Негізігі ұғымдар және анықтамалар

Басқару еңбегінің тиімді жоғарылауының жағдайы болып ішкі әрекеттерге икемділікті, кең көлемділікті және адаптивтілікті әсер ететін ақпараттық технология табылады.

Ақпараттық технология ақпараттармен және есептегіш техникалармен білікті жұмыс істеу білуді қалыптастырады.

Ақпараттық технология– бұл объект, процесс немесе құбылыстың жағдайы туралы жаңа сапалы ақпарат алу үшін мәліметтерді жинау, өңдеу және тасымалдау құралдары мен әдістер жиынын қолданатын процесс.

Кәдімгі ақпараттық технологиялар деп, көбінесе қағаз жүзінде әртүрлі информацияларды дайындау, жинау, өңдеу және жеткізу процестерін айтады. Жаңа ақпараттық технологиялар деп, ЭЕМ-дер мен олардың желілері арқылы - әсіресе дербес компьютерлер көмегі арқылы - информацияны дайындау, жинау, жеткізу және өңдеу технологияларын айтады.

Ақпараттық процестер - адамдар арасында, тірі организмдерде, техникалық құрылғыларда және қоғамдык өмірде информацияны жеткізу, жинақтау жөне түрлендіру процестері.

ЭАЖ-да мәліметтерді өңдеу әдістері жүйені басқарушы сияқты, басқару объектісімен байланысқан тым көп факторлардың санына әсер етеді. Мәліметтерді өңдеуде технологиялық үрдістерді құрудың варианттар саны мәнді болып келеді. Сондықтан бұл үрдістерді жобалауды және оқуды жеңілдету мақсатымен кейбір үрдістер класын бөліп алуға болады.

Бұл жерде есептегіш жүйелерде (ЕЖ) мәліметтерді өңдеу мүмкіншілікті режимдері классификацияға мәнді әсер етеді. ЕЖ-нің жұмыс режимін және эксплуатация режимін бөлуге болады.

Эксплуатация режимі көбіне қолданушының жұмысының тиімділігінің жоғарылығымен байланысты. Жұмыс режимы негізінен ЕЖ-нің жұмысының тиімділігін анықтайды.

ЕЖ жұмысының тиімділігі оның өндірілуін жиі сипаттайды. Жүйе жұмысының енгізу-шығару құрылғысы мен орталық процессордың қалыптастыру мүмкіндігі өндірілуге үлкен көңіл бөледі. Мұндай мүмкіндікті көппрограммалы жұмыс режимінің жүйесінде қолдануды қамтамасыз етеді. Бірнеше процессорлардың болуы өндірілудің жоғарылылығына әсер етеді. Мұндай жұмыс режимі көппроцессорлы деп аталады.

Есептегіш жүйелердің пайдаланудан шыққан режимдерінің кейбіреулерін қарастыру пайдалы. Оларға пакетті өңдеу режимі (off-line) (пакет деп аталатын топтарға біріккен бірнеше ҚП) жатады. Берілген режим үшін оператордың минималды кедергісі, ЕЖ жұмысының жоғарғы тиімділігі, бірақ нәтижені күту кезінде көп уақыттың кетуі мінезделеді. Нәтиженің берілуін жылдамдату пакеттік өңдеу үшін паралел өңделу немесе уақытты кванттау деп аталатын, жүйенің жұмыс режимін қолдануымен мүмкін болады. Яғни, топтан әрбір қолданбалы программаға келесі программаға басқару уақыт ағымы бойынша берілетін уақыт кванты беріледі. Бұл қысқа программалар бойынша пакеттің бәрін өңдеуді аяқтағанға шейін нәтижені алуға мүмкіндік береді.

Өңдеуді жедел режимде (on-line) жүзеге асыратын қолданушыға ену мүмкіндігі жүйенің жауабының жылдамдығын тағы көпке арттырады. ЭЕМ-ның жұмысының көппрограммалы режимінде уақытты кванттауды қолдануымен және келеңсіз ену режимімен пайда болатын режим уақыттың бөлінуі (time-sharing) деп аталады.

АБЖ-де шешілетін есептерді жылдам жауаптарды талап ететін және жауаптардың нақты тоқталуына рұқсат ететін есептерге бөлуге болады. Жылдам жауаппен берілген есептер үшін нақты уақыт режимі арналған. Ол ақпараттарды қашықтан өңдеуді немесе телеөңдеуді сипаттайды. Телеөңдеу басқа режимдер үшін де қолданыла алады (мысалы, пакеттік үшін), ЭЕМ-ді өңдеуге пакеттерді беруге және одан мағыналы арақашықтықта тұрған қолданушының нәтижесін алуға мүмкіндік туғызады. Мәліметтерді беру үшін байланыс арналары жиі қолданылады.

Есептегіш жүйені пайдаланудан шыққан режимінің соны немесе басқасын таңдау шешілетін есептердің параметрлерімен анықталады. Қолданушы кайдағы бір терминалға енуіне рұқсат алса және өңдеуде мәліметтердің аса үлкен емес көлемі қатысады.

Ақпараттардың үлкен көлемі және өңдеу уақытының критикалы ееместігі үшін пакеттік режим сипатталады. Ол қолданушыға нәтижелерді өте жылдам жеткізуін қамтамасыз ететін телеөңдеумен сәйкестенеді.

ЕЖ-де дайындалған және енгізілген ақпараттар сақтау үрдісінде ереже бойынша, ақпараттардың сыртқы жинағыштарында орналасады.

Сақтау жүйелерінің ұйымдарының негізінде салынған идеология көбіне мәліметтерді өңдеудің ішкімашиналық технологиясын анықтайды. Яғни, ақпараттық массивтердің істен шығуының өсімі, машиналық жинағыштардағы ақпараттар архивтерінің сомалық көлемінің өсуі және сәйкес машиналық уақыт пен жұмыскерлердің сандарының өсімі массивтердің өзгеруін енгізуді жеңілдететін мәліметтер банкі түрінде мәліметтерді сақтауды ұйымдастыру қажеттілігіне әкеледі.

Ақпараттардың мағыналы бөлімі өңдеуге, сақтауға, беруге, жинауға, қолданушыларға дейін жеткізуге жатады, ал ақпараттардың қалған бөлімі өндіріс ішінде өндіріледі. Яғни, циркуляция үрдісі және ақпараттарды өңдеу (ақпараттық үрдістер) туралы айтуға болады.