Машина жасаудағы еңбек гигиенасы

Машина жасаудағы еңбек гигиенасына біздің еліміз де дамыған елдермен қатар қосылуы керек. Ол үшін өнеркәсібі дамыған заманға сай , прогрессивті жетілген өндірістер керек, жаңа инновациялық технологиясы алдыңғы қатардағы үздік елге айналу болып саналады.

2000 жылдардан соң машина жасауда алдын орайтын халық шаруашылығында прогрессивті техникалық ел болуы керек, және тез қарқынды , тез дамитын сьаноктар құрылысы, есептеу техникалық өндіріс,прибор жасау электротехникалық және электронды өндіріс салалары болуы керек.

Машина жасау өндірісі, өндіріс құралдырды жасайды, сондықтан оның техникалық қайта құрылу базасы болуы керек және оны қайта жарақтандыру елімздегі барлық өндірістерде және оны еңбек жағдайына анықтап халық шаруашылығының барлық салаларына енгізу керек.

Машина жасау цехтарындағы негізгі мекемелер, олар дайндау немесе « Ыстық цехтар(құю,ұсталық үлгілік,термиялық) және суық(механикалық құраушы) цехтар болып табылады. Мысалы, кеме жасауда- электрлі дәнекерлеуші іс шаралар; ұшақтар жасауда-тойтарып жамау; ауыр және көлік тасымалдайтын машиналар жасау құрылысында қуатты дамыған құю , ұсьалық т.б. цехтар болуы қажет.

Ю цехы

Металлдарды өңдеуде технологиялық үдерістер ішінде әртүрлі іс шаралар және құю цехтарындағы еңбек жағдайы өте күрделі, көлемді еңбек. Бұл ең басты мәселе, құю цехтарындағы өндірістік технологиялық үдерістер мәні құйылып балқытылған металдан істеп шығарылған тұрақты емес басымырақ жердегі формасы және тұрақты формалы металлдардан шыққан материалдар, металл түрлеріне қарай шойын, болат түсті құймалар.

Құю өндірісіндегі негізгі үдерістер: құймаға арналған материалдарды дайындау,пештерді толтыру,метал құймасын,құймадан шыққан металды қаріпке келтіру, форма беріп істеп шығарылғандарын тазалау,тегістеу. Оған параллель формалық материалдардан форма дайындайды және негізгі желі жасайды. Металды құю, құю пештерінде өндіріледі: шойын вагранкада ( шихталық пеш); болат электродоғалы пеште; түсті металдар олардың құймасы электро пештерден құйылып жасалады.

Қазіргі құю өндірісіндегі технология шойын құюдың 3/2 бөлігі жер формасын, қалғандары прогрессивті технология әдісімен құйылған модельде, құйма қабықшалы формада құю орталыққа тепкіш құймамен қысыммен жасалады.

Жер формалы дайындалу формалы қоспалардан алынады. Оның материалдары жанған топырақ,саз,көмір, олардың бәрі де кептіріледі, араластарылады, себіледі.

Металдық шым, болашақ құйманың желілік моделінің қалануы, бос кеңістік айналасына тығыздап топырақты салу машиналармен орындалады. Модель алынған соң жапырақты қуыс , дайындалған болашақ формаға сай, істелінген құймаға шымды жел төселеді. Желі арнайы аралас топыраққа органикалық немесе байланыстыратын синтетикалық заттар қосады және арнаулы пештерде құрғатады. Соңында құйма кеңістіктен босау үшін желі жеңіл бұзылатын болуы керек.

Құйма цехтардың дайын формалы механикаландырылуы, формалық машина теміржол сырғымасымен құятын конвейрге жеткізіледі онда металл құйылады, шөміштің көмегімен мұны рельске береді. Осы кезеңде құйма өзінің баратын жеріне дейін суынады.

Формадан құйма босаған соң, механикалық өндіріліп дірілдік тордың сілкінуінен шығады. Осы кезде тордан топырақ түседі, одан ары қайта өңдеуге жіберіледі.

Суынған құйма қақтан, қаспақтан, қабыршақтардан тазарады. Бұл үшін ,көп жағдайда механикалық емес қол құрал саймандар пайдаланылады; ажыратқыш балға, пневмалы тегістегіш машиналар. Кейбір тетіктер ұсақ көлемді тазалау үшін қажет, ал тазалау үшін : шапшытып бөлшектегіш, электрлі жарқыл, газды жалын, электрогидравлика т.б. керек.

Қабықшалы формалы құйма гигиеналы жұмыс , оған формалық материалдар аз кетеді, яғни шаң,діріл қауіпсіздік болуы төмен. Қабықшалы формалы құйма дайындау технологиясы ол пульвербакалит немесе модельді бекітуге аралас құм қосылады. Содан соң қабыршақ 350°С температурада қатаюы үшін керек.

Көп позициялы жартылай автоматты қолдану, және автоматты қабықшалы форма алу, қол жұмысын миниммуға дейін қысқартады.

Құйма формасын дайындау және желінің үдерісін, тез кебетін құрамында шынысы бар формалы құрамды және көмір тотығын газбен үрлеуді қолданады. Осындай әдіс жылу бөлінудің көзін жояды және көміртегі тотығы мен көмірсуларын ауалық ортаны ластайды.

Өздігінен сұйық қоспалар желі дайындаудың келешегі бар әдіс. Қоспа құрамына феррохромды шлак, хром тотығы, формальдегидті мочевина формальдегид , гипс, нефелинді шлак бірігіп қосылады. Осындай техникалық үдеріс токсикалық газбен қосылып жүреді,бңрақ ол кезде жылу шығару,шу, діріл, шаң түзуді кетіреді.

Құйылған модельден нақты құйма, сстеаринді парафин моделімен құйма алады, ол үшін, әуелде арнаулы суспензияға салады, ол отқа төзімді этил селикат және басқа қоспалардан тұрады, одан соң кварц құмы себіледі, аммиак буымен кептіріледі. Стеаринді парафинді модель ары қарай балқытылады, қабыршақтары шымға салынады, шымды сазбен қоспа жан жағынан толтырылады және кварцты құм метан мен металлмен басылып құйылады. Кварцты қабыршақ суынады, металл каустикалық содамен ерітіліп ажырайды, осы кезде зиянды іс шаралар болмауы керек, яғни, жұмыс көлемі құйманы тазалауда бірден қысқартылады.

Кокилді шойын құю (металдық формаға) әдістері де прогрессивті тәсіл, онда желіні дайындау өзгеріссіз қалады.

Түсті металлургияда қысыммен құю және балқытыу арнаулы құймалы пресс машиналармен орындалады.

Барлық үдерістік жұмыстар еңбек жағдайын құю цехтарында түбегейлі жақсартуға қамту, бұл механикаландыру, тиімді желдендіру жүйесін жасау. Жаңа прогрессивті үдерістер енгізу, ол өзімен бірге жаңа өндірістік зияндылық әкеледі сол үшін ерекше гигиеналық талаптар қойылады. Жер формалы құйма дәстүрлі әдістерін қолдану кең таралған, ол жоғарыда көрсетілген қолайсыздық факторлар солардың көзі.

Жер формасын дайындау және желі қоспасы шым формасы, құймв шығару және оны тазалау пештері отқа төзімді төсемдерде жөндеу, шаң түзілуінің әрекетіне ұшырау. Шаңдағы кремнийдің қос тотығының құрамы 20-30 % жетеді. Шаңның ең көп концентрациясы 1 м ³та ондаған мг формалы қоспа дайындағанда, құйма шығарумен тазалауда болады.

Құю цехы ауасы металлды балқытуда, желі дайындауда, шөмішті кептіруде т.б. үдерістер кезінде болады. Көміртегінің қос тотығы негізінен отынның жануында, жер формасының органикалық заттарының жануына және желіден шығады. Пештердің сұйық,қатты отынның жұмыс істеуі күкіртті газды шығарады.

Жаңа химиялық материалдарды пайдаланғанда және өндірістік формалы әдістерде, токсикалық заттар спектрі, құю цехтары орындарында кең көлемде жүреді.

Қабықтану формасындағы металл құю үдерісі құйма айдалғанда және перролизбен бекітілгенде жүреді. Бұл кезде фенол булары, көміртегінің қос тотығы бірге деструкциялы өнімдер акролейн, ароматты полициклды көмірсулары оның ішінде бензопиринде шығады.

Құйма формаларын алуда СО₂-көмегімен құю өндірісіндегі үдерісте- егер технологиылық, санитарлық, гигиеналық талаптар бұзылғанда жұмыс аймағында СО_{2 ,}3-5 есе көбейеді, өте теріс әсер береді, жұмысшыларға да зиянды.

Хром және хром тотығы бар қоспа ретінде пайдалану, желі өндірісінде және өздігінен қататын сұйық қоспа сұйық ортада хроммен қосылып, аллергиялық қасиет білдіреді. Құйма осыдан әрі пеннополистерол моделіннде стирол және деструкция өнімін шығарады.

Лигирленген болат құйма мен балқуында, балқу цехтары ауасына марганец,хром, никель, селен, қорғасын басқа да қосылыстар,ал түсті металлдар балқуында мыс қосындылары, мырыш, қорғасын, магний, берилий т.б. шығады.

М е т е о р о л о г и я л ы қ ж а ғ д а й.Қоңыржай климат жағдайында конвертірлі құюда, ауа температурасы ыстық күндері жұмыс орындарында жоғары көтерілуі мүмкін, болат пісіретіндер, құюшыларда 35-38°С цельсий ал формовка жасаушыларда (қалыпқа келтіретіндер)- 30-35°С. Инфрақызыл сәулелену жұмыс орындарында металл шығару кезінде, вагранщиктер (шойын түсті метал балқытатындар) және болат пісіретіндер де 3,3 КВт/м²-қа жетеді. Жылулық сәулелер деңгейнің жоғары болуы құюшылар мен шығарушыларда температура тәуелсіз қоршауға қарамастан тіркелетіні анық.

Д і р і л – құю өндірісіндегі қолайсыз фактордың бірі жергілікті дірілмдің әсері формовщиктерде, құйма кесушілер жалпы діріл зімпарашыларда (наждащник).

Ірі көлемді құймалар кесу іс шараларында үлкен қауіптілік болады. Жұмысшылар алаңында орындалатын жұмыстар өте күшті қол күшін қажет етеді, тұрақты кейіп болуы керек, ол мерзімнің суық кезінде ауаның төменгі температурасында осының барлығында қолайсыздық әсердің болуы сол кездегі дірілге байланысты. Діріл параметрі әдеттегідей шектеулі деңгейден тең спектрлі диапозоннан асады. Дірілмен науқастантындар арасында құйма кесетіндердегі көрсеткіштер кәсіби топтарында абсолютті және салыстырмалы түрде болады.Аздаған түрлі майда құймаларда тазалауда зінпарашыларға берілу кезінде күшті көбейетін рычакты басқаруда адамның жанбасына күш түсіріледі. Осы уақытта діріл тек басқару рөліне ғана емес денеге,аяққа діріл қабылданады, сөйтіп қосыла отырып қызметтік бұзылыстар тудырады.

Ш у.Құю цехтарындағы қаліпке шу негізгі фактор, ол шымдарды сіліккенде пневматикалық саймандармен құйма тазалауда үрлеуде, зімпәр қабырғаларында , үрлегенде, тордан түсіргенде әсері болады. Шудың қарқынды деңгейі 100-110 дБА-ға жетуі мүмкін. Спектриальды құрамында жоғарғы жиіліктегі шу басымырақ.

Желінің электрогидравликамен құйманы шығару разряды жоғарғы жиіліктегі шу деңгейі 120-130 дБА нормалық деңгейден түсірілу үшін шудан қорғану кешенін салу керек.

Сауықтыру шаралары. Жоспарлы архитектуралық шешім өндірістік учаскелерде максимальды бөліністер (жерді дайындау қаліпке келтіру, балқыту, құю шым шығару құйманы тазарту). Осының бәрі қолайсыз факторлардың өндірістегі алдын алуы: жұмыс орындардағы шаң, газ, артық жылу, ыстық өндіріс орындарында металды балқыту және құюда аэрациямен жабдықталуы керек.

Еңбек жағдайын түпкілікті жақсарту құю өндірісін орталықтандыруға ірілендіруге мүмкіндік туғызады. Жаңадан құрылған мекемелерде, қайта жаңартылған құю цехтарында құдың ағынды әдістері, кешенді механикаландыру, жер орындауын дайындау(майдалау,мөлшерлеу,араластыру); сусымалы материалдарды пневмокөліктерде пайдаланып араластыру; автоматты қаліп машиналарын қолдану; желілі электрогидравликаны орнату , газ жалынымен құю кескіштерді алмастыру,т.б. қазіргі қолданатын әдістерді пайдалану.

Құйманы тазалаудағы зиянды еңбек жағдайы еңбектің қиындығын жеңілдетуде, құюдың прогрессивті технологиылық үдерісітерін енгізуге әрекет ету, ол қабықтандыу,балқыту моделі, кокілді құю ,қысыммен құю т.б. жұмыстарды ендіру.

Ауа ортасына қажетті параметрлері бар тиімді желдеткіштерді ұйымдастыру. Шаңы көп түзілетін учаскелерде сорғыш желдеткіштерді пайдалану. Ауа құрамын біртіндеп балқыту пештерін электрожылытқыштармен ауыстыру. Артықтау емес шаң түзілуін ұйымдастыруда ағнды соратын желдеткіштерді орналастыру. Балқыту пештеріндегі жұмыс орындарында ағынды желдеткіштермен жарақтандыру.

Құю әдәсән қолдануда оның құрамына зиянды химиялық заттар қалып материалдарын енеді, нәтижеде химиялық қосылыстар түзіледі. Ол үшін арнаулы шаралар : ерекше агрессивті қоспалар дайындайды, герметикалық қондырғыларға оқшауланған бөлмелерде жүргізеді, ол шараларды механикаландыру керек. Құю орындарында тиімді жабдықтар болуы керек және жалпылама ауысымды желдеткіштер болады. Арнаулы хаттамалары рольганхтармен (жабылуы қажет, онда суынған метал формалары болады). Қаптама ауа ластануын төмендетеді, артық жылу шығаруды жылу сәулеленуіне тосқауыл болады. Ал инфрақызыл сәулеленуден қорғау үшін жылу изоляциялық қыздыру агрегаты; қалқан, сәулелену тонын ағарту көздерімен бояиды; пештерді толтыру үдерісін механикаландырады; ұзын сабы бар арнаулы саймандарды пайдаанылады; арнаулы киімдер және ЖСҚ (көзілдірік қалқандар) болуы керек.

Зиянды діріл әрекеттерінен жұмысшыларды қорғау , қауіпсіздік әдістерін механикаландырылған дірілдік саймандар пайдаланылады: дірілдік басатын құрылғылар пайдалану, сайманддардың техникалық жай күйін бағалау, еңбек және демалу режимін ұстау, медициналық жұмыс орындарында алдын алу шараларын өткізу (УФ сәуле,массаж,гидропроцедура , витаминмен қамтамасыз ету,т.б.). Осыған байланысты құйма суыту арқылы діріл ауруларын өршітпеу, бөлмелерде қол жұмыс атқарылатын орындарды механикаландыру, жылыту, сұйытылған ауаны сұйық мезгілдерде жылыту.

Су деңгейлерән төмендету және шуды өшіру, шу жұтатын іс шараларды пайдалану, мүмкіндігінше жұмыс орындарын оқшаулау, шу агрегаттарын тұрақты бақылауда ұстау.