Ылмыс жасаудың өз еркімен бас тарту

Өз еркімен бас тарту бұл адамның өз еркімен барлық негіз бойынша қылмысты жалғастыру немесе аяғына жеткізу кезінде бас тарту.

ҚР ҚК-ң 26 б сәйкес осы үшін жауапкершілік толық жойылады. Алдын ала қылмыстық әрекет сатысы қылмыс құрамының дайындалумен атқару - өз еркімен бас тарту үшін мән болмайды. Өз еркімен бас тарту жоспарлап қойған ойлары мен қылмыс зардаптары келмей тұрған кезде жатқызады.

Осының субъективті жағы адамның сезімі яғни қылмыстық әрекеті аяқталды. Қылмыстан өз еркімен бас тарту бірнеше негіз бойынша болуы мүмкін, бірақ оның қылмысты аяқтайтын мүмкіндіктің болуы қажетті.

Қылмыстың аяқтаудан бас тарту біріншіден соңғы әрекетболу керек. Екіншіден басталған қылмысы үшін бойынша қана болуы керек. Өз еркінен бас тарту екі түрде болады: а) басталған қылмыстық әрекеттің пассивті түрде тоқтату б) активті түрде зардабы зияны келмеген қылмысы үшін тоқтату.

Өз еркімен бас тарту екі жағдайда жойылады: егер де қылмыстық нәтиже жүзеге асқан кезде (аяқталған қылмыс) және нәтиже кінәліге байланысты емес мән-жайлар бойынша жүзеге аспаса (оқталу) Өз еркімен бас тарту қылмысты жүзеге аспай тұрғанда жүзеге асады. Активті нысанында өз еркімен бас тарту әлі келмеген зардабы бойынша өкінуден ажырату керек. Соңғысы келтірген зиянды өтеу кезеңінде мысалы материалдық көмек беру кешірім ұстау. Оның шегі келген зардап бойынша нысанында өтеді. Өкінә әрекеті аяқталған қылмыстан кейін жүреді. Яғни қылмыстық нәтиже жүзеге асқан кезден өкіну барысында келтірілген зиянды өтеу кінәлі барлық шара қолданып өтегісі келеді.

Өз еркімен бас тартудың белгісі мыналар: өз еркімен бас тарту және аяқталық.

Өз еркімен бас тарту адамның өз еркі бойынша бірақ қылмысты аяқтай аламын деп сезінсе.

Адам қылмыстық қол сұғушылықты белгілі уақытқа қана емес тек толық және аяқтылықпен жасаса. Өз еркімен бас тарту тек қылмыс аяқталмаған кезде туады. Яғни қылмысқа дайындалу мен оқталу сатысында.

Өз еркімен бас тартудың жауапкершіліктен босату жағдайлары мыналар: 1) бастаған қылмысты аяғына жеткізбеу 2) аяқтай аламын деп сезіну 3) жасаған әрекетінде аса қылмыстық құрамның болмауы. Мысалы, адам өлтіремін деп қару сатып алады, кейін бас тартады, бірақ ол қылмыстық жауапкершілікке заңсыз қару сақтау және сатып алу үшін тартылады.

Дәріс-11. Қылмысқа қатысу.

Ылмысқа қатысудың түсінігі.

ҚК-ң 27-б қылмысқа қатысуы деп қылмысқа қасақана қатысу деп бірнеше адамның адамның қасақана қатысуы.

Қатысудың анықтамасынан мына түсінік шығады, қатысу ерекше нысан ретінде белгілі объективті және субъективті белгілерден тұрады.

Қатысудың объективті белгісіне жатады:

- қылмыс жасауда екі не одан да көп адамның қатысуы.

- Қылмыстық маңызы ретінде жүзеге асқанын тілейді.

- Қосымша деген әрекетті жасау сөйлесіп бірнеше адамның жасаған жағдайында көмек болуы және бәрі де қылмыс нәтижесінің жүзеге асуын тілеуі.

Соған қатысты әр қатысушы мен қылмыстық нәтиже арасындағы қажетті себепті байланыс атқарушы да болады. Қатысудың субъективті белгісіне заң көрсетілгендей "қатысу" ол қылмыс жасауда қасақана қатысу осыған байланысты қажетті:

- өзі емес біреумен жасағаны туралы сезіну

- жасаған әрекеттердің қоғамға қауіптілігін сезінуі

- қатысушы, атқарушы орындаған қылмыстың элементін сезіну

- қылмыстық нәтиженің бәріне бірдей тіленуі

Атысу нысанында.

ҚК-те қатысуды саралау үшін екі тұрғыны қолданады: қатысушылардың қарым қатынасының тәсілі және келісімдік дәрежесі (алдын ала келісіп алу).

Осы тұрғыға сәйкес анықтайды: жай қатысу, күрделі қатысу, ұйымдасқан топ, қылмыстық қоғам, (қылмыстық ұйым).

Жай қатысуға екі ерекшелік сай:

1) әркімге белгілі ролдің бөлінбеуі тек ұйымдастыру техникалық бөлу

2) қатысудың нақты орны мен уақыты

Қатысудың осы нысаны алдын ала келіскен кезде мүмкін болады және мүмкін болмаған кезде.

Қылмыстылықпен жасалды деп егер де онда немесе одан да көп адам қатысса саналады (ҚР ҚК-ң 31 б 1 б ).

Қатысушының әрекеті ҚК 28 б сай сараланады. Қылмыс алдын ала келіскен топпен жасалды деп егер де онда алдын ала келісіп қойған қатысу шаралары қатысса саналады. (ҚК-ң 32 б 2 б). Күрделі қатысу заңды түрде ролдерде бөлумен негізделеді, яғни атқарушы, көмектесуші, ұйымдастырушы.

Атқарушының әрекет жасаған қылмысқа сай сол баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекетін жасаған қылмысына ғана емес қосымша ҚК-ң 28 б сәйкес сараланады.

Қылмыс ұйымдасқан топпен жасалды деп егер де ол тұрақты топпен жасалса, алдын ала бірнеше қылмыс жасауға біріксе. Ұйымдасқан топтың қатысушылары тұрақты қылмыстық байланыстары бар, ұйымдастыру жағдағдайлары дамыған, басқару қабілеттілгі жоғары. Қылмысты жоспарлай алу қатысушыларды таңдау ролдерді бөлу және т.б.

Қылмыстық қоғам жоғары дамыған деңгейін айтамыз. Олар ұйымдасқан қылмыстың ерекше қауіпті нысаны болып келеді.

ҚК-ң 34 б 4 б сәйкес:"Қылмыс қылмыстық ұйыммен жасалды деп егер де ол біріккен нақты ұйымдасқан топпен жасалса, олардың мақсаты ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасау үшін ұйымдасқан".

Жай қатысуда қатысушының әрқайсысына роль бөлінбейді.

Күрделі қатысуда яғни жеке қатысушыларға ролдер бөлініп атқарушыдан басқа олар тікелей қылмыстың объективті жағын орындауға бағытталған - ұйымдастырушы, азғындаушы, көмектесуші. (олардың әрқайсысы).

Жай қатысуда қатысушылардың әрекеті Ерекше бөліммен сараланады, ал күрделіде қосымша 28 б сәйкес сараланады.

Алдын ала келіспей қатысу - бұл алдын ала келіспей бірнеше адамның қатысуы (дене зақымын топпен ұрған кезде келтіру).

Бір топ - қатысқан бір немесе бірнеше атқарушының алдын ала келіспей қатысуы.

Алдын ала келіскен топ қылмыс жасау кезінде алдын ала келісіп жасағанын айтады. Көбінесе осындай келісім қылмыс жасау орнына, тәсіліне байланысты болады. Қатысудың осы нысаны қатысушылықпен сәйкес келуі мүмкін, тығыз байланыста, яғни ролдерді бөлумен, соңғы жағдайда екіден төмен қатысушының қатысуы. Осындай қатысу нысаны ауырлататын мән-жайлар болып ескеріледі. (мысалы, ҚК-ң 175 б 2 б).

Тұрақтылық - яғни қатысушылардың ойы. Бір ғана қылмыс жасауға емес, одан да көп қылмыс жасауын айтамыз. Бірақ бір қылмысқа жақсылап дайындалуды көрсетуге болады.

Бірліктілік - қылмыстық ұйымда күрделі ұйымдастыру - техникалық байланыстың болуы, айналымда өте үлкен соммалардың болуы, құқық қорғау органдарымен тығыз байланыста болу, қорғау шаралар жүйесін дамыту (контрразветка) қорғаулардың көптілігі.

Ұйымдасқан топпен және қылмыстық ұйыммен жасаған қылмысы ұйымдасқан қылмыс деп аталады. Бүгінгі күні ұйымдасқан қылмыстылық есірткі заттарды сатумен, заңсыз қару сатумен, т.б. тығыз байланысты.

Криминологияда белгілердің жиынтығы көрсетілген, яғни осы белгілер ұйымдасқан қылмыстылықты былай мінездейді:

- қылмыстық ұйымның әрекет ету үшін техникалық, ұйымдастырушылық қамтамасыз ету

- қауіпсіздікті қамтамасыз ету және жасырынуға, тығылып жасауға, яғни әлеуметтік бақылаудан жалтару шараларын қолдану

- қаржыландыру: қылмыстық ұйымның заңсыз тапқан пайдасын бөлу және арнайы қажетті фондтарын құру

- орталықтандырылған ақпаратты қамтамасыз ету

- заңсыз тиісті емес үкімдердің жүзеге асуы, бұлар бұлтартпау шаралары сияқты мүліксіз қолданады

- экономика мен құқық қорғау органдары мен заңсыз байланысты жүзеге асыру.