Ылмыстың мақсаты мен негізі субъективті жағының негізгі белгілері ретінде

Қылмыстың мақсаты мен негізі кінәнің мағынасына кірмейді, бірақ қасақана ниетке құрылуына әсер етеді. Субъективті жағының мағынасына мақсат пен негіз кінә арқылы келмейді (қасақана және абайсыз), сондықтан жеке тәуелсіз белгілері ретінде кіреді. Тығыз байланысына қарамастан мақсат пен негізді айыру қажет.

Қылмыстың негізі - адамның қылмыс жасауына не итерді, не негіз болуын айтамыз.

Қылмыстың мақсаты - тілеген нәтижесін ойлауы, яғнисоған жетуге бағытталған кінәлі адамның әрекеттерін айтамыз.

Қылмыстың негіздері бүкіл жерде нақты болады, тек қана мағынасы бүкіл жерде нақты болады, тек қана мағынасы мен нысаны бойынша әртүрлі болады: қызығушылық, қызғану, өш болу, бұзақылық жағдайлар және т.б.

Ал қылмыстың мақсаты мағынасына қарай сай ажыратылады: байудың мақсаты, қоғамға немесе адамға материалдық моральдық зиян келтіру, ұлттық соғыс қозғау.

Мақсат пен негіздің мәні мынада ерекшеленеді, яғни олар қылмыс құрамынының негізгі белгісі ретінде көрсетіледі, сонымен қатар заңнамашы оларды ҚК-ң нақты бабының диспозициясында көрсетеді. Осыларды қылмыс құрамының қажетті белгілері ретінде тіркейді. Егер қылмыс құрамдарында субъективті жағының қажетті белгісі ретінде мақсат пен негізді көрсетсе, жасалған әрекетте болмаса бұл қылмыс құрамының болмауына немесе басқа қылмыстың құрамына көрсетілуі.

Сонымен бірге осы белгілер қылмыс құрамдарында ауырлататын жағдайлар да болуы мүмкін. (саралану белгілері). Мысалы, қасақана өлтіру құрамында (ҚК-ң 96 б 2 б) - пайда табу мақсатымен; сатудың мақсаты - заңсыз дайындау, қолдану, сақтау, тасымалдау есірткі заттар бойынша қылмыс құрамында болуы. (ҚК-ң 259 б 2 б).

Осыдан басқа мақсат пен негіз субъективтік жағының құрастырушысы белгісі ретінде болмайды, сонымен бірге олар қылмыс құрамында көрсетілмеген, олар тек қана кінәні ауырлататын және жеңілдететін мән-жай болып жазаны тағайынлдау барысында ескеріледі (53, 54 б).

Осыған байланысты қылмыстық құқықтық мәнінің негізгісі барлық субъективті көруінің қылмысқа қатысты нәтижесіне жатпайды, ал тек қана қылмыстық заңда көрсетілген жағдайда. Мысалы, қылмыстың мақсаты - ол елестеу емес, тек заңды мәнге ие, қылмыс құрамының зардабына қосылған. Соған сәйкес негіз де өз бетінше қажет емес, тек қылмыстық заңда көзделген негіздер ғана шешіледі.

Заңды және фактілі қателер. Олардың кінәға әсері.

Қылмыс жасалған кезде белгілі себепке байланысты әр адамның сезімі жасаған әрекеттеріне заңды белгілерін дұрыс көрсетпейді. Субъективті көндірудің қағидасы қылмыстың субъективті жағының толық анықтауынын талап етеді, көбінесе адамның кінәға қатысты қателігін елестеу және кінәнің нысанын дұрыс ойласмау.

Қылмыстық құқық ұқателері. Ол азаматтардың жасаған әрекеттерінің дұрыс емес көзғарастардың көбеюі.

Қылмыстық құқықта қателерді заңды және фактілерге бөледі.

Заңды қате - ол жасаған әрекеттің және келтірілген зардабына байланысты дұрыс емес,яғни қылмыстық құқық мәнінің елестемеуі, дұрыс баға бермеуі.

Заңды қатенің түрлері.

1) Заңға қайшы қатесі - ол адамның жасаған қылмысына қылмыс деп ойламауы.

2) Саралау қатесі - заңды саралап дұрыс баға бермеуі.

3) Жалған қылмыс - адамның жасаған әрекетіне қылмыс деп дұрыс елестемеуі.

4) Жазалау қатесі - ол адамның жазаға байланысты түрі мен мөлшері дұрыс түсінбеуі.

Фактілі қате адамның фактісімән-жайға байланысты шатасуы.

Түрлері:

1) Объектідегі қате - келтірілген зардабына объектіні ауыстырып алу.

2) Жеке тұлғада қате кінәсіз адамға зиян келтіру

3) Жәбірленушінің жасында қатесу - кінәлінің жәбірленушіге қатысты жасанды қателесуі.

4) Заттағы қателік - қылмысқа қолданғанда қажетті затты ауыстырып алу.

5) Қолдану құралдарын ауыстыру - құралды қателі түрде қолдану.

6) Жарамсыз қылмыс - қылмыстық заңмен қорғалатын объектіге қол сұғу, бірақ сол кезде бағытталған объектінің болмауы.

7) Зардаптардың қатесі - сандық мағынасына қатысты шатастыру.

8) Себепті байланыстың қатесі - ол әрекеттің және келген зардабына қате түсіну.

Дәріс-9. Қылмыстық жауапкершілік және оның негізі.

Ылмыстық құқық қатынасы.

Құқықтық қатынастар ол қоғамдық қатынастар, олар заңмен реттеледі. Қылмыстық құқықтық қатынастар қылымстық құқық нормалары жүзеге асқанда басталады. Қылмыстық құқықтық норма қоғамға қаувіпті әрекеттер жасауға тиым салып, оған санкция қолдану ретінде қорқытады.

Қылмыстық құқықтық нормасы қрғамдық қатынасқа қатысушыға яғни бүкіліне айтылады.

Қылымстық құқықтар нормаларына орындалуын тадап ететін негіздер көп, олар: қорқу мақсатында жоғарыда тұрған адамға бағынуға дайын болу. Бұл адамдардың тәртібін реттеуге негіз болады. Әр құқықтық норма, қандай да бір жүйеде болмасын тек қана "реттеу" немесе тек қана "қорғау" деп бөлінбейді. Осындай нормалар болмайды және болмауы тиісті емес. Әр құқықтық реттеу қорғаумен тығыз байланысты, ал әр қорғау реттеумен бағытталған.

Қылмыстық құқықтық қатынастар - ол құқықтық байланыс олар қылмыстық құқық талаптарына сай жүйеленеді.

Қылымстық құқықтық жазылым екі жаққа бағытталған. Жақтардың біреу мемлекет міндетті түрде шығады. Белгілі тәртіптерге заң тиым салады. Сонымен бірге субъектілерге белгілі әрекет жасауға тоқтатады. Осы міндет бүкіліне қажетті және әр азаматқа қатысты болады. Көрсетілген міндеттер мемлекеттің субъектілерінің тиісті түрде тәртіп сақтауын талап етіп және құқықты бұзхған жағдайда кінәлі адамға мәжбүрлеу шараларын қолдану мемлекеттің құқығы. Айтылған құқықпен міндет арасындағы байланысты жалпы қылмыстық құқықтық қатынас деп атайды.

Сонымен бірге қылмыстық заң азаматтарға міндетті жүктегенімен біраз құқық ұсынады. Ол құқықтары қажетті қорғану құқықғы, қылмыс жасаған адамды ұстауға, аса қажеттілік кезіндегі әрекеттер. Бұған сәйкес мемлекеттік органдарға міндеттейді, яғни азаматтардың өз құқығын қолданған кезде оларға мәжбүрлеу шаралары қолджанбайды. Әр азамат өзінің құқығын қорғаған кезде тиісті түрде мемлекеттік органдардан көмек алуға сенуге болады. Ол қорғау барысында өкілетті органдардың көмегңн талап етіа және заңды тәртібінде қорғауға құқығы бар. Міндеттердің орындалуын мемлекеттің ең негізгі құқығы талап ету және субъектілерді қоғамға пайдалы әрекеттерін қолдауға тиіс. Екі жақты құқықтары менміндеттері жалпы қылмыстық құқықтық қатынастар арқылы жүзеге асады, ал соның жиынтығы заңдылықты сақтауға жүктелген. Қылмыстық құқықтағы нақты құқықтық қатынас жасаған кезден бастап жүзеге асады. Ал қылмыстық құқықтық қатынас қылмыс ашылмай және жасалмай, сонымен қатар кінәлі анықталмаған кезде бола береді.

Қылмыс жауапкершілікке тарту белгілі қылмыстық процессуалдық қатынас туғызады. Нақтырақ айтқанда тергеуші мен айыпиалушы арасындағы қылмыс бойынша қатынасын айтамыз. Барлық қылмыстық процессуалдық әрекеттер заңмен реттеліп белгілі қылмыстық процессуалдық қатынас жүйесін құрайды, ол ең біріншіден істің рбъективті ақиқатын анықтауға көзделген белгілі адам мен мемлекет арасындағы нақты бір қылмыстық процессуалдық қатынас бар ма деген сұрақты шешуге бағытталған. Қылмыстық процессуалдық қатынастар тек қана белгілі мемлекеттік органдар мен тұлғалар арасындағы қатынасты айтамыз. Оның негізгісі қылмыстық құқықтық қатынастың кінәлі адамның мемлекетке деген қатынасын айтамыз. Соныдықтан сот өз өкімін мемлекет атынан тағайындайды.

Кейбір қылмыстық атқарушы қатынастар пайда болады. Олар кінәні босатуға шейін барады. Қылымстық құқықтық қатынастардың элементтерге мыналар жатады: а) қажетті қатынас пайда болған кезден бастап заңды фактілерді айтамыз б) қылмыстық қатынастың субъектілері в) қылмыстық қатынастың пайда болуы және тоқталу уақыты г) субъектілердің құқықғы мен міндеттердің мағынасы.