Спіс выкарыстанай літаратуры

7. Асіноўскі, С. Таямніца крыжа Ефрасінні Полацкай / С. Асіноўскі // Архівы і справаводства. – 2006. – № 1. – С. 116 – 126.

8. Мальдзіс, А. З’яўленне Слуцкага Евангелля / А. Мальдзіс // Беларусь. – 2008. – Жнівень. – С. 34 – 37.

9. Мальдзіс, А. Рэальны след нацыянальнай рэліквіі № 1 / А. Мальдзіс // Голас Радзімы. – 2003. – 17 красавіка. – С. 5 – 6.

10. Мальдис, А. Крест Ефросинии Полоцкой: Три версии исчезновения национальной реликвии номер 1 / А. Мальдис // Беларусь сегодня. – 2008. – 4 апреля. – С. 8 – 9.

11. Николай Кузьмич: Тайны раскрываются во сне / // Советская Белоруссия. – 2004. – 18 августа. – С. 8 – 9.

12. Петровский, Н. Кто же похитил Крест Ефросинии? / Н. Петровский // Эхо планеты. – 2000. – № 11. – С. 22 – 26.

13. Скалабан, В. В ожидании Креста? / В. Скалабан // Труд в Беларуси. – 2005. – 20 января. – С. 21.

14. Юшкевич, В. Тайна креста / В. Юшкевич // Советская Белоруссия. – 1990. – 28 сентября.

Пытанне 6

Кірыла Тураўскі (каля 1113 – пасля 1190 г.) – манаскае або вялікасхімнае беларускага і ўсходнеславянскага царкоўнага дзеяча ХІІ ст., выдатнага пісьменніка, багаслова і прамоўцы, святога Беларускай праваслаўнай царквы. Прозвішча паходзіць ад назвы горада Турава – сталіцы Тураўскага княства (цяпер г.п. Тураў Жыткавіцкага раёна Гомельскай вобласці), які з’яўляецца месцам нараджэння і з якім звязаны жыццёвы шлях Кірылы.

Найбольш поўную інфармацыю пра Кірылу Тураўскага дае яго «Жыціе» — кананічная царкоўная біяграфія, напісаная невядомым аўтарам у канцы ХІІ ст. Паходзіў Кірыла з заможнай сям’і. Атрымаў класічную для таго часу адукацыю (дзе – невядома): спасціг вышэйшыя навукі і мастацтвы ад грэчаскіх настаўнікаў. Каля 1123 г. пайшоў у Нікольскі манастыр, дзе пасля трохгадовага паслушніцтва прыняў манаскі пострыг. Каля 1143 г. стаў іераманахам, у 1444 – настаяцелем. У 1148 г. Кірыла зачыніўся ў манастырскай вежы, куды перанёс і сваю бібляітэку, каб поўнасцю аддацца роздуму, малітвам і літаратурнай творчасці, стаўшы, такім чынам, першым вядомым на Русі «стоўпнікам».

Пошукі Кірылам адзіноты мелі зусім адваротны вынік. Яго затворніцтва стала значнай падзеяй для ўсяго Турава і наваколля; вядомасць і аўтарытэт Кірылы нязмерна вырас. Адзін з адукаванейшых людзей свайго часу, ён глыбока ведаў візантыйскую культуру, творы айцоў царквы. Сваімі ведамі пераўзыходзіў сваіх сучаснікаў не толькі на Беларусі, але ва ўсім усходнеславянскім свеце. Высокая адукаванасць і маральнасць, выдатнае красамоўства, прынеслі Кірылу вялікую павагу як з боку князя, так і гараджан, якія каля 1159 г. абралі яго епіскапскую кафедру. У 1161 г. адбылася яго епіскапская хіратонія (пасвячэнне). У якасці тураўскага іерарха ён займаўся ўладкаваннем епархіі, прапаведніцкай, царкоўнай, і экзегетычнай, палітычнай і літаратурнай дзейнасцю, будаваў храмы. Думка і слова Кірылы ляцела ў іншыя гарады старажытнай Русі. У 1169 г. ён выступіў на Кіеўскім саборы з абвінаваўчай прамовай па справе растоўскага епіскапа Фёдара, які выкарыстаўшы славалюбівыя планы князя Андрэя Багалюбскага, пачаў раскол да гэтага часу адзінай праваслаўнай царквы на Русі – хацеў стварыць аўтакефалію ў княстве. Сваімі пасланнямі да Андрэя Багалюбскага асветнік імкнуўся па-хрысціянску паўплываць на князя цэнтральнай Русі, куды перамяшчаўся цэнтр будучай Расіі.

Стаўшы епіскапам, Кірыла праславіўся як прапаведнік, як майстар урачыстага царкоўнага красамоўства, які горача клапаціўся пра духоўную дасканаласць суайчыннікаў. Ён складае пропаведзі, малітвы і пахвалы святым, павучанні на тэмы Евангелля і пісанняў прарокаў, прытчы, каноны, створаныя на ўзор антычнай і візантыйскай аратарскай прозы. Кірыла Тураўскі развіваў багаслоўскую традыцыю ўсходніх айцоў хрысціянскай царквы. У апошніх творах Тураўскі ўскосна выкрыў недасканаласць дзяржаўнага ладу, зямной улады наогул, якая служыць грахоўнай прыродзе чалавека, а не яго духоўнаму ўдасканаленню, і раскрыў глыбокі сацыяльна-этычны сэнс манаскага жыцця— даць чалавеку і грамадству ўзоры быцця з Богам, у чысціні і ў адпаведнасці з боскай праўдай.

Дзякуючы свайму таленту і вялікай працаздольнасці, ён далучыўся да шэрагу такіх славутых пісьменнікаў як Іларыён, Іаан Златавуст, Грыгорый Назіанзін, Епіфаній Кіпрскі, Феафілакт Балгарскі, Сімеон Лагафет. Напісаныя вытанчанай царкоўнаславянскай мовай, багатыя паэтычнай фразеалогіяй, алегорыямі, сімваламі, рытарычнымі зваротамі, творы Кірылы Тураўскага ўвайшлі ў залаты фонд старажытнай усходнеславянскай літаратуры. Ёсць меркаванне, што Кірыла Тураўскі мог быць аўтарам паэмы "Слова аб палку Ігаравым", якая з’яўляецца шэдэўрам старажытнай усходнеславянскай літаратуры. Сваімі прапаведніцкімі здольнасцям заслужыў у сучаснікаў найменне другога Златавуста.

Каля 1184 (1182) г. Кірыла пакінуў свяціцельскую кафедру, а сам жыў у келлі пры царкве св. Міколы ў Тураве, працягваючы пісьменніцкую работу . Памёр асветнік у апошняе дзесяцігоддзе ХІІ ст. у чыне вялікай схімы ў Тураўскім Барысаглебскім манастыры.

Магчыма, ужо ў пачатку ХІІІ ст. Кірыла Тураўскі ўшаноўваўся як святы, хаця звестак пра яго афіцыйную кананізацыю не выяўлена. У самім Тураве яго, магчыма, лічылі святым адразу пасля смерці.

Надзвычайнае літаратурнае майстэрства Кірылы Тураўскага прынесла яму доўгую і трывалую славу ва ўсходне- і паўднёваславянскім свеце. На працягу многіх стагоддзяў яго творы карысталіся вялікай папулярнасцю на ўсходнеславянскіх землях, распаўсюджваліся ў спісах ХІІ – ХVII ст, у ХІХ–ХХ ст. друкаваліся на Беларусі, Украіне, Літве, Расіі. На сённяшні дзень вядома каля 70 твораў пісьменніка ХІІ ст. Гэта амаль неверагодная колькасць твораў славянскага аўтара ХІІ ст., якая захавалася праз 8 стагоддзяў. Творы К.Тураўскага перакладаліся з царкоўнаславянскай на рускую, польскую, англійскую мовы, а з нядаўняга часу сталі перакладацца і на беларускую мову і, такім чынам, вяртаюцца на Беларусь у адноўленым выглядзе

Апрача твораў, у якіх аўтарства Кірылы Тураўскага бясспрэчна ўстаноўлена, ёсць шмат іншых – “Кірылы мніха”, “Кірылы недастойнага”, “Кірылы грэшнага” і г.д. – аўтарства якіх сумніўнае. У многіх выпадках невядомы аўтар выкарыстоўваў славу Кірыла і падпісваў свой твор, звычайна слабейшы з мастацкага боку, ягоным імем.

Беларуская праваслаўная царква шануе Кірылу Тураўскага. У 1984 г. ён быў уключаны ў Сабор беларускіх святых. 28 сакавіка (па старому стылю) – Дзень яго памяці. У 1993 г. у Гомелі створана грамадскае, навукова-культурнае і асветніцкае Таврыства імя Кірылы Тураўскага. У гарадскім пасёлку Тураў пастаўлены помнік Кірыле Тураўскаму.

Імем Кірылы Тураўскага былі названы праваслаўныя беларускія прыходы ў Нью-Йорку і Таронта, школа-інтернат для беларускіх дзяцей у Лондане. Беларускія эмігранты Я.Германовіч, А.Надсан займаліся даследаваннем творчасці К.Тураўскага. беларускай царкоўнай музыкі Гай Пікарда (Лондан) падабраў музыку для некаторых малітваў К.Тураўскага, перакладзеных на беларускую мову.

С. В. Марозава

Пытанне 7