Еңбек қорғаудан ұйымдастырушылық– құқықтың негіздері

Кез келген өндірісте еңбекті қорғау - қауіпсіз және ыңғайлы еңбек жағдайын қамтамасыз ететін мәселелерді қарастырады. Еңбекті қорғау - әлеметтік – экономикалық, техникалық, гигиеналық, ұйымдастытырушылық, емдеу-профилактикалық шараларын нәтижесінде, еңбек процессі негізінде адамның денсаулығын, жұмысқа қаблетілігін сақтау және қамтамасыз ететін іс шаралар жиынтығы. Енбекті қорғаудың алдында тұрған күрделі мәселелерді шешу үшін көп теген ғылым мен техниканың жетістіктеріне сүйеніп жүргізілген жағдайда ғана адам еңбегінің қауіпзіздігін қамтамасыз ету мәселелерден шешуге болады.

Еңбекті қоғаудың меторологиялық негізі технологиялық процестер, өндіріс құралдары және қолданылатын, өндірілетін заттар мен материал дардың еңбек өнімділігіне, деннің саулығына қауіпті, қатерлі өндірістік факторлардың алдын алу мақсатында жүргізілетін ғылыми талдау.

Осындай талдау негізінде қызметкерлер мен жұмыскерлерге кері әсер ететін факторлардың алдын алудың шаралары жетілдіріледі.

Біздің елімізде еңбекті қорғау негізінен 1995 жылда 30 тамызда қабылданған Ата заң аясында жүргізіледі. Бұл мәселеге аса көңіл бөлінетіні елімізде қабылданған

- Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңы;

- Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау заңы;

- Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау заңы;

- Қазақстан Республикасының өрт қауіпсіздік заңы.

Өндіріс пен өнеркәсіптің қайтадан жандана бастаған кезінде жұмыс керлердің құқықтармен жұмыс берушінің міндеттері, меншіктің түрлерінің ауысуына байланысты өзгерістер енгізуде қажет етеді. Еліміздегі жүргізіліп жатқан қоғамдағы демократияландыру жолында реформалар көрінісі Парламенттегі талқылаудағы Еңбек Кодексінен көрініс табуда.

Ндірістік санитария

Жұмыскерлер еңбек үрдісінде, негізінен өндірістік ортада өткізеді. Өндірістік орталығының әсері еңбек жағдайына байланысты.

Өндірістік орта - адам өзінің еңбек үрдісінен өткізетін кеңістік. Еңбек ету кеңістігі техно-сфераның бір бөлігі ретінде кері ықпал ететін факторлар қалыптастырады. Бұл факторларды қалыптастыратын өндірістік орталық элементтері: еңбек құралы; еңбек заттары; еңбек өнімі; энергия; еңбек жағдайының микроклиматы; еңбек адамдары. Еңбек жағдайы - өндіріс ортасының элементтерінің қалыптастыратын, адамның денсаулығына және еңбек ету қабілетіне әсер ететін факторлар жиынтығы. 2004 жылы қабылданған ҚР «Еңбек қауіпсіздігі және еңбек қорғау» заңында; еңбек қауіпсіздігі; еңбектің қауіпсіз жағдайы; еңбек гигиенасы; өндірістің зиянды факторы; өндірістін қауіпті факторы түсініктерінің сипаттамалары келтірілген.

Сонын ішінде адам еңбек жағдайында көбінесе әсер ететін және еңбек жағдайын анықтайтын өндірістің зиянды факторы – ықпалы жұмыскердің денсаулығына немесе еңбек қабілетінің төмендеуіне соқты ратын өндірістік фактор; өндірістің қауіпті факторы - ықпалы жұмыскердің денсаулығының төмендеуі еңбек қабілетін жоғалтуына немесе қазаға ұшыратуы мүмкін кен өндірістік фактор.

Кәсіпорнының жұмыс талдау нәтижесі бұл өндіріс саласындағы өндірістің зиянды факторлары шаң-тозаң, өндірістік жарақаттану, жұмыс аймағындағы микроклимат, түтіннің болуы, жағымсыз иістердің болуы, жұмыскерлердің бірқалыпты қозғалыста болатындығы, негізгі цехындағы жоғары ылғалдылық болудың кері әсерлерін көрсетеді.

Жұмыскерлерге қолайлы микроклимат ( ауа температурасы, ауанын салыстармалы ылғалдылығы, ауа қозғалысының жылдамдығы) адам ағзасын дағы жылу алмасуды жақсартып еңбек қабілетіне оң ықпал етіп жақсы жұмыс істеуге мүмкікшілік береді. Кәсіпорынының жұмыстары негізінен еңбек категориясының ІІа және ІIb жатады. Еңбек ауырлығынын ІІа категориясында энергия шығына 175-232 Вт, ал ІІb категориясында 233-290 ВТ. Мұндай еңбек жағдайына қажетті ылғалдығы 60-40%, ауа қозғалысының шапшаңдығы 0,2-0,3 м/с.

Кәсіпорындағы кептіру цехының жоғары ылғалдылығы, пісіру цехтарындағы жоғары температура, ыстау цехындағы түтін өндірістің зиянды факторлары болып табылады.

Өндіріс аймағындағы зиянды заттардың, шаң тозаңның шекті мөлшері СН-245-76 құжатында келтірілген .

Өндірістің бөлмелерінен шаң тозаңды тазарту санитарлық гигиеналық және экономикалық маңызы үлкен. Шаң –тозаң еңбек жағдайын төмендету- мен қатар кәсіби кеселденуге соқтырады. Шаң-тозаң өлшемі жағынан әркелкі болып келеді, оның ішінде 0,1-0,3 мк аралығындағылары қауіпті. Тыныс алған ауамен өкпеге өтіп зақымдайды. 0,1 мк кішілері өкпеде тоқтап қалмайды, 3 мк үлкендері тыныс жолдарында тоқтап қалады. Тозаң адамның денесіне де, көзіне де кері әсер етеді.

Өндірістік бөлмелерде, қоймалара шаңнын жиналуы өрт қауіпсіздігіне кері әсерін тигізеді.

Кәсіпорында шаң-тозаңнан сақтану мақсатында кептіру және ыстау цехтарында ауа алмастыру желдеткіштері және жеке қорғаныс құралдары қарастырылған. Желдеткіштер шаң-тозаңды ауаны таза ауамен алмастыру мақсатында қолдынылады.

Ауа алмастыру болу цехтарындағы ылғалдылықты, кептіру цехтарында ғы жылуды алмастыруға да қажет. Жобадағы кәсіпорында бөлмелердің көлемі бір адамға есептегенде 20 м³ жоғары болғандықтан ауа алмастыру 30 м³/сағ қарастырылған.

Бөлмеге енгізіетін ауа мөлшері төмендегі формуламен анықталады:

м³/сек. (6)

Кәсіпорында ауа алмастырудың табиғи және механикалық, сонымен қатар жалпы, аралас түрлері қарастырылған.

Шаң-тозаңның, жылу мен ылғалдылығының көп бөлінетін еңбек аймақ тарынан арнайы жергілікті ауа сорғаштары қосылған.

Соның салдарынан ауадағы толқындар жұмаскерлерге дыбыс түрінде өндірістік шу мен діріл әсер етеді. Шу мен діріл адамның басқа ағзаларына кері әсерін тигізеді. Адам ағзасы шудың әсерінен еңбек өнімділігі 10-20% төмендеп, қателекітері 50% дейін артып, кеселенденуі 20-30% артады. Дірілдің әсерінен адамның қозғалысы баяулап, орталық жүйке жүйесімен ми қабаттарындағы ойлау жүйесін баяулатып адам денсаулығына кері әсері тиеді. Жобадаға кәсіпорынның негізгі цехтарында шу мен дірілді төмендету мақсатында төмендетідей іс-шаралар қарастырылған.

Шу мен дірілдің туындау көздерін бәсеңдету мақсатында машиналар мен механизмге еденнен көтеріп орналастырылған қалың резина, терезелерге қолданылған киіз төсеніштер, қабырғаларға толқындар сіңіретін жұмсақ материалдар қолдану қарастырылған.

Өндірістік бөлмелерді жарықтандыру адамға еңбек процессінде әсер ететін сыртқы фактор болып табылады.

Жеткіліксіз, бір келкі емес жарықталындыру көздің талуына, жүйке жүйесінің шаршауына, қателіктердің көбеюіне соқтырады. Өте жарық болу да кері әсерін тигізеді.

Техника қауіпсіздігі

Өндірістегі техника қауіпсіздігін қамтамасыз ету технологиялық процестерді, жабдықтарды жобалаудан басталады. Технологиялық жабдықтар мен ғимараттардың орналасуы адамдардың қозғалысына, жұмыс істеріне, машиналарды жөндеуге толық мүмкіндік беретіндей болуы қажет.

Машиналардың жандарының ара қашықтықтығы 400-1200 мм, сырт жақтаранын ара қашықтықтары 400-100 мм, жанынан қабырғаға дейінгі ара қашықтың 900-1500 мм, сырт жағынан қабырғаға дейінгі ара қашықтың 400-800 мм, бағана мен машина арасы 800-1200 мм, бүйір мен сырт жағынан бақанаға дейінгі аралық 400-800 мм, эвакуациялық өтетін жер 800 мм, цех ішінде тасымал көмегінің жолы көлік түріне байланысты.

Машиналар мен аппараттардың қауіпсіздігі конструкцияларды жобалау дан бастап орналастыру, сақтандырғыш қондырғылар мен қоршаулар және хабарлағыштар қойылуымен қамтамасыз етіледі. Техника мен технология саласында электр тоғын қолданбайтын машинамен жабдық жоқ. Сондықтан өндіріс саласының ең қауіпті көздеренің бірі электр қауісіздігі. Соңғы жылдарда ғимараттардың ескіруіне байланысты элект желілерінің алмастыру уақыттарының мерзімдеріне байланысты электр қауіпсіздік маңызы артып отыр. Жобадағы кәсіпорында электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында төмендегідей шаралар қарастырылған: қорғаныстық жерге қосу, нөлдеу, қорға нысты тоқтату, тоқ жүретін бөліктерді оқшаулау, ескерту хабарлағыштары, қауіпсіздік белгілері, электр қорғаныстық құралдары.

Рт қауіпсіздігі

Кәсіпорындардағы туындайтын өрттер өндірістік ғимараттарды қиратып, дайын өнімдерді өртеп, технолгиялық жобдықтарды істен шығарып, тіптен адам қазасын соқтырады. Өрттер көптеген шығындарға соқтырады, өртпен күресу жалпы мемлекеттік маңызды іс.

Өрттің алдын алуы мен жоюы үшін, оның туындау себептерін білу қажет.

Талдау жүргізген мәліметтер бойынша негізгі себептері:

Технологиялық жабдықтардың істен шығуы; технологиялық процестердің режимдерінен ауытқуы; электротехникалық қондырғының қанағатсыз жағ дайы; қолдану ережелерін сақтамау; шаң-тозаң, газ, булардың жарылысы; электростатистикалық разрядтары.

Өрт қауіпсіздігіне байланысты өндірістік кәсіпорындар А, Б, В, Г, Д бес категорияға бөлінеді. Жобадағы кәсіпорын ғимараты бұл категория бойынша жанбайтын топқа жатады. Өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін, өрттің туындалу көздері, оның таралу жолдары, адамарды эвакуациялау жолдары қарастырылған.

Өрт сөндіруге қажетті су мөлшерін есептеу. Ғимараттардың отқа төзімділік дәрежесі (ІІІ), өндірістің өрт қауіптілік категориясы (В), ғимарат көлемі (1000 м³) сыртқы өрт сөндеруге қажетті су мөлшері n₁=150дм³/с, ішкі өрт сөндіруге қажетті су мөлшері n₁=180дм³/с.

Өртті сөндіруге қажетті судың мөлшелері:

м^{3 ( 7)}

Өрт сөндіруіне арналған ғимарат ішінде 200 дм³/с су краны бар ішкі өртті сөндіруге жетеді. Сыртта сиымдылығы 165 м³ су қоймасы қажет.

Диаметрі Д=10 м ыдыстан дайындағанда:

м^{2 (8)}

Тереңдігі 4 м болғанда 1 ыдыстын сиымдылығы:

7,85×4=31.4

Барлығы 165 м³:31.4 м³ =5 ыдыс қажет.