Сурет. Бактериялардың спораларының орналасуы

1-орталық (Bac.megatereum) ; 2-субтерминальды (Cl.botulinum);

3-терминальды (Cl.tetani).

25) Антибиотиктер. Бактериофагтар

Антибиотиктер (гр. autі — қарсы және гр. bіos — тіршілік) — микроорганизмдердің өсуін, көбеюін тежейтін немесе тоқтататын микробтар, өсімдіктер мен жануарлар клеткасынан алынатын органикалық зат; микроағзалармен жоғары өсімдіктермен және жануарлармен микроағзаларды және ісік жасушаларының дамуын басатын және жоятын заттар. Антибиотиктер төменгі молекуларлы қосылыс оның құрамына көміртегі-оттегі және сутегінен басқа азот (1 немесе 2 аммин тобы түрінде) және 1 немесе 2 карбоксильді топтар енеді.^[1]

Антибиотиктер микробтар мен кейбір қатерлі ісікке әсер етіп, олардың дамуын тежейді немесе жойып жібереді. Антибиотиктердің пайда болуы микробтар дүниесінде кездесетін бір-біріне қарама-қарсылық әрекетіне негізделген. Антибиотиктер туралы ғылымның негізін қалап, алғаш көгерткіш саңырауқұлақтан пенициллин алған (1929) ағылшын ғалымы А.Флеминг болды. Антибиотиктердің бірнеше жүздеген түрі бар, бірақ олардың бәрі бірдей медицинада қолданыла бермейді. Антибиотиктер шығу тегі, хим. құрамы, микробтарға әсер ету механизмі т.б. қасиеттері бойынша жіктеледі. Антибиотиктерді ретсіз қолданудың әр түрлі салдары болуы мүмкін. Мыс., денеге бөртпе шығып, қышыма пайда болады, кейде естен тануға әкеп соғады. Сондықтан оларды тек қана дәрігердің айтуы бойынша қолдану қажет. Антибиотиктер медицинадан басқа а.ш-нда, тамақ өнеркәсібінде және микробиологиялық өндірісте пайдаланылады. Антибиотиктер зен саңырауқұлаңынан,актиномиоцидтік, кейбір бактериялардан алынады. Жіктелуі: синтетикалық және табиғи. Әсері: бактериостатикалық, бактериоциттік. Әсер ету механизмі: Бактерия жасуша синтезін бұзу, цитоплазмалық мембрана өткізгіштігін бұзу, жасушаішілік синтезін бұзу, РНҚ синтезін бұзу

Бактериофагтар. 1896 жылы Н. В. Гамалея кейбір бактериялар сүзіндісінің басқа бактериялардың клеткаларын ерітіп (лизис) жіберетін қасиетін анықтады.
Ол топалаң вирусын дистильденген ‘суда ерітіп, оны жаңадан өсірілген топалаң вирусына жұқтырады. Сонда бұл ерітінді жаңадан өсірілген вирусты ерітіп, қүртып жіберген. Мұны бактериофагтар деп атады. Дәлме-дәл аударғанда ол бактерия-ларды «жеушілер» немесе «жалмаушылар» деген сөз.
Бүдан кейінгі зерттеулер басқа бактерияларды ерітіп жіберетін, табиғатта толып жатқан бактериофагтардың барлығын анықтады. Бактериофагтардың жеке түрлері белгілі бір бактерияны зақымдай алады. Ол тек ауру қоздырғыш бактерияларды ғана жойып жібермей, пайдалы түрлерін де жоя алады.
Бактериофагтардың пішіні де алуан түрлі. Олардың кейбіреулері шар тәрізді қосалқы бүтақшалары бар денелер. Кейбір түрлері итбалыққа ұқсайды. Өз бұтақшасымен фагтар бактерия клеткасына бекиді. Олар бактерия клеткаларының іқабығын ерітетін лтізоцим дөп аталатын, фермент бөліп шығарады. Еріген жерге фагтың ішіндегі заттар бактердя клеткасына «енеді де, оның бұтақшасы мен сыртқы қабығы бактерия клеткасының сыртында қалып қояды. Фаг клетка ішіне кірісімен өзінің зиянды әрекетін ти-гізе бастайды. Бактерия клеткасы бұдан кейін ісініп, жарылады да, оданчжаңадан дамыған фаг бөлінга шығып, ол келесі клетканы заікыімдаға кіріседі.
Фагтыіі көбею стадиясының ұзақтығы 30-дан 90 минутқа дейін созылады.
Бактериофагтардың шамасы 40—100 мк-ға тең.
Олардың бактериялар сияқты клеткалық құрылысы болмайды және тек тірі клеткада тіршілік етуге бейімделген. Ол құрғақшылыққа, төменгі температураға, көптеген химиялық уларға төзімді. Бірақ 50%-тік глицерин ерітіндісі бактериофагтарды қырып жібере-ді, ал +80°-қа дейінгі ыстықты олар оңай көтереді. Температура + 100°-қа көтерілгенде бактериофагтар қырылып кетеді. Фагтардың көбеюі небары 30—90 минутқа дейін созылады. Олар табиғатта өте көп тараған. Қазіргі кезде бактериофагтарды медицинада және ветеринарияда кейбір зиянды ауру коздырғыштарға карсы колда-нады.
Сонымен қатар бактериофагтар өндіріске, әсіресе тамақ өнеркәсібіне көп зиян келтіреді. Мәселен, олар пайдалы сүт қышқылы бактерияларын ерітіп жіберіп, алынатын сүт тағамдарының сапасын төмендетеді.

26. Ішек таяқшасы тобының бактериялары. Ішек таяқшасы тобы бактерияларының өкілі адамдар мен жануарлардың тоқ ішегінде тіршілік ететін Escherichia coli болып табылады.

Морфологиясы. Escherichia coli – ұзындығы 1-3 мкм, ені 0,5-0,8 мкм болатын, ұштары дөңгеленген полиморфты таяқша. Жазықтықта жеке-жеке, сирек жағдайда қос-қостан орналасады (27-сурет). Грам тәсілімен негативті боялады, спора түзбейді, кейбір серологиялық варианттары (08, 09, 0101) капсула түзеді, қозғалмалы келеді (перитрихтер), кейде қозғалмайтындары да кездеседі.

Өсінділік қасиеттері. Escherichia coli – аэробты немесе факультативті анаэробты бактериялар. Қолайлы өсіп-өну температурасы 37-38°С, рН 7,0-7,4. ЕПА, ЕПС, Эндо және Левин орталарында жақсы өседі. ЕПА беткейінде 24 сағаттан соң шеттері тегіс, томпайған, сұрғылт-ақ түсті (S-пішінді) колонияларды түзеді (28-сурет).

ЕПС біркелкі лайлап, аздаған тұнбаға түсіп өседі. Эндо ортасында Escherichia coli екі типті: металл тәрізді жылтыраған қызыл күрең және жиегі қызғылт болып келген ашық-қызыл түсті, диаметрі 2-3 мм болатын колонияларды түзеді (29-сурет). Левин ортасында колониялары қою күлгін немесе қара түсті болады (30-сурет).

27. Агглютинация реакциясы (АР). Микробтардың бір-бірімен желімденіп, бір жерге шоғырлануын алғаш рет 1896 жылы Грубер мен Дурхэм байқаған. АР екі компонент қатысады: жұқтырылған организмнің қан сарысуындағы антиденелер – агглютининдер және осы инфекция қоздырғышының қоректік ортадан алынған тірі немесе өлтірілген шайындысы. Агглютининдер деп белгілі бір микробтарды, эритроциттерді, лейкоциттерді, тромбоциттерді, сонымен қатар антигендер тиелген химиялық корпускулярлы бөлшектерді желімдеуге қабілеті бар антиденелерді атайды (54-сурет). Микробтардың шайындысына оларға үйлесімді антиденелері бар иммунды сарысуды қосқан кезде микробтар бір-бірімен желімденіп, үлпек немесе түйір түрінде тұнбаға түседі. Бұл құбылыс агглютинация деп аталады. Микробтардың агглютинациясы электролитті ортада (NaCl 0,85%-ды ерітіндісінде) айқын байқалады.

Бұл реакция өзінің телімділігімен сипатталады, басқаша айтқанда, антигендер тек өздеріне үйлесімді антиденелермен ғана желімденеді. Бірақ кейбір микроб жасушаларының бетінде басқа туысқа жататын қоздырғыштарға тән ортақ антигендік детерминанталары болады. Сондықтан АР-да антиденелер тек қана белгілі бір қоздырғышты емес, сонымен қатар олармен тұқымдас, ортақ антигендері бар микробтарды да желімдеуі мүмкін.

Бактерия жасушаларының күрделі антигендерімен иммунделген малдың қан сарысуындағы тек осы микробқа ғана телімді агглютининдерді анықтау үшін агглютининдерді адсорбциялау (сіңіру) тәсілі ұсынылған (Кастеллани реакциясы). Агглютининдерді адсорбциялау тәсілі микробтардың антигендік құрылысын зерттеуде, агглютинациялаушы немесе емдік қан сарысуын және вакциналар мен диагностикумдарды дайындау жұмыстарында қолданылып жүр. Бұл тәсілмен алынған қан сарысуын монорецепторлы агглютинациялаушы қан сарысуы деп атайды.

АР белгілі микробтардың көмегімен ауру малдың қанындағы оларға телімді антиденелерді анықтауға мүмкіндік туғызады. Сонымен қатар ауру малдардан бөлініп алынған микробтарды белгілі агглютинациялаушы қан сарысуымен идентификациялау (айқындау) үшін де кеңінен қолданылып жүр.

28. Жұмыртқаны сақтау.Жұмыртқа микроорганизмдерден ада болса да сақталу кезінде оның құрамы өзгеріске ұшырай бастайды. Оның ақ уызы сұйықталып, сары уызы шайқала бастайды. Иісті заттармен бірге сақтағанда жұмыртқа қоршаған ортаның иісін сіңіп, ауа камерасының көлемі ұлғаяды. Ақ уыздың ішінара ыдырауынан фосфор және басқа элементтердің мөлшері азайып, өнімнің сапасы төмендейді. Бұл өзгерістердің қарқынын баяулату үшін жұмыртқаны 2-2,5°С температураға реттелген ылғалдығы 85% тоңазытқыш камерасына орналастырады. Мұндай жағдайда ол 6 ай бойы сақталады. Төменгі температура микробтардың өсіп-өнуін және солуын тежейді. Кінәраттары бар жұмыртқа көп сақталмайды. Жұмыртқа кінәрәттарын овоскопия тәсілімен анықтауға болады. Жаңа жиналған жұмыртқа жарықты жақсы өткізеді, ал уақыт өте келе оның ақ уызы мен сары уызы күңгірттеніп, ауа камерасы ұлғая түседі.

Жұмыртқаны консервілеудіңфизикалық және химиялық әдістері бар. Физикалық тәсілдерінің қатарына кептіру және мұздату жатады. Жұмыртқа массасын дискілі кептіргіште ұнтақтау арқылы жүзеге асырады. Ұнтақта судың концентрациясы 5-9% аралығында болады. Мұндай жағдайда микробтар көбейе алмайды, ал бірақ ұзақ мерзім бойы тіршілігін сақтап қалады. Сапрофиттермен бірге жұмыртқа ұнтағына жұқпалы аурулардың қоздырғыштары да түсуі мүмкін. Айталық, сальмонелла ұнтақта 4 айдан 9 айға дейін сақталады. Жұмыртқа ұнтағын пергаментке орап, қаңылтыр құтыларға салады.

Мұздатылуға тек сапалы жұмыртқалар ғана алынады. Ақуыз бен сарыуызды араластырғаннан соң, сүзгіден өткізіп, қаңылтыр құтыларға құяды да дәнекерлеп тастайды. Меланжа деп аталатын мұндай өнімді -5°С-(-10°С) температура аралығында сақтайды. Меланжада қоршаған ортадан түскен ішек таяқшалары, протейлер, картоп бациллалары болуы мүмкін. Сақтау кезінде микробтардың бір бөлігі жойылады, ал қалғандары өнім ерігеннен соң шапшаң түрде көбейе бастайды. Олардың арасында кейде сальмонеллалар да кездеседі. Міне сондықтан да жұмыртқаны жармас бұрын оның бетін тазартып, залалсыздандырады. Ерітілген меланжаны бірнеше сағат арасында тұтыну керек, әйтпесе ол бұзылып кетеді.

Химиялық тәсілдер қабық саңылаулары арқылы микроорганизмдердің жұмыртқа ішіне енуіне тосқауыл жасайды. Осы мақсатта әктің, сұйық шынының (3-10%) ерітінділеріне, сонымен қатар 50°С-ге дейін жылытылған парафин майына жұмыртқаларды орналастырады. Жұмыртқаны парафин майында аз уақыт қана ұстайды. Ас тұзының ерітіндісін де өнімді сақтау үшін қолдануға болады, алайда бұл әдіс жұмыртқаның дәмін өзгертеді.

29. Микроорганизмдердің өзгергіштігінде транспозондар маңызды рөл атқарады. Транспозондар хромосома ішінде немесе орын ауыстыруға, сонымен қатар бір плазмидадан екіншісіне және плазмидадан хромосомаға ауысып отыратын қасиетті иеленген жылжымалы генетикалық элемент болып табылады. Олар ДНҚ-ның полярлық мутациясын, делециясы (бөлінуі) мен инверсиясын (алмасуы) тудырады. Сонымен қатар, транспозондар транскрипция терминаторлары мен промоторлары арқылы өзімен көршілес гендерді «іске қосу» және «тежеу» қызметін де атқара алатын қабілеті бар.

Микроорганизмдердің өзгергіштігі фенотиптік және генотиптік түрлерге ажыратылады. Біріншілерін қоршаған ортаның жағдайлары тудырады және олар тұқым қуаламайды, ал екіншілері тұқым қуалайды (23-сурет).

Фенотиптік өзгергіштікке адаптация және модификация жатады.

Адаптация – микроорганизмдердің қоршаған орта шарттарына бейімделуі. Мұндай жағдайларға бейімделген жасушалар өсіп-өнеді, ал қалғандары болса жойылып кетеді, яғни табиғи сұрыпталу жүреді.

Модификация – қоршаған орта әсерлерінен микроорганизмдердің өзгеріске ұшырауы. Бұл жағдайда микроб жасушаларының тек сыртқы көлемі мен пішінінің өзгеруі байқалады. Мысалы, кальций хлориді қосылған қоректік ортада өскен ішек таяқшалары едәуір қысқарады, ал егер микробтарды аталмыш тұздан таза ортаға ауыстырса, олар өздерінің бастапқы пішінін қайта қалыптастырады.

Генотиптік өзгергіштік мутациялар мен рекомбинациялардың нәтижесінде пайда болады. Өзгергіштіктің бұл түрі ұрпақтан ұрпаққа беріледі, яғни тұқым қуалайды.

Мутациялар – микроорганизмдерге эндогендік факторлардың немесе химиялық және физикалық мутагендердің әсерінен ДНҚ жүйелігінің немесе нуклеотидтердің орындарының өзгеруі нәтижесінде қалыптасады. Өзгеріске ұшыраған белгілері бар микроорганизмдер мутанттар деп аталады. Мутациялар кездейсоқ немесе спонтанды және жасанды немесе индуцирленген болып екіге бөлінеді.

Спонтанды (кездейсоқ) мутациялар белгісіз себептердің әсерінен пайда болады. Микроорганизмдердің спонтанды мутациясының ең көп тараған типтерінің бірі болып ауксотрофтық, яғни микробтардың синтездеу қабілетінен айырылуы саналады. Мысалы, лейцитинді синтездеу қабілетінен айырылған мутантты микробтар тек қоректік ортаға аталмыш амин қышқылы қосылған жағдайда ғана өсе алады. Мұндай микроб – мутант лейцитин бойынша ауксотрофты, яғни өзінің тіршілігіне лейцитинді қажет етуші деп аталады.Спонтанды мутациялар микроорганизмдерде болатын табиғи өзгергіштігінің негізгі көзі болып есептеледі.

Индуцирленген (бағытталған) мутациялар микроорганизмдерді арнайы мутагендермен (химиялық заттармен; физикалық – температура, ультра күлгін және иондаушы сәулеленулермен; т.б.) өңдеу барысында пайда болады. Мутагендердің жасушаның генетикалық аппаратына тікелей немесе жанама әсер ету нәтижесінде келесі өзгерістерді байқауға болады: микроорганизмдердің морфологиялық қасиеттері өзгеріске ұшырайды; дәрілік препараттарға төзімділігі артады; аминқышқылдарын синтездеуін, көмірсулар мен басқа да қоректік заттарды пайдалану қабілетін жоғалтады; патогендік қасиеттері әлсірейді және т.б. Мысалы, бағытталған мутация әдісімен вируленттік қасиеттері әлсіретілген тірі вакциналар әзірленіп, олар инфекциялық аурулардың алдын алуда қолданыс тапқан. Пенициллинді өндіретін саңырауқұлаққа ультракүлгін сәулелерімен әсер еткен жағдайда оның аталмыш өнімді жүз есе көбірек түзейтін белсенді штамы алынған. Мутагенез нәтижесінде тек пайдалы қасиеттер ғана емес, сонымен қатар залалды белгілердің пайда болатындығын да естен шығармау қажет.

Генетикалық рекомбинация. Мутациядан басқа бактериялардың генотипінің өзгеріске ұшырауына себепші болатын, генетикалық ақпараттардың донор жасушасынан реципиент жасушасына берілуін қамтамасыз ететін үш әдіс белгілі. Олар – трансформация, трансдукция және конъюгация. Бактериялар арасында генетикалық алмасу нәтижесінде рекомбинанттар – яғни, екі жасушаның да қасиетін иеленген бактериялар пайда болады. Рекомбинант – жасушалар негізінен реципиент жасушаларының генотипін сақтайды және донор жасушасының жеке қасиеттерін иемденеді.

Трансформация – генетикалық материалдың (ДНҚ фрагментінің) донордан реципиент жасушасына тікелей берілуі (24-сурет). Бұл құбылысты 1928 жылы Ф. Гриффитс ашқан болатын. Ол пневмококктың уытсыз (авирулентті) штаммын тышқандардың құрсақ қуысына осы микробтың уытты (Вирулентті), бірақ өлтірілген түрімен бірге енгізгенде, залалсыз пневмококктың уытты қоздырғышқа айналғанын байқаған еді. 1944 жылы О. Эвери, К. Мак-Леод және К. Мак-Карти бұл тәжірибенің сыры – уыттсыз микробтың жасушасына өлтірілген қоздырғыштың уыттылыққа жауапты ДНҚ-ның бір бөлігінің енуінде екендігін дәлелдеп берді.

Трансформацияның іске асуына қолайлы температура 29-32°С. Жоғары температура, химиялық заттар (азотты қышқыл), ультракүлгін сәулелер, ДНК-аза ферменті ДНҚ-ның трансформациялану қабілетін тежейді.

Трансдукция – генетикалық материалдың бір бактериядан екіншісіне фагтардың көмегімен берілуі (25-сурет). Фагтар өздерінің қасиеттері бойынша бактериялардың плазмидаларын еске түсіреді. Фагтар хромосомаға енгеннен соң бактерияларды лизогенизацияға ұшыратып, олардың жаңа қасиеттерге ие болуына себепкер болады. Трансдукция құбылысы туралы мақалаларын Н. Циндер және Дж. Ледерберг 1951 жылы жариялаған болатын. Трансдукцияның үш түрі белгілі: жалпы (телімсіз), телімді және абортивті. Жалпы (телімсіз) трансдукция кезінде донор жасушасынан реципиент жасушасына әртүрлі немесе бірнеше гендердің бір мезгілде тасымалдануы байқалады. Телімді трансдукцияда тек белгілі бір гендер ғана тасымалданады. Абортивті трансдукция барысында донор жасушасынан фагтардың көмегімен жеткізілген ДНҚ фрагменті реципиент жасушасының геномына қосылмай, жасуша цитоплазмасында автономды түрде орналасады да, сол күйінде жұмысын атқара береді.

Конъюгация – генетикалық материалдың донор жасушасынан реципиентке будандасу кезінде берілуі (26-сурет). Бактериялардың конъюгациясын 1946 жылы Д. Ледерберг пен Э. Тейтум байқаған болатын. Кейінірек донор жасушаларының F-плазмидасы (жыныс факторы) болатыны дәлелденді. Яғни, F-плазмидасы жоқ бактериялар генетикалық донор бола алмайды. Донор жасушалар реципиент жасушаларына жыныс түктері (sex pili) арқылы бекітіледі. Жасушалар арасында жыныс түктері конъюгациялық көпіршіктер жасап, олар арқылы донор жасушасынан реципиентке автономды жағдайдағы F-фактор және басқа плазмидаларын өткізеді.

Жұқтыру әдістері

Микробтардың улары

Гемагглютинация реакциясы

Гемагглютинация реакциясы жұқпалы аурулардың балауында қолданылады. Бұл реакция антигендердің, кейбір бактерия мен вирустардың, жануарлар немесе құстар эритроциттерінің беткейіне адсорбцияланып, олардың бір бірімен желімденуіне және тұнбаға түсуіне негізделген. Гемагглютинацияның белсенділігі телімді қан сарысуының көмегі арқылы іске асырылады, құрамында белгілі бір ауру қоздырғышына телімді қан сарысуы болған жағдайда гемагглютинация құбылысы байқалады.

ГАР қою үшін құрамында антигені бар материалдарды пайдаланады. Реакцияны жүргізер алдында зерттеуге алынған антигені бар материалды ірі бөлшектерінен ажырату үшін 2000 айн.мин 15-30 мин бойы центрифугалайды немесе сүзгіден өткідеді.

33)Иммунды ферменттік талдау (ИФТ) тәсілі антиденелер мен антигендерді ферментпен таңбаланған антиденелердің (конъюгат) көмегімен анықтауға арналған, сезімталдығы мен телімділігі жоғары реакция. ИФТ өзінің қолдану принциптерінің айырмашылықтарына қарай «гетерогенді» (қатты фазалы) және гомогенді болып екі топқа бөлінеді.

ИФТ-дың «гетерогенді» қойылымы (ELISA– Enzyme linked immunosorbent assay) ерімейтін заттарға (целлюлоза, сефароза, сефадекс, биогель, кеуекті шыны, ацетатты және нитроцеллюлозалық сүзгілер, т.б.) бекітілген антигендер мен антиденелерді қолдануға негізделген. Кейінгі уақытта антигендер мен антиденелерді полистиролды шұңқыршықтар мен шыны түтіктердің беткейіне физикалық адсорбция арқылы бекіту тәсілі кең таралған. ИФТ-дың «гетерогенді» қойылымы иммунды кешенді (ферментпен таңбаланған зат + байланыстырушы нысан) бос таңбаланған қоспалардан ажырату сатысын міндетті түрде қажет етеді. ИФТ-дың бұл қойылымын тікелей (гомологиялық антигендерге қарсы таңбаланған антиденелерді қолдану) және жанама (белгілі иммуноглобулиндерге қарсы ферментпен таңбаланған антиденелерді қолдану) қойылымдарымен жүргізуге болады. ИФТ-дың тікелей әдісіне көптеген антигендерге қарсы ферментпен таңбаланған антиденелерді дайындау керек болса, ал оның жанама қойылымында кез келген жағдайда белгілі бір жануардың иммуноглобулиндеріне қарсы ферментпен таңбаланған антиденелер ғана қажет.

ИФТ-дың «гомогенді» қойылымында (EMIT– Enzyme multiplied immunotest) антиген ферментпен таңбаланады. Бұл қойылымның реакциялары антиденелердің таңбаланған антигендерімен әрекеттесуі кезінде кейінгілердің ферменттік белсенділігінің әлсіреу феноменіне негізделген.

Медицина мен ауыл шаруашылығы саласында ИФТ-дың «гетерогенді» қойылымдары қолдау тауып отыр. Олар ИФТ-дың «гомогендік» варианттарына қарағанда жеңіл орындалады және қолайлырақ келеді. Қазіргі кезде қатты фазалы ИФТ-дың қойылымдары жануарлар мен адамдардың, сонымен қатар өсімдіктердің жұқпалы ауруларын балауда кеңінен қолданылуда. Бұл тәсілдер өздерінің сезімталдығы мен телімділігі жағынан қолданыстағы серологиялық және вирусологиялық реакциялардан асып түседі.

ИФТ-дың «жанама» қойылымы. Иммунды ферменттік талдаудың «жанама» қойылымы зерттеуге алынған биологиялық материалдардың құрамынан белгілі бір антигенге телімді антиденелерді анықтауға негізделген. Бұл әдісте пайда болған «антиген+антидене» кешені ферментпен таңбаланған анти-антиденелердің көмегімен анықталады. Бұл әдістің қойылу жолдары келесі тәртіппен жүргізіледі (60-сурет).

Әуелі антиген қатты фаза бекітіледі (1). Сонан соң қатты фазаны зерттеуге алынған үлгімен өңдеп (2), антигенмен байланысқа түспеген антиденелердің артық мөлшерін шайып жібереді. Пайда болған «антиген+антидене» кешенін анықтау мақсатында қатты фазаны ферментпен таңбаланған анти-антиденелермен (конъюгатпен) түйістіреді (3). Келесі кезеңде конъюгаттың артық мөлшері шайылып, пайда болған «антиген+антидене+конъюгат» кешенін анықтау үшін ферменттің субстраты іске қосылады (4). Қатты фазада фермент болғанда, яғни реакция оң болған жағдайда (ол тек зерттеуге алынған үлгілердің құрамында антигенге телімді антиденелердің барында ғана қатты фазадан шайылмай қалады) субстрат ыдырауға ұшырап, хромогеннің сұйықтықты бояуына себепкер болады. Ал зерттеуге алынған үлгілерде телімді антиденелер болмаса, конъюгат шайылып кетеді де, субстрат сұйықтығы өзгеріске ұшырамай түссіз күйінде қалады (теріс нәтиже). Субстраттың ыдырауы тоқтатылып, реакция нәтижелері фотоколориметриялық әдіспен немесе аспапсыз көзбен қарау арқылы анықталады.

ИФТ-дың «сэндвич» қойылымы. Аталмыш тәсіл зерттеуге алынған үлгілердің құрамынан антигендер мен антиденелерді анықтауға бағытталған.

Антигенді анықтау мақсатында қатты фаза алғашқы антиденелермен (телімді поликлоналды немесе моноклоналды антиденелер) адсорбцияланады. Сонан соң шайылған қатты фазаға зерттеуге алынған материалдар мен бақылау үлгілері енгізіледі. Инкубация және шаю процедураларын жүргізгеннен кейін оған ферментпен таңбаланған екінші антиденелерді – конъюгатты қосады. Пайда болған «антидене+антиген+телімді конъюгат» кешені субстрат ерітіндісінің көмегі арқылы анықталады.

Егер бірінші және екінші антиденелер әртүрлі жануарлардан алынған болса, онда олардың соңғысын ферментпен таңбаламай ақ пайда болған «алғашқы антидене + антиген + екінші антидене» кешенін кейінгі антиденелерге телімді ферментпен таңбаланған анти-антиденелердің көмегімен айқындауға болады (61-сурет).

Бұл жағдайда тәсілдің қойылымы бір сатыға ұзарады. ИФТ-дың «сэндвич» қойылымында қолданылатын алғашқы және екінші антиденелер антигеннің әртүрлі детерминанталарына бағытталған болуы керек.

Биологиялық сұйықтықтардағы антиденелерді анықтау үшін оларға үйлесімді антигендерді қатты фазамен стандартты антиденелер арқылы байланыстырып, ферментпен таңбаланған анти-антиденелерді қолдана отыра, зерттеуге алынған материалдағы антиденелердің барын немесе жоғын анықтайды.