Сатиралық-юморлық реализм: Г. Манн, Марк Твен, О. Генри. 1 часть

Генрих Манн (. Неміс Генрих Манн, 27 наурыз, 1871, Любек, Германия - 11 наурыз, 1950, Santa Monica, Америка Құрама Штаттары) Генрих Манн - неміс жазушысы, проза жұмыстардың авторы, қоғам қайраткері, атақты жазушы Томас Манн үлкен ағасы. Ол ескі патриархалдық дәстүрі басым болды көпес отбасында (әкесі сәтті астық саудаға, сенаторы болып қызмет атқарды), Любек қаласында 27 наурызда 1871 жылы дүниеге келген. Отбасында бес балалары болғанына қарамастан, болашақ жазушының балалық шағын тұрмыс уайымы қиындатқан жоқ, жомарт өмір сүрген.1899 жылы орта мектепті бітіргеннен кейін, Генрих Манн Дрезден, кітаптар сату жұмысымен айналысады. Тұрғылықты келесі орын Берлин айналады. Бұл қалада, ол баспасының мүшесі және Фридрих Вильгельм Берлин университетінің студенті болды. анасы қатерлі ісіктен өледі 1891 жылы әкесі, содан кейін інілері мен әпкелері Генри 1893жылы Мюнхенге көшеді.

Генрих Маннның жазушы ретінде жолы 1900 жылы басталады, (романы «Уәде етілген жер») 1903 жылы авторы алыс реализм тұрғысынан болатын трилогиясының «Богиня», жарық көрді. Оның ерте жұмыс қаларлық комбинациясын қалыптастыру, классика мен модерн әсерін көрсетеді. Айтарлықтай роман «Учитель Гнус» жетілдірілген шыншылдық бастау (1905).

Манн әдеби сыншы және публицист ретінде енгізіледі. «адал қызметкер» Романын - 1914 жылы, бір ай дүниежүзілік соғыс басталғанға дейін, Манн еңбектерінің ең маңызды бөлшегі. 1915 жылы ол Ресейде басылып, тек 3 жылдан кейін көрген. 1925 жылы жарияланған «Кедейлер» және «басшысы» романы «Империя» деп аталатын трилогиясының бірінші бөлігіне айналды. 1926 жылы Веймар Республикасы Г. Манн кезеңінде өнер Пруссия академиясының, ол 1931 жылы болды, осы филиалдың төрағасы, академик әдебиеті бөлімдерінің атағын алды.Оның дүниетанымы түбегейлі өзгеруі эмиграция кезінде болды: Манн буржуазиялық республика халқына шынайы демократия беруге қабілетті емес деген қорытындыға, социалистік идеологияны жақтайды. Қарсы фашистік күрес аясында KPD өкілдерімен байланыс оған жауынгерлік гуманизм лауазымына дейін көтеріледі деген пролетариат тарихи рөлін жаңаша көзқараспен қарайды.«Генри IV» (1935) жастар және «Генри IV» (1938) осы кезеңде жазылған. Өмірбаяндар және мемуары жанрлық саяси хроника ұштастыра онда 1946 жылы кітап «ғасыр шолу».; Ол Берлин өнер неміс академиясы құрылған бірінші президенті болып сайланды. Манн Santa Monica (Калифорния, АҚШ), 11 наурыз, 1950 қайтыс болады.Романдары:1894 — «В одной семье» (нем. In einer Familie)

1900 — «Страна кисельных берегов» («Земля обетованная») (нем. Im Schlaraffenland)

1903 — «Богини, или Три романа герцогини Асси» (нем. Die Göttinnen oder die drei Romane der Herzogin von Assy)

«Диана» (нем. Diana)

«Минерва» (нем. Minerva)

Твен (Twaіn) Марк, Самуэл Ленгхорн Клеменс (30.11.1835, Флорида, Миссури штаты – 21.4.1910, Реддинг, Коннектикут штаты) – америкалық жазушы. Балалық шағы Ханибал қалашығында (Миссисипи) өткен. 1853 – 1857 жылдары ел аралап, түрлі қызметтер атқарған. 1865 жылы жарық көрген “Калаверасадан келген әйгілі секіргіш бақа” атты әңгімесі оны көпке танымал етті. 1867 жылы Еуропада, одан соң Палестинада болды.Финнейдегі Гарден қаласындағы Қоғамдық кітапханадағы Твен ескерткішіОсы сапарлар турасында жазылған “Ақкөңілдер шетелде” (1869), “Шыныққандар” (1872) атты еңбектерінде ескі мен жаңаны салыстыра келе, өмірдегі күйкі құбылыстарды сықақ етеді. Ч.Д. Уорнермен бірге жазған “Алтынға малынған ғасыр” (1873) атты романында АҚШ-тағы Азамат соғысынан кейінгі адамзаттың азғындауы, қоғамдағы алдау-арбау, адами болмыстың арзандауы туралы шынайы жазды. Өмірбаяндық “Том Сойердің таңғажайып істері” (1876), “Гекльберри Финнің басынан кешкен оқиғалары” (1884) атты еңбектерінде бақытсыз балалық шақ, пайдасы аз шіркеулік оқулар мен бай адамдар психологиясы өткір мысқылмен бейнеленген, Американың өткені мен бүгінгі өмірі жан-жақты суреттелген. “Ханзада мен қайыршы” (1882), “Ашықауыз Вилсон” (1894), “Жанна Д’Арк туралы жеке естеліктер” (1896), “Менің сыншыларым – миссионерлерге” (1901), “Патшаның монологы” (1905), “Бейтаныс адам” (1916), т.б. туындылары дүние жүзі халықтары тілдеріне аударылған. Твеннің “Том Сойердің таңғажайып істері” (1939, 1949, 1951, 1965), “Гекльберри Финнің басынан кешкен оқиғалары” (1949, 1967), т.б. шығармалары қазақ тілінде жарық көрген.

Нақыл сөздері:

-Егер бізді біреу сыйламай қойса, біз оған қапаланып, қатты ренжиміз. Ал, шындығында пенденің барлығы өз ішінен өзін-өзі сыйламайды ғой.

-Жасым он төртте болғанда әкем өте ақылсыз, ақымақ еді. Мен оны әзер түсінетінмін. Ал, менің жасым жиырма бірге келгенде, сол жеті жыл аралықта әкем өте ақылды, өзіме ақылшы-тіреу, одан артық адам жоқ болды.

-Батылдық- қорқыныштың жоқтығы емес, ол өз бойыңыздаңы қорқынышты өзіңіз басқару, соны ақылмен шешу.

-Өмірде өтіріктің үш түрі бар: жәй өтірік, көзіңізді бақырайтып қойып айтылатын бетсіздердің өтірігі және статистика.

-Афоризмнің басты қасиеті: аз сөз, терең мағына.

-Нағыз дос сен қателік жіберген кезде де жаныңнан табылады. Ал сен дұрыс жүрсең, бәрі сенімен бірге.

О. Генри лақап аты (ағылш. O. Henry, шын есімі Уильям Сидни Портер— ағылш. William Sydney Porter; 1862—1910) — өте талантты американдық жазушы, прозаик, кенеттен, қызық аяқталатын танымал новеллалардың авторы.

Уильям Сидни Портер 1862 жылдың 11 қыркүйегінде АҚШ–тың Солтүстік Каролина штатындағы Гринсборо қаласында дүниеге келді. Үш жасында анасы туберкүлез ауруынан қайтыс болды. Кейінрек әкесі жағынан туыс болып келетін әпкесінің қамқорлығында өседі. Мектеп бітірген соң фармацевт мамандығына оқып, дәріханада жұмыс жасайды. Үш жылдан кейін Техасқа барып, әртүрлі жұмыстар істейді. Ранчода, жер басқармасында қызмет етеді. Кейін Техас штатындағы Остин қаласында есеп жүргізетін банкте кассир қызметінде болды.Жазушының алғашқы әдеби тәжірибелері 1880-шы жылдың бас кезінде басталды. 1894 жылы Портер Остинде Роллинг Стоун атты әзіл–оспақ апталық журналын шығара бастады. Бұл журналда жазушы өзінің әзілдерін, өлеңдері мен суреттерін енгізді. Өкінішке орай, аталмыш журнал бір жылдан соң өз жұмысын тоқтатты. Дәл осы кезеңде Портерді банктен ақша жетіспеушілігі үшін жұмыстан шығарып, сотқа берді.Портерге тағылған айыптан кейін ол алғашында Гандурас қаласында, кейін Оңтүстік Америкада құқық қорғаушылардан тасаланып жүреді. Ол жерлерден қайтқан уақытында ұсталып, Огайо штатындағы Колумбус түрмесіне 1898—1901 жылдар аралығында үш жылға бас бостандығынан айырылады.Түрмеде Портер шағын әскери ауруханада жұмыс жасап, шағын әңгімелер жызып, өзіне лақап ат іздеуге кірісті. Көп ойлана келе Портер өзіне О. Генри атты лақап атқа тоқталады (көбінде есім — O’Henry ирландық фамилиясы бойынша қате жазылып келеді). Бұл есімнің шығу тегі бұлыңғыр. Жазушының өзі бұл есімнің тарихы туралы: "Генри есімі ақсүйктік басылымдардың бағанынан алынды, ал О инициалы ең қарапайым таңба ретінде таңдалып алынды" деген екен. Сондай–ақ, жазушы газеттердің біріне Olivier (француз есімі — Оливье) атының қысқарған түрі деп те айтқан болатын. Шындығында, жазушы өзінің көптеген әңгімелерін Olivier Henry есімімен берген. Басқа дәлелдерге қарасақ, есім сол кездегі медициналық анықтамаларымен танымал француз фармацевті Этьен Осеан Анридің (Etienne Ocean Henry) есімімен тығыз байланысты. Есім жайындағы тағы бір болжамды ғалым әрі жазушы Гай Дэвенпорт былай дейді: «О. Генри» есімі автордың өзі отырған түрмесінің қысқарған аты — Ohio Penitentiary. Портер алғашқы 1899 жылы басылып шыққан «Рождественский подарок Дика-Свистуна» атты әңгімесін автор түрмеде отырғанда жазған.О. Генридің жалғыз "Патша және қырыққабат" романы 1904 жылы жарық көрді. Осы басылымнан кейін бірқатар әңгімелер жинағы жарық көрді: «Төрт миллион» (The four million, 1906 жылы), «Жанып тұрған шам» (The trimmed Lamp, 1907 жылы), «Батыстың жүрегі» (Heart of the West, 1907 жылы), «Қала дауысы» (The Voice of the City, 1908 жылы), «Игілікті алдамшы» (The Gentle Grafter, 1908 жылы), «Тағдыр жолы» (Roads of Destiny, 1909 жылы), «Таңдамалы» (Options, 1909 жылы), «Нақты істер» (Strictly Business, 1910 жылы) және «Коловращение» (Whirligigs, 1910 жылы).Жазушы өмірінің соңына қарай бауыр циррозы мен диабет ауруларымен көп ауырған.[1] Жазушы Нью-Йорк қаласында 1910 жылы 5 маусымда қайтыс болады.

Емтихан билеті №15

1. Мартин Лютер. 2. XX ғасырдағы шетел әдебиеті 3. Гомердің өмірі мен шығармашылығы.

1.Германиядағы Реформация әрекеті Лютердің папа билігі көлеңкесінде болып жатқан бұзықтарға қарсы шығуынан басталады. Дютер әлі рим католик шіркеуінің негіздеріне тіл тигізбегенімен, оның бұл әрекетін халық азаттық күреске шақырған үндеу ретінде қабылдады. М.Лютер қарапайым отбасында туған. Ол эрфург унив.жұмыс істеп,кейіннен Виттенбургте дін фак.проф.болады. 1510 ж Римге барған Лютер папа өкіметінің орталығы саналатын қалада діни адамдардың бұзақылықтарын көріп,осы кезге дейінгі күдіктерінің ақиқат екендігіне көзі жетеді. 1517 ж Лютер Виттенбург шіркеуінің қабырғаларына католик шіркеуінің алаяқтарын әшкерлейтін өзінің жазған 95 тезисін іліп қояды. Екі арадағы тартыс тереңдей түседі. Лютер христиан ілімін бұрмалаушы папа өкіметінің билігін мойындамайды,шіркеуге реформа жасау керектігін айтады. 1520 ж оның реформа тур.пікірлерін «еретик ілім» деп қаралаған папа жарлығын Лютер халық алдында жыртып тастайды. Осыдан соң немі тілінде «неміс ұлтының христиан дворяндарына» деген үндеуін жазады. Бірақ император қолдамайды. Ол кейін халыққа түсініктірек болсын деп Тауратты неміс тіліне тәржімалайды. Алғашқы кездері Лютердің католик шіркеуіне қарсы шығуы белсенді болды. Ол халыққа отаншылдық рухты ояятатын және күреске үндейтін жалынды сөздер айтады. Рим папасына сөзбен емес,қолға қару алып қарсы шығуға шақырады. Лютер неміс ұлттық тіл нормаларын қалыптастырды.»Тауратты» осы кездле көпшілік өолданатын жалпы неміс тілі грамматикасына негіздеп аударма жасады. Ол немісс тілін латын тіліне бой алдырған ғалымдардан емес,ал «үйдегі балдардан,көшедегі балдардан,базардағы қарапайым халықтан»үйренуге шақырды. Лютердің тауратты сәтті тәржімалауы16 ғ Германияның мәдени тұтастығын ісске асыруда аса маңызды рөл атқарды.Лютер тек шіркеуді ғана емес,с.қ неміс тілін және қазіргі заман неміс прозасының негізін салды,жігерлі рухпен уарылған 46 аяттың мәтіні мен әнін жазды,бұл аят 16 ғ марсельезасы қызметін атқарды.Өз прозасын жанды бейнелермен,образдармен байытты. Шешендік сөздері мен жауынгерлік рухта жазылған памфлеттерімен рим папасының озбырлығына батыл шабуыл жасады. Лютер діни-саясат памфлеттерден басөа,діни өлеңдердің деавторы ретінде халық арасында кең танымал болды.ол інжілге енген көне діни аяттарды қайта өңдеді,неміс халық өлеңдерінен үлгі ала отырып,олардың ырғақ және композиция элем.н пай.ды. өлеңдерінде аөын достарының жасаған ерліктеріне сүйсінеді,папа зұлымдығына қарсы ыза-кекті оятады, әсіресе күреске үндеген аяты реформация дәуірінің жауынгерлік әнұранына айналады.шаруалар көтерілісі жеңілгеннен соң неміс гуманизміне қауіп төнеді. Адамның рухани еркіндігі тур.пікірлерінен бас тартқан Лютер енді жаңа протестанттық қағидаларды қорғай бастады.

2. XX ғасырдағы шетел әдебиеті. 2.ХХ ғасыр шетел әдебиеті.ХХ ғасырдың 30-шы жылдарында француз әдебиеті мен рухани өмірінің аса қуатты бөлігінің біріне айналған реализм өз кезегінде көптеген романтиктер шығармашылығының дамуына игі әсерін тигізді, атап айтқанда, ол кемелденген Мюссе, Жорж Санд, Гюго шығармашылықтарынан көрініс тапты.Енді француз романтизмінің жаңа заманы, романтикалық идеялар мен түрлердің тазалану, жаңғыру, түрлену, түрлеу, яғни қайта өрлеу дәуірі келіп жетті. Табиғаты терең, мазмұны сан алуан, пішіндік болмысының қыры көп осы дәуірдің көркемдік келбетін, эстетикалық сырын танытатын шығармалар қатарынан Альфонс Ламартин, Виктор Гюго туындыларын айрықша атап көрсетуге болатыны даусыз. Француз романтизмінің айрықша белгілері, өзіндік бітім-болмысы аталмыш ақын-жазушылардың шығармашылығымен тығыз байланысты.Альфонс Ламартин (1790 – 1869) Шығармашылық ғұмырнамасы. Альфонс Ламартин Франция поэзия көкжиегінде ХІХ ғ. 20 жылғы ең жарық жұлдызының бірі ретінде көзге түсті. Ламартинның танымал өлең жинақтары “поэтикалық ойлар” (1820), “Жаңа толғаныстар” (1823), “Поэтикалық және діни үндестік” (1830). Бұл жинақтарда Жозеф де Мэстрға, Шатобрианға, Бональдқа арналған одалар болғандықтан және оның поэзиясында діни өлеңдерге көп орын берлігендіктен, қайта жаңғыртушылар оны бірден өзінікі деп танып, әдеби ғана емес, саяси сый-сияпатқа да бөлеп тастады. Ол әдеби салондарда да, дипломатиялық істерде де жарқырап көзге түсті. Бірақ Июль революциясы қарсаңында Ламартин күтпеген жерден өзінің Бурбондар сарайының ресми саясатымен келіспейтіні туралы мәлімдеме жасап, қызметінен кетілді де, Июль революциясына ұстамды болса да қолдау танытып, либералдар партиясына кетеді. Француз жұртшылығы әу бастан-ақ Ламартиннің әуезді де мұңға толы өлең- жырларынан тек діни және монархистік сарындарды ғана емес, басқа да өз жүректеріне тым жақын ырғақтарды сезініп, соларды бағалай білген еді. Ламартин өзінің ең жақсы өлеңдерінде ерекше бір ойшыл, сезімтал, даңғазасыз, оқшаулығы басым ақын ретінде көрінді. Оның ең сүйікті жанры лирикалық элегиялардың өзі сол кезеңде жоғары классикалық үнді одаларының немесе рококо дәуіріндегі сезімтал өлеңдердің дәстүрінде қалыптасқан француз поэзиясы үшін жаңалық еді.Алайда бұл өлеңдердегі жанға жайлы әуез шын мәнінде мәнерлі дәстүрлі сөз саптауларын жоққа шығармайды, тек оны өзгеше бір сезімталдық өріске бағыттайды.Пьер Жан Беранже (19.8.1780 – 16.7.1857)Француз ақыны. 1798 жылдан бастап өлең жаза бастаған. Беранже ода, гимн, дифирамб сияқты көтеріңкі жанрларды жасаушылардың бірі. Оның өлеңдері марш әні, үндеу әні, памфлет әні, сатиралық ән, публицистика, элегия болып келеді. Реставрация дәуірінде Беранже өзінің уытты сатираларында король өкілетін («Шексіз аз»), эмиграцияда жүрген топас дворяндарды («Маркиз де Караба», «Ақ кокарда»), католик дін иелері мен иезуиттерді («Әулие әкелер», «Албастының ажалы»), реставрация дәуірінің барлық қайшоқпарын селтіре сынады. Оларға қарсы Наполеон солдаттарының («Қарт сержант», «Қарт капрал») ұнамды бейнелерін жасайды және оларды отанның нағыз адал ұлдары деп есептейді. Осындай еркін байлылығы мен саяси сатиралылығы Беранже екі рет сотталып, абақтыда отырады. Беранже 1830 жылғы шілде революциясына қатысты, оның жеңісін жырлады. Ақын халықты бақытқа жеткізудің жолын утопиялық социализм идеяларынан іздеді. Солардың басшыларын мадақтады. 1840 жылы халық наразылығы оның «Топан су» атты өлеңінен айқын сезіледі. К.Маркс Беранжені «өлмейтін ақын» деп атады. В.Г.Белинский, Н.Г.Чернышевский, Н.П.Добролюбов оның әдеби мұраларын жоғары бағалады. Беранже өлеңдерін алғаш рет орыс тіліне аударғандар Н.И.Дмитриев пен А.А.Дельвиг болды. 1850 ж. В.С.Курочкин мен М.М.Михайлов аударған өлеңдері халық арасына кең тарады. Совет ақындары П.Антокольский, В.Дмитриев, В.Левик, Вс.Рождественский де Беранже өлеңдерінен тамаша аудармалар жасады. Беранженің бірен-сараң өлеңдері қазақ тіліне аударылды.

3. Гомердің өмірі мен шығармашылығы. Гомер – ежелгі грек халқының аты аңызға айналған эпик ақыны. Алайда Гомер туралы нақты деректер жоқ. Оның өмір сүрген уақытын шамамен б.з.б. ІХ-VІІІ ғасырлардың арасы деп көрсетсе, Отаны ретінде 7 қала аталады. Олар: Смирна, Хиос, Колофон, Саламин, Родос, Аргос, Афины қалалары. «Гомер» сөзінің өзі бірнеше мағынада түсіндіріледі («соқыр», «тұтқын», «пайғамбар», «ақын» т.б.). Гомер өміріне байланысты ежелгі тарихшы Геродот, Плутархтың т.б. зерттеулері бір-біріне қарама-қарсы. Мифке сүйенсек, Гомердің ата-бабалары әншілер Мусей мен Орфей; әкесі – Аполлон құдай (кейде өзен құдайы Мелет), ал шешесі Каллиопа деп айтылады. Гомерді өлең шығарарда музалар шабыттандырып отырған. Гомер бүкіл Грекияны, Кіші Азия жағалауларын аралап жүріп өлең шығарған, поэтикалық жарыстарға қатысқан соқыр ақын болған деген де болжам бар. «Одиссея» поэмасында бейнеленетін туғаннан соқыр аэд Демодокты Гомердің өз бейнесі болуы да мүмкін деген де болжамдар бар. Павсанийдің айтуынша, Гомер Хиос аралында дүние салған. Бұл шындыққа жанасымды пікірлердің біріне жатады. Себебі, бұл аралда өздерін «Гомердің ұрпақтарымыз» деп есептейтін «гомеридтер» деп аталатын ру өмір сүрген. Олардың көпшілігі әнші болып келеді. Гомерлік диалект көнегрек тілінің ионийлық және эолийлық диалектілерінің қосындысы болғандықтан, Гомердің қай тайпаға жататындығы жайлы да нақты деректер жоқ. Грек мифологиясына сүйенсек, Эллиннің (ежелгі гректер өздерін – эллин деп атап, отанын – Эллада дейтін болған) Дор, Эол және Ксуф атты үш ұлы; Ксуфтың Ион есімді баласы болған. Осыдан келіп, тайпалар мен диалектілер – дорийлық, эолийлық және ионийлық болып үшке бөлінген делінеді. Кішіазиялық жағалаудың солтүстігінде эолийлықтар, орталығында ионийлықтар, ал оңтүстігінде дорийлықтар орналасқан.[2] Грек халқының жыршы-аэдтерінің бірегейі Гомер қаламынан туындап, әлем халқына танылған туындылары: «Илиада» мен «Одиссея» поэмалары. Бұлар – ежелгі грек халқының батырлық жорықтарын суреттейтін көркем шығармалар. Аталған поэмаларының шыққан дәуірі, қандай жағдайда дүниеге келгені жөнінде мәліметтер сақталмағандықтан, оларға қатысты әлі де анықталмаған, шешілмеген күрделі мәселелер көп. Ғылымда бұл «Гомер мәселесі» деп қарастырылады.[3] «Гомер мәселесі» эллиндік дәуірде туды. Б.з.б. ІІІ ғасырда грек ғалымдары Гомер поэмаларының түпнұсқасын көптеген қолжазба материалдар негізінде қалпына келтіруге тырысты. Сонда ғалымдар поэмалардың айырмашылықтарын байқайды. Кейбір александриялық мектептің филологтары мәтіндік талдауларға сүйене отырып, тіпті «Илиада» мен «Одиссея» екі түрлі автордың шығармасы деген қорытындыға келді. Бірақ, олардың жорамалы қолдау таппайды. Көптеген зерттеушілер «Илиада» поэмасы ақынның жас күнінде жазылған; оның негізгі тақырыбы – әрекет пен күрес, батырлардың көзсіз ерлігі; автор батырлардың жойқын соғыстағы асқан қаһармандығын шабыттана жырлаған; ал «Одиссея» ақынның қартайып, шау тартқан шағында жазылған дүниесі болғандықтан, мұнда Одиссей батырдың басынан кешкен қиындықтарын баяндаумен ғана шектелген деген қарсы пікір айтады. Антика заманының ойшылдары Гомерді пір тұтқанымен, оның кемшілігін жиі, ашық айтып отырған. Ақын, философ Ксенофон Колофонский (б.з.б. VІ ғ.) Гомер шығармаларына көп сын айтса, Платон оны тірі болса мемлекеттен қуып шығуға дайын екенін жасырмайды. Оның ойынша, Гомер поэмалары жастарды бұзады, олардың тәрбиесіне кері әсерін тигізеді. Гомердің ең қатал сыншысы Зоил болды (б.з.б. ІV ғасыр), кейін оның аты жалпыланып, «Зоил» сөзі «аяусыз, кешірімсіз, зұлым сыншы» деген мағынада қолданылды. Гомерді кемсітіп, оның еңбектеріне күлгені үшін жырдың табынушылары Зоилды жардан лақтырып жібереді. Софист, философ Дион Хорцостың (б.з.б. І-ІІ ғғ.) пайымдауынша, Гомер поэмаларының негізі дұрыс қаланбаған, себебі Троя соғысы гректердің атақ-даңқсыз, көп азап шегіп Отанына құр қол қайтуымен аяқталады. «Гомер мәселесімен» Аристотель, Метродор Лампсаксий (б.з.б. Vғ.), александриялық филолог Зенодот (б.з.б. ІІІ ғ.), Аристарх Самофракийский (б.з.б. ІІІ-ІІ ғғ.) және Аристархтар да айналысқан. Антика дәуірінде бұл шығармаларға жазылған көптеген түсіндірмелер мен комментарийлер сақталған, ол – схолия деп аталды.

Ежелгі грек жазба әдеб.ң бізге дейін жеткен үлгілері «Илиада» мен «Одиссея»дастандары ғана. Гомер дейтін ұлы ақынныңесімімен байланысты болған бұл екі поэманың сюжеті Троя аңыздарынан яғни гректер мен троялықтар арасында болған соғысс хикаяларынан алынған. Аңыздарда айтуынша,троя шахзадасы пари Спарта патшасы Меналайдың үйіне қонаққа келеді.меналай паристі жақсы қарсы алып,оның құрметіне мол дастарқан жайып,ойын-сауық құрады.осындай отырыстың бірінде парис патшаның ұлу әйелін көріп оған ес түссіз ғашық болады.паристің сымбаты да еленаның жүрегіне шоқ салады. Меналай ұзақ сапарға аттанғанда пари еленаны өз еліне алып қашады.меналай қонағыв мен жарының опасыздығын көріп қатты ашуланады.кек қайтаруға ант етеді. Меналайдың тілегі бойынша грекия өлкесінің патшалары қол жинап бірнеше кемемен Трояға қарсы шығады. Олардың ішінде меналайдың ағасы Агемемнон мен даңқты батыр Ахилл бар еді. Грек әскерлері 10 жыл бойы Троя қаласын қоршауға алады. Соңында айлакерлікпен қалаға еніп,өртеп жібереді. Қала халқын тонап,өртеп Еленаны алып елге қайтады.бірақ жолда қиыншылыққа ұшырап,біразы қайтыс болады.бір бөлігі жолда теңізбен адасып,бірнеше жыл толқындармен алысып азап шегеді. Осы соғыс туралы хикаялар жиынтығынан тұратын «троя соғысы аңыздары»деп аталатын жинақ п.б. «илиада»мен «одиссея» дастандарының оқиға желісі осы циклдегі аңыздардан алынған. Бірақ екі дастанда да үлкен аңыздың барлығы емес,екі кішігірім оқиғасы ғана хикаяланады. Сондықтан «илиада да» троя соғысының оныншы жылында болған елеулі бір оқиға бейнеленген. Шығарма трояның ержүрек батыры гектордың өлімін және оның жерлену дәстүрін баяндаумен аяқталады. «одиссея» дастанында троя шайқасының қаһарманы Одиссеяның соғыстан оралуы,теңізде, шет елдерде оның басынан кешкен оқиғалары, отаны Итака аралына келіп,дұшпандарынан кек алу жайы хикаяланады.

Билет №16.

1.Эразм Роттердамский 1469-1536 жылдары өмір сүрген Нидерланды гуманисінің Еуропа әдебиетінде алатын орны ерекше. Ол Роттердам қаласында туды. Жастайынан ата анасынан жетім қалып, монастырға баруға мәжбүр болады. Ол бұнда антика жазушыларының шығармаларымен танысып, қызығып оқиды. Эразм монастрдағы алаяқтардың әрекеттерін көріп, ода діни соқырлыққа деген жиіркеніш п.б. Ол монастрдан кетіп, Парижге барып оқуын жалғастырады. Оның антикалық данышпандар жөніндегі даналық сөздері 1500 жылы жарық көреді. Осы жинағы арқылы оның даңқы шығып, ол саяхатқа шығады. Англияда ол Томас Мормен танысып, достасады.1506 жылы Италияға келіп, Петрарканың белгісіз қолжазбаларын тауып, Турин унверінде докторлық дәреже алады. 1509 жылы Римнен Англияға барар жолда «Ақымақтыққа мадақ» атты шығармасын жазады. Бұдан соң ол Оксфорд универінде грек тілі мен дінтанудан дәріс оқиды. Өмірінің көп бөлігін Базель қаласында өткізеді.Бұл шығармада Ақымақтық атты бикеш өзін бүкіл әлемнің билеушісімін деп санайды.Бұл ханым істеген жақсылықтарын білмеген ж/е оған мақтау айтпаған жандарға ренжіп,иөзін өзі мақтай бастайды. Ол «егер адамдар сені мақтамаса сен өзінді өзің мақта» деген пікірге келеді.Өзін қасиетті әулеттен екеніні айтып, мақтанады. Жағымпаздықты, опасыздықты, сатқындықты өзінің жәрдемшісі санайды. Оның жолдастары: балалардың басын қатыратын «данагөйтілшілер», заңды көп «білетін» бірақ анық нәрсені шатастыратын заңгерлер, «ұзын сақалына» сүйеніп білімдар көрінетін филофтар. Шығармада діни ілімді қатты сынға алған. Маскүнем монах пен оның көмекшілері, байлық жинаудан бәсекеге түскен папалар қарапайым халыққа озбырлық жасайды.