Тақырып 1. «Жемқорлық» түсінігінің теориялық-әдістемелік негіздері

Жемқорлық – көп қырлы, күрделі құбылыс. Оның таралуына, дамуына көптеген себептер (детерминаттар) бар және олар мемлекет пен қоғам өмірінің әр саласына қатысты. Детерминант латын тілінен аударғанда «анықтаушы» немесе «себепкер» деп аударылады. Қылмыстылықпен күресу тиімді болу үшін ең алдымен сол қылмысты туғызатын , соған себепкер болатын себептерді анықтау керек.

Жалпы алғанда көптеген заң және арнаулы әдебиеттерде сыбайлас жемқорлықтың себептері ретінде келесі жағдайлар аталады:

1. тиімді сыбайлас жемқорлыққа қарсы заң актілерінің болмауы немесе олардың тиімсіздігі;

2. Сыбайлас жемқорлықпен күресте құқық қорғау органдардың қызметінің тиімсіздігі;

3. Халықтың құқықтық санасының төмен болуы, ал ол төмен болса сыбайлас жемқорлықтың өсіп өркендеуіне жол береді.

ТМД соның ішінде Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа әкелетін келесі себептер бар:

1.Сыбайлас жемқорлығының кадрлық базасы реттеушілік шенеуніктер санының өсуі;

2. Көлеңкелі экономиканың кең дамуы және соның нәтижесінде заңсыз үлкен пайда көру;

3. Шенеуніктер аппараты мен бизнес құрылымдары арасындағы кадрлық алмасуының көбеюі;

4. Белгілі бір іс - әрекетке рұқсат етумен байланысты мемлекеттік қызмет сферасының үлкен болуы.

5. Бюрократиялық процедураларының күрделілігі;

Басқа демократиялық елдермен салыстырғанда бюрократиялық аппараттың үлкен мүмкіншіліктерінің болуы, яғни мемлекеттің басқа сфераға қол сұғу мүмкіншіліктерінің көп болуы.

Қоғамдағы әлеуметтік дифференциацияның, яғни әлеуметтік теңсіздіктің болуы (байлар мен кедейлер арасындағы әлеуметтік алшақтығының ұлғаюы) және т.б Елімізде сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы 1991 жылдан айта бастады. Сол жылдың наурыз айында Қазақстан республикасы Президентінің «Қылмыстың ұйыдасқан түрлері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті күшейту туралы» Жарлығы шықты. Бірақ, аталған құжатта сыбайлас жемқорлықтың ресми анықтамасы берілмеді. Сол құжаттан кейін бірнеше жылдар бойында сыбайлас жемқорлықпен күресті оны нақты анықтаусыз жүргізіп келдік. Тек 1998 жылы 2-ші шілдеде ТМД мемлекеттерінің арасында алғашқылардың бірі болып «Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды және онда осы құбылыстың анықтамасы берілді. Заңға сәйкес мемлекеттiк мiндеттердi атқаратын адамдардың, сондай-ақ соларға теңестiрiлген адамдардың лауазымдық өкiлеттiгiн және соған байланысты мүмкiндiктерiн пайдалана отырып не мүлiктiк пайда алу үшiн олардың өз өкiлеттiктерiн өзгеше пайдалануы, жеке өзi немесе делдалдар арқылы заңда көзделмеген мүлiктiк игiлiктер мен артықшылықтар алуы, сол сияқты бұл адамдарға жеке және заңды тұлғалардың аталған игiлiктер мен артықшылықтарды құқыққа қарсы беруi арқылы оларды сатып алуы сыбайлас жемқорлық деп ұсынылады.

Дебиеттер: 1-22,39-45,55-63.

Тақырып 2. Қазақстандық қоғамның әлеуметтік-экономикалық қатынастарының жетілуі шарты негізіндегі жемқорлыққа қарсы тұру

Сыбайлас жемқорлық Қазақстанның, қауіпсіздігіне, мемлекет пен қоғамның тұрақтылығына жүйелі қауіпті білдіреді, халықаралық аренада Қазақстан Республикасының жағымсыз имиджін жасай отырып, жүргізіліп жатқан экономикалық және әлеуметтік реформаларға кедергі жасайды.

Сыбайлас жемқорлық сыбайлас жемқор және адал (жергілікті немесе шетелдік) кәсіпкерлерді алдын ала теңсіздік жағдайына қоя отырып, сыртқы және ішкі нарықтардағы бәсекелестікке нұсқан келтіріп, ұлттық экономикаға жағымсыз әсер етеді. Сыбайлас жемқорлық жөніндегі тәуелсіз сарапшылар қауымдастығының бағалауы бойынша ол Қазақстанда тауарлар мен қызметтердің құнын 50%-га дерлік көтереді, бұдан елдің барлық халқы зиян шегеді.

Сыбайлас жемқорлық бизнес жүргізудің экономикалық және қаржылық ортасын бұрмалайды, мемлекеттік басқару мен бизнестің тиімділігін, инвестицияларға ынталарын төмендетеді, экономикалық және саяси дамуды тежейді, әлеуметтік теңсіздікті туындатады, сондай-ақ саяси үдеріске белгілі бір тұрақсыздықты енгізеді.

Мысалы, өткен ғасырдың 80-ші жылдарының басында экономиканы епсіз басқарумен ұштасқан сыбайлас жемқорлық Венесуэла сияқты мұнайға бай елді төлем қабілетсіздігіне әкелді. Демократиялық және демократиялық емес институттары бар бай елдер де, кедей елдер де сыбайлас жемқорлыққа бейім болады. Сыбайлас жемқорлықтың Жапония үкіметінде болған өзгерістерде, Италияның саяси жүйесін қайта ұйымдастыруда, Заирдағы үкіметтік биліктің, заңның және тәртіптің коллапсында түйінді рөл атқарғаны белгілі.

Осылайша, сыбайлас жемқорлықтың қазіргі қоғамға әсері экономикалық шектен шығады. Сыбайлас жемқорлық экономика мен қоғамның әртүрлі салаларына ене отырып, елдің тұрақты саяси-экономикалық дамуына ыдыратушы әсер етеді, сондықтан оның ұлттық қауіпсіздігіне елеулі қауіп болып қала береді.

Мәселен, 2005 - 2010 жылдар кезеңінде Қазақстан Республикасында 10929 сыбайлас жемқорлық қылмыс анықталды.

Бұл ретте, осы көрсеткіштің жыл сайынғы өсу үдерісі байқалады, егер 2005 жылы осындай қылмыстар саны 1505 болса, 2010 жылдың нәтижелері бойынша - 1911, яғни 27 %-ға өскен.

Осыған байланысты елдің ұзақ мерзімді бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету мақсатында ел алдында сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың белсенді саясатын жалғастыру міндеті тұр.

Бұл ретте, сыбайлас жемқорлыққа тек мемлекеттік және құқық қорғау органдарының күшімен ғана қарсы тұру сыбайлас жемқорлық деңгейін барынша төмендетуге мүмкіндік бермейтіндіктен, бұл жеделдетілген экономикалық және әлеуметтік даму бойынша елде жүргізіліп жатқан қайта құруларды тежейді.

Сондықтан сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Қазақстанның және Президент Н. Назарбаевтың мемлекеттік саясатының аса маңызды стратегиялық басымдығы болып табылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мемлекеттік саясат елдегі әлеуметтік, экономикалық және саяси тұрақтылықты күшейтуге, азаматтар мен қоғамның құқықтарын, бостандығы мен заңды мүдделерін жалпы қылмыстық көріністерден қорғау деңгейін көтеруге мүмкіндік береді.

Бұрын іске асырылған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің мемлекеттік бағдарламаларының нәтижелері сыбайлас жемқорлықтың одан әрі дамуына кедергі жасайтын пәрменді жағдайларды қалыптастыру бойынша барлық мемлекет пен қоғамның дәйекті жүйелі жұмысын одан әрі жүргізудің мақсаттылығы мен қажеттілігін көрсетті.

Мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам іске асыратын сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға бағытталған өзара байланысты іс-шаралардың кешенін әзірлеу мақсатында осы Бағдарлама әзірленді.

Бағдарлама Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының негізгі мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған.

Дебиеттер: 1-22,45,48,56,55-63.