдарын келтіруге болады.

Қазастанның жер сілкінісі ең қауіпті аймағының көлемі 450 мың км². Онда өнеркәсіптің негізгі қорларының біразы жинақталған, тұрғын үй қорларының 35%-і орналасқан шамамен республика тұрғындарының 40% осы аймақтарда тұрады.Әлеуметтік –экономикалық зиянның ауқымы жөнінде жоғарыда келтірілген кестеде айтылды.

15. Ядролық, химиялық, бактериологиялық қарулар туралы түсінік беріңіз

Ядролық қару Ядролық қару деп-жарылыс кезінде ядролық реацияның жүруінің нәтижесінде болатын ішкі ядролық қуатты пайдалануға негізделіп жасалған қару түрі. Ол барлық белгілі зақымдау құралының ішіндегі ең қуаттысы. Ядролық жарылыстың қуаттысы тротилдық эквивалентпен өлшенеді.тротилдңк эквивалент тоннамен (т),килотоннамен(кт),мегетоннамен(Мт) өлшенеді.ядролық жарылыс ауада жер су бетінде ж/е жер су астында болуы мүмкін. Оның толқындау факторына: Соққы толқын жарықты сәуле бөлу,өткір радиация,төңіректі радиоактивті ластау ж/е электрлік магниттік импульс жатады. Соққы толқын-ауаның бірден қысылысынан пайда болады ж/е дыбыс жылдамдығынан жоғары жылдамдықпен тарайды. Соққы толқынның пайда болу көзі жарылыстың ортасында өте жоғары қысымның пайда болуы. Соққы толқын өзінің жойқын күшіне байланысты жолындағылардың бәріне қирата талқандап өтеді. Соққы толқынның күші эпицентрінен қашықтаған сайын бәсеңдей береді.адамдар соққы толқынан тек арнайы панаханаларға,шұңқырларға т.с.с таса жерлерге жасырынып,сақталады. Жарықты сәуле бөлу-ядролық қарудың жарылысының әсерінен пайда болады.Оның құрамында ультракүлгін, инфрақызыл ж/е көрінетін сәулелер болады. Жарықты сәуле бөлу жарылыстың күшіне байланысты бірнеше секундка ғана созылады. Бұл сәулеленудің ішіндегі қауіптісі инфрақызыл сәулесі. Жарықты сәуле бөлу үлкен өрттердың пайда болуына әсер етеді,адамдар күйеді,көзді жандырып жибереді. Өткір радиация- гамма сәуленің ж/е нейтрондардың ағымы.

Химиялық қару Химиялық қару – Ұрыстық қолданылуы құралдармен бірліктегі улағыш заттар . УЗ – өздерінің физика – химиялық қасиеттері мен жоғары биологиялық белсенділігі арқасында қару ретінде , адамдарды,өсімдіктер мен жануарлар әлемін қырып – жоюға қолданылуы мүмкін уға арналған химиялық құрамалардың арнайы тобы. Оларды жеткізу құралдары – снарядтар,бомбалар, ракеталар.1954 жылы химиялық қаруды қолдануға тыйым салынды.Бірақ АҚШ оны Вьетнамда қолдануды жалғастыраберді.Мысалы,қызғылт – сары газ құрамында диокайн бар, бұл – газ өсімдіктерді жою үшін,яғни дефолиант түрінде ойлап шығарылды.Бірақ оның кейін адам ағзасыда үлкен өзгерістер туғызатыны анықталды.Мысалы,Вьетнамдағы соғысқа қатысқан АҚШ – тың 200 мың солдатының 14%балалары неше түрлі кемтарлықпен дүниеге келсе , ал Вьетнамның жергілікті халқында шаш,тырнақ, тістің тым ерте түсуі, қартаю байқалады. Қатерлі ісік, психоз, қан ауруымен ауыратын адамдар саны едәуір көбейді.Бұрын АҚШ химиялық қаруға тактикалық қару ретінде қараса, ал қазір стратегиялық қару ретінде қарайды.Химиялық қару барлық тіршілік йелеріне әсер етеді,ал материалдық құндылықтар сау қалады,оның көмегімен адамдарды қырып-жоюға немесе қатардан шығаруға болады. Қарудың бұл түрі басқаларға қарағанда арзан дайындалады.Мысалы,улағыш заттар тактикалық қолданылуына байланысты өлім қатерін туғызатындар:зарин,зоман,В-газдар,иприт;қатардан уақытша шығаратын : ипкапостанттар (дене жағдайына әсер етеді),кереңдік, соқырлық , анафилактикалық шок; Тітіркендіргіш әрекеттік: аданет,хлориникрит болып бөлінеді. Химиялық қаруды қолдану мақсаттары: 1.Уақытша қатардан шығару 2.Жою 3.Адамдарды тірі роботқа айналдыру. 4.Өндірістік процестерді тоқтату үшін пайдалану.

Биологиялыққарудеп терлеткі (патогенные) микроорганизмдері, олардың шығаратын улары және жеткізетін құралдарының жиынтығын айтады. Бұл қарудың қауіптілігі приборлардың жоқтығынан іздеп табудың қиындығы. Ал олардың әсерін анықтау үшін, сол қару қолданылған жерден, судан, ауадан заттар алып, арнайы жабдықталған зертханада талдау жасап қана анықтауға болады. Оған көп уақыт кетеді, ал жаппай улану басталғанда әрбір минут, секунд қымбат. Бактериологиялык қару дегеніміз — адамдарды, ауыл шаруашылық малдарын, азык-түлік корларын, жем-шөпті залалдауға арналған жөне жеткізудің техникалық кұралдарына орналасқан жұкпа көздері—кеміргіштер мен тасығыш-жөндіктер, ауру туғызатьш микробтар жөне олар бөлетін уыттар.Бактериологиялық зақым ошағы биологиялык кұралдардьщ тікелей өсеріне тап болған халык, жануарлар, су қоймалары, өсімдіктері, кұрылыстары мен баска да объектілері бар аумак болып табылады. Егер закымдану ошағын залалсыздандырмаса, онда закьімданған адамдар мөн жануарлар арқылы ауру одан тыс аймакка да тарап кетеді.БҚ-дың зақымдаушы әрекеті бірден көрінбейді, ол ағзаға түскен микробтар мен токсиндердің түрі мен санына, ағзаның күйіне байланысты. Инкубациялық кезең бірнеше сағаттан 14 күнге дейін созылады, мысалы, тулермияда 6 тәулікке, ал бөртпе сүзекте 14 тәулікке дейін болады. Осы кезең бойында жеке құрам ұрысқа қабілеттілігін сақтайды.

16. Ядролық қарудың зақымдағыш факторларын келтіріңіз

Ядролық зақымдау ошағы шартты түрде төрт шеңберлі аймаққа бөлінеді.

Бірінші аймаққа (жарылыс кіндігіне жақын жердегі толық қираушылық) сырттқы шекараға 0,5 кг/см2 жоғарырақ артық қысым-мен соққы толқынының әсеріне үшыраған зақымдану ошағының аумағы жатады.

Екінші аймақ (қатты қирау) 0,5 — 0,3 кг/см2 соққы толқынының артық қысымымен сипатталады. Бүл аймақта тас ғимараттар мен жертөбелер қатты қирап, ағаш ғимараттар толық қирауы мүмкін, үйінділер пайда болып, өрт шығуы да мүмкін. Панаханалардыңкөбісі сақталады, алайда кейбіреулерінің кіреберісі мен шығаберісін үйінді басып қалуы мүмкін. Панаханадағы адамдар зардапшекпейді.

Үшінші аймақ (орташа қираулар) 0,3 — 0,2 кг/см2 соққы толқы-нының артық қысымымен, ғимараттар мен түрақжайлардың ішінара қирауымен сипатталады. Оларды жаппай өрт жайлауы мүмкін, (көптеген қорғаныс ғимараттар сақталынады, ал онда түрған адамдар зардап шекпейді. Қорғаныс ғимаратының сыртында қалған адамдардың бір бөлігі жарақат алып, жедел медициналықкөмекті қажет етеді.