ATASININ MƏCNUNU KƏBƏYƏ APARMASI

O sövda bayrağı qalxandan bəri

Leylinin hüsnü tək tutdu göyləri.

Aləmdə Məcnunu bu rüsvay etdi,

Onun dəliliyi kamala yetdi.

Başa divanəlik gəlsə hicrandan,

Bütün zəncirlərdən qurtarır insan.

Talein ürəyi yanmırdı ona,

Atası baxdıqca yazıq oğluna,

Dua edirdi ki, günəş görünsün,

O qaranlıq gecə gündüzə dönsün.

Duasız bir qapı, bir pir qoymadı,

Yazıq yalvarmaqdan cana doymadı.

Bütün qohumlar da pirə gedərdi,

Atayla birlikdə dua edərdi.

Gördülər bir əlac yoxdur bu dərdə,

Bir xeyir verməyir ziyarətlər də;

Bu oldu dostların verdiyi qərar:

Bu dərdə Kəbədən qapı açılar.

Bütün yer üzünün o pənahıdır,

Yerin də, göyün də qibləgahıdır.

Dedilər: \"Həcc vaxtı gələndə yenə,

Gedərik Məkkənin ziyarətinə...

Ata bu səfərə çıxdığı gündə,

Kəcavə bəzədi dəvə üstündə.

Oğluna yalvardı: \"Gəl əyləş\", deyə,

Oturtdu ay kimi onu beşiyə.

Çatınca Kəbəyə o dərd atası

Taxdı qulağına qulluq sırğası.

Gövhəri qızıla qatıb yüz kərə,

Qum kimi səpdi o qum rənglilərə.

O qədər xəzinə payladı ki, tək

Qaldı xəzinəsi boş bir daxma tək.

Kəbənin üzünü görüncə ata

Istədi mətləbi yetsin murada.

Öpüb, qucaqladı yazıq oğlunu,

Kəbə kölgəsində saxladı onu.

Dedi: \"Oyun yeri deyil bu, oğlum,

Əlaca gəlmişik, qurbanın olum.

Kəbə zəncirindən yapışsan bu an,

Qəmlər zəncirindən azad olarsan.

De ki: - Böyük tanrı, bu hərzəlikdən

Canımı bir dəfə azad eylə sən.

Rəhm elə, məni öz himayənə al,

Gəl bu divanəni doğru yola sal.

Bu dərdi canımdan irağa göndər,

Bir də bu eşqdən qəlbimi döndər.

Mən eşq əsiriyəm, bir məni yad et,

Eşqin bəlasından məni azad et\".

Məcnun eşq sözünü eşidən zaman

Əvvəlcə ağlayıb, güldü sonradan,

İlan tək qıvrılıb, sıçradı yerdən,

Kəbə halqasına əl atdı birdən,

Halqanı öpərək, dedi: \"Ey allah!

Mən də bir qapının halqasıyam, ah!

Eşqin halqasında inildəsin can,

Bir gün də düşməsin o qulağımdan.

Mənə deyirlər ki: - Gəl eşqi burax, -

Bu, dost məsləhəti deyildir ancaq.

Eşq ilə yaşayır aləmdə səsim,

Eşqsiz aləmdə batar nəfəsim.

Eşqdən yoğrulmuş ruhum, bədənim,

Eşqsiz bir günüm olmasın mənim.

Eşqsiz bir ürək heçliyə varsın,

Onu qəm selləri yuyub aparsın.

Ilahi, birliyin xatirəsinə,

Yenə yalvarıram ürəkdən sənə.

Qoy eşqim ucalıb, namidar olsun,

Mən özüm ölsəm də, eşqim var olsun.

Eşqin günəşindən ayırma məni,

Silmə gözlərimdən sən bu sürməni.

Könül bu sövdadan sərxoş olsa da,

Qoy bundan da bətər olum dünyada.

Deyirlər: - Eşqi tut özündən kənar,

Leylini sevməyi qəlbindən çıxar.

Ilahi, sən saxla mənim Leylimi,

Çoxalt hər dəqiqə ona meylimi!

Ilahi, ömrümdən kəs indən belə

Leylinin ömrünə cala əlinlə!

Mən tükə dönsəm də onun qəmindən,

Başından bir tük də əskik etmə sən.

Qoyma ki, boş qala qulağım bir an,

Yarın öyüd verən o halqasından.

Cananın meyiylə dolsun piyaləm,

Sikkəsi düşməsin adımdan bir dəm.

Qoy alsın canımı yarın camalı.

Qanımı içsə də olsun halalı.

Qəmindən şam kimi yansa bədənim,

Bir günüm olmasın o qəmsiz mənim.

Bu eşq aləmində ürək düz olsun,

Eşqim yaşadıqca, birə yüz olsun\".

Ata dinlədikcə oğlunu, yenə

Dərin bir susqunluq çökdü qəlbinə.

O indi bildi ki, nədir məhəbbət,

Dərmansız, davasız yaranmış bu dərd.

Baş alıb qayıtdı öz evlərinə,

Bütün qohumlarla görüşdü yenə.

Dedi: \"Bu zənciri qırılmış bədbəxt

Kəbə halqasına əl atdığı vaxt

Qulağım titrədi zəmzəməsindən,

Mən də Zəmzəm kimi coşdum səsindən[78].

Deyirdim, əl açar oğlum Kəbəyə,

Leylinin dərdindən qurtarsın, deyə.

Osa öz canına qarğadı yalnız,

Dualar etdi ki, yaşasın o qız\".

MƏCNUNUN ATASININ LEYLİ QƏBİLƏSİNİN

QƏSDİNDƏN XƏBƏR TUTMASI

Yayıldı aləmə bu acı xəbər,

Bu sirri yadlar da açıq bildilər.

Dedilər: \"Can alan bir eşq ucundan

Divanə olmuşdur gözəl bir cavan\".

Ondan danışdıqca hər oba, hər kənd.

Gah təəssüf etdi, gah da məzəmmət.

Leyliyə güldükcə istehzaçılar,

Girdi qəm evinə o dərdli nigar.

Leyligil tərəfdən bir-iki nəfər

Qəbilə şahına belə dedilər:

\"Filan biyabandan çıxan bir sarsaq

Bizim qəbiləni rüsvay edir, bax.

Yanında it kimi bir sürü adam,

Baş açıq buraya gəlir o müdam.

Gəzir sızıltıyla bizim yerləri,

Gah atılıb düşür, gah öpür yeri.

Yaxşı şer deyir, şeri gözəldir,

Dəqiqə başına qəzəl düzəldir.

Onun qəzəlləri oxunan yerdə

Yırtılıb dağılar yüzlərcə pərdə.

Bütün sözlərini el deyir əzbər,

Bizi də, səni də rüsvay edirlər.

Leyli də olmuşdur sinəsi dağ-dağ,

O yeldən sönəcək bizim bu çırağ.

Bir qulaq burması göstər ona sən,

Bizim ay qurtarsın onun şərrindən\".

Oğru yorğun idi, darğa qan tökən

Işdən xəbər tutub qopdu yerindən.

Qılıncı çəkərək, dedi, müxtəsər:

\"Onun cavabını bu qılınc verər\".

O yerdə bir nəfər amiri vardı,

Öz qəbiləsinə xəbər apardı.

Dedi atasına Məcnunun dərhal:

\"Gözlənən bəlanın qarşısını al.

Yoxdur o darğanın qəlbi, duyğusu.

Alovlu bir oddur, sürətli bir su.

Məcnun xəbərsizdir, qorxuram ki, mən,

Bilsin, ayrılanda başı bədəndən.

Onun qarşısında boş bir quyu var,

Quyuya düşməmiş edək xəbərdar\".

Sən yazıq atanın taleinə bax!

Atalıq eşqiylə qəlbi yanaraq,

Dostlara əmr edib, buyurdu qoca:

Yel kimi düşsünlər onun dalınca,

Nəsihət diliylə onu bir təhər

Təsəlli tapmağa dəvət etsinlər.

Axtarıb gəzdilər onu hər yandan,

Nə bir iz tapdılar, nə də bir nişan.

Dedilər: \"Bəlkə də əcəl yetmişdir,

Vəhşilər əlində ölüb getmişdir\".

Hər dost ürəyindən qopdu bir nalə,

Qaranlıq çökmüşdü hissə, xəyalə.

Ondan nə iz vardı, nə də yadigar,

Bütün ailəsi qalmışdı ağlar.

Eşqin halqasını qulağa taxan,

Dünyanın işinə biganə baxan,

Bir xəzinə kimi küncdə qalaraq,

Nə səs eşidirdi, nə də ki, soraq.

Belə bir ovlaqda o Məcnun yazıq

Yolun tozuna da qanedi artıq.

Şir güclü olsa da tox bir canavar,

Ondan qoçaq olar ovda çaqqallar.

Aclığı olmasa şahinin bir az,

Turacın üstünə uçub şığımaz.

Ac üçün kəpək də yağlı çörəkdir,

Tox üçün yağ-çörək sanki kəpəkdir.

Iştah qızışanda baş alıb gedər,

Çovdar çörəyini mum tək əridər.

Halva çox şirindir, şəkər kimidir,

Kəkliyi azmışa zəhər kimidir,

Məcnun dolaşdıqca o baldan kənar,

Yediyi olmuşdu tamam zəhrimar.

Başından aşdıqca aşiqin dərdi,

Kasad mətaına rəvac verərdi.

Yox, yox, əridəcək bu sövda onu,

Yoxdur bu qüssənin, bu dərdin sonu.

Məcnuna üz verən hər ölçüsüz qəm

Olmuşdu dərdini dağıdan həmdəm.

Bir yol tapmasa da o xəzinəyə,

Axtarıb gəzərdi, xəzinə deyə.

Bəni-Səd adlanan yad bir tayfadan

Bir nəfər Məcnuna rast gəldi bu an.

O gördü aşiqi xərabəzarda,

Əhvalı pozğundur, xəyalı darda.

Qalmış öz beyti tək tənha, giriftar,

Mənası genişdir, qafiyəsi dar,

Yəni ki, məhrumam yardan, yoldaşdan,

Qafiyəsiz şerdir, kimsəsiz insan.

Öz talei kimi dönmüş kamana,

Vəfada ox kimi durur mərdana.

Onun duruşunda məna gəzərdi,

Kamanla birləşmiş oxa bənzərdi.

Bir nalədən başqa yoxdu həmdəmi,

Yalnız kölgəsiydi onun məhrəmi.

O yolçu ordaca gördü Məcnunu,

Nəcib bir insana bənzətdi onu.

Sonra əhval tutub, nə soruşdusa,

Məcnun cavab verib dinmədi əsla.

Umudu kəsildi, onu tərk etdi,

Yolçu öz yoluna düzəlib getdi.

Gəldi Məcnungilin qəbiləsinə,

Qəbilə toplaşdı onun səsinə.

Dedi: \"Filan yerdə, xərabəzarda

Məcnun ilan kimi qıvrılır darda.

Divanə dərdlidir, yorğundur, bilin,

Div kimi qaçmışdır gözündən elin.

Hər yetən tənədən bir yara almış,

Əriyib bir dəri, bir sümük qalmış\".

Atası oğlundan xəbər tutunca,

Eldən üz döndərdi zavallı qoca.

Oğul sorağıyla o ixtiyar da

Dolaşdı div kimi mağaralarda.

O gəlib yetişdi bir viranəyə,

Daş üstə rast gəldi o divanəyə.

Məcnun sinəsindən söz bağlayırdı

Gah oxşatma deyir, gah ağlayırdı.

Ciyərinin qanı gözdən axırdı,

Bəxti tək gah düşüb, gah da qalxırdı.

Elə məst etmişdi onu bu hicran,

Nə dünya bilirdi, nə də ki, insan

Ata salam verdi yazıq oğluna,

Şirin bir dil ilə yalvardı ona.

Məcnun atasının şəklini görcək,

Onun ayağına düşdü kölgə tək:

\"Ey başımın tacı, könlümün taxtı,

Üzrüm var, gəl dinlə sən bu bədbaxtı,

Soruşma halımı, üzümə bir bax,

Gəl qəzaya tapşır məni sən ancaq.

Arzu etməzdim ki, belə bir halda

Gözlərin görəydi məni, ey ata!

Doğrudur, qaradır yanında üzüm.

Ah, üzr istəməyə varmıdır sözüm.

Mənim ki, dərdimi özün bilirsən,

Çıxmış ipin ucu əllərimizdən...\"

ATASININ MƏCNUNA NƏSİHƏTİ

Ata eşitdikcə onun səsini,

Alıb yerə vurdu əmmaməsini.

Bir səhər quşu tək sızladı qəlbən,

Gündüzü gecə tək qaraldı birdən.

Dedi: \"Ey gözümün qarası, ağı,

Dağılmaz bir gülün solğun varağı,

Xəyalın yenəmi bir divanədir?

Yanıb külə döndü, bu halın nədir?

Kimin gözü dəydi gül camalına?

De, kimlər qarğadı sənin halına?

Kimlər öz qanını boynuna atdı?

De, kimin tikanı ətəynə batdı?

Sənə nə oldu ki, qaldın işindən?

Düşdü gözlərinə, de, hansı tikən?

Heç aşiq sən kimi bədbəxt olmamış,

Bu qədər dərd çəkib darda qalmamış.

Neçin yorulmadın, usanmadın sən,

Düşmən tənəsindən, qəm qəfəsindən?

Qəlbin doymadımı bu məzəmmətdən?

Neçin dirilmədin bu qiyamətdən?

Oğul, bu sövdanı bir dəfə unut,

Özünə rəhm elə, hörmətimi tut.

Nədir bir eşq üçün bu rüsvayçılıq?

Aləmə göstərmə bu eybi açıq.

Çox gözəl olsa da eybi gizləmək,

Dost dostun eybini örtməsin gərək.

Bu dostluq aynası göstərir ki, sən

Özündən bu eybi kənar edəsən.

Aynanın nə pisi, nə yaxşısı var,

Bu cür xasiyyətlər insanda olar.

Bu dərdi qəlbindən çıxar bir kərə,

Soyuq bir dəmiri döymə boş yerə.

Tutaq ki, ağırdır canan həsrəti,

Qalmamış könlüyün səbri, taqəti

Bari bu həsrəti arabir unut,

Gəl biz tərəfin də əhvalını tut.

Xəyal havasına at çapan olar,

Qaçmaq ayağında piyada qalar.

Bəsdir bu şərabsız, içgisiz məstlik,

Bəsdir bu arzusuz arzupərəstlik.

Oğul, sən xırmanı yelə vermisən,

Bu zalım düşmənə kam olmuşam mən.

Sən adlı, sikkəli istərsən məni,

Boşla dəliliyi, bu pis sikkəni.

Sən sazı döyürsən, mən də dizimi,

Sən paltar cırırsan, mən də üzümü.

Eşqin odlarına yansan belə sən,

Mənim ciyərimdir küllərə dönən.

Umuddan əl üzmə, gəl çarə qılaq,

Göyərmək deyildir danədən uzaq.

Umudsuz bir işdən, səbr etsən əgər,

Bir umud işığı parlaya bilər.

Hər umudsuz işdə bir çox umud var,

Qaranlıq gecədən ağ səhər doğar.

Oğul, səadətin qapısını aç,

Ayağı sürüşkən taleindən qaç.

Çalış, əllərindən çıxmasın dövlət,

Dövlətlə yaranır bütün səadət.

Dövlət, düyümləri açandır bir-bir,

Şahlıq üzüyünün firuzəsidir.

Dünya qapısının açarı hər an

Dövlətin cibində saxlanır, inan.

Sən də səbr eləsən, dayansan əgər,

Tale yavaş-yavaş əlinə gələr.

Dərinlik, sonsuzluq varsa dəryada,

Arxların suyundan yaranmış o da.

Başında bulutlar oynayan hər dağ

Torpaq zərrəsindən qurulmuş ancaq.

Sənin də səbrində qoy olsun qərar,

Gövhəri səbr ilə qazanmaq olar.

Iradəsiz olma, iradəsizlər,

Ayaqsız qurd kimi yerdə sürünər

Tülkü canavarı edirsə məğbun,

Ondan iradəsi böyükdür bunun.

Səni illər boyu yad etməyənə

Nə üçün könlünü verirsən yenə?

O, şaddır, gül kimi, sən gözü yaşlı,

O, daş ürəklidir, sən başı daşlı.

Kim ki, söhbət açır o qızdan sana,

Səni rüsvay edir, bir ayılsana.

Əqrəb çalmışlara verilsə gərfəs[79],

Zəhərlə məhv olub kəsilər nəfəs.

Can oğul, başqa bir iş ucundan tut,

Bu sövda işini bilmərrə unut.

Hindli fil başına döyər hər yerdə

Ki, fil Hindistanı anmasın bir də.

Canımsan, canımdan daha əzizsən,

Evə dön, evimin işığısan sən.

Bu dağda yurd salıb otursan, əgər,

Yalnız üzümüzün suyu tökülər

Bu yolda daşlıq var, quyu var ancaq,

Bir aç gözlərini, ona yaxşı bax.

Darğa pusqudadır, inad olma bir,

Zəncirə əl vurma o dəmirdəndir.

Sən yol uşağısan, fitnə yolkəsən,

Qılıncdır başıyın üstündə əsən.

Sən şadlan, kor olsun buna düşmənin,

Gəlsin məclisinə dostların sənin\"