Сатиралық-юморлық реализм: Г. Манн, Марк Твен, О. Генри

Генрих Манн (. Неміс Генрих Манн, 27 наурыз, 1871, Любек, Германия - 11 наурыз, 1950, Santa Monica, Америка Құрама Штаттары) Генрих Манн - неміс жазушысы, проза жұмыстардың авторы, қоғам қайраткері, атақты жазушы Томас Манн үлкен ағасы. Ол ескі патриархалдық дәстүрі басым болды көпес отбасында (әкесі сәтті астық саудаға, сенаторы болып қызмет атқарды), Любек қаласында 27 наурызда 1871 жылы дүниеге келген. Отбасында бес балалары болғанына қарамастан, болашақ жазушының балалық шағын тұрмыс уайымы қиындатқан жоқ, жомарт өмір сүрген.1899 жылы орта мектепті бітіргеннен кейін, Генрих Манн Дрезден, кітаптар сату жұмысымен айналысады. Тұрғылықты келесі орын Берлин айналады. Бұл қалада, ол баспасының мүшесі және Фридрих Вильгельм Берлин университетінің студенті болды. анасы қатерлі ісіктен өледі 1891 жылы әкесі, содан кейін інілері мен әпкелері Генри 1893жылы Мюнхенге көшеді.

Генрих Маннның жазушы ретінде жолы 1900 жылы басталады, (романы «Уәде етілген жер») 1903 жылы авторы алыс реализм тұрғысынан болатын трилогиясының «Богиня», жарық көрді. Оның ерте жұмыс қаларлық комбинациясын қалыптастыру, классика мен модерн әсерін көрсетеді. Айтарлықтай роман «Учитель Гнус» жетілдірілген шыншылдық бастау (1905).

Манн әдеби сыншы және публицист ретінде енгізіледі. «адал қызметкер» Романын - 1914 жылы, бір ай дүниежүзілік соғыс басталғанға дейін, Манн еңбектерінің ең маңызды бөлшегі. 1915 жылы ол Ресейде басылып, тек 3 жылдан кейін көрген. 1925 жылы жарияланған «Кедейлер» және «басшысы» романы «Империя» деп аталатын трилогиясының бірінші бөлігіне айналды. 1926 жылы Веймар Республикасы Г. Манн кезеңінде өнер Пруссия академиясының, ол 1931 жылы болды, осы филиалдың төрағасы, академик әдебиеті бөлімдерінің атағын алды.Оның дүниетанымы түбегейлі өзгеруі эмиграция кезінде болды: Манн буржуазиялық республика халқына шынайы демократия беруге қабілетті емес деген қорытындыға, социалистік идеологияны жақтайды. Қарсы фашистік күрес аясында KPD өкілдерімен байланыс оған жауынгерлік гуманизм лауазымына дейін көтеріледі деген пролетариат тарихи рөлін жаңаша көзқараспен қарайды.«Генри IV» (1935) жастар және «Генри IV» (1938) осы кезеңде жазылған. Өмірбаяндар және мемуары жанрлық саяси хроника ұштастыра онда 1946 жылы кітап «ғасыр шолу».; Ол Берлин өнер неміс академиясы құрылған бірінші президенті болып сайланды. Манн Santa Monica (Калифорния, АҚШ), 11 наурыз, 1950 қайтыс болады.Романдары:1894 — «В одной семье» (нем. In einer Familie)

1900 — «Страна кисельных берегов» («Земля обетованная») (нем. Im Schlaraffenland)

1903 — «Богини, или Три романа герцогини Асси» (нем. Die Göttinnen oder die drei Romane der Herzogin von Assy)

«Диана» (нем. Diana)

«Минерва» (нем. Minerva)

Твен (Twaіn) Марк, Самуэл Ленгхорн Клеменс (30.11.1835, Флорида, Миссури штаты – 21.4.1910, Реддинг, Коннектикут штаты) – америкалық жазушы. Балалық шағы Ханибал қалашығында (Миссисипи) өткен. 1853 – 1857 жылдары ел аралап, түрлі қызметтер атқарған. 1865 жылы жарық көрген “Калаверасадан келген әйгілі секіргіш бақа” атты әңгімесі оны көпке танымал етті. 1867 жылы Еуропада, одан соң Палестинада болды.Финнейдегі Гарден қаласындағы Қоғамдық кітапханадағы Твен ескерткішіОсы сапарлар турасында жазылған “Ақкөңілдер шетелде” (1869), “Шыныққандар” (1872) атты еңбектерінде ескі мен жаңаны салыстыра келе, өмірдегі күйкі құбылыстарды сықақ етеді. Ч.Д. Уорнермен бірге жазған “Алтынға малынған ғасыр” (1873) атты романында АҚШ-тағы Азамат соғысынан кейінгі адамзаттың азғындауы, қоғамдағы алдау-арбау, адами болмыстың арзандауы туралы шынайы жазды. Өмірбаяндық “Том Сойердің таңғажайып істері” (1876), “Гекльберри Финнің басынан кешкен оқиғалары” (1884) атты еңбектерінде бақытсыз балалық шақ, пайдасы аз шіркеулік оқулар мен бай адамдар психологиясы өткір мысқылмен бейнеленген, Американың өткені мен бүгінгі өмірі жан-жақты суреттелген. “Ханзада мен қайыршы” (1882), “Ашықауыз Вилсон” (1894), “Жанна Д’Арк туралы жеке естеліктер” (1896), “Менің сыншыларым – миссионерлерге” (1901), “Патшаның монологы” (1905), “Бейтаныс адам” (1916), т.б. туындылары дүние жүзі халықтары тілдеріне аударылған. Твеннің “Том Сойердің таңғажайып істері” (1939, 1949, 1951, 1965), “Гекльберри Финнің басынан кешкен оқиғалары” (1949, 1967), т.б. шығармалары қазақ тілінде жарық көрген.

Нақыл сөздері:

-Егер бізді біреу сыйламай қойса, біз оған қапаланып, қатты ренжиміз. Ал, шындығында пенденің барлығы өз ішінен өзін-өзі сыйламайды ғой.

-Жасым он төртте болғанда әкем өте ақылсыз, ақымақ еді. Мен оны әзер түсінетінмін. Ал, менің жасым жиырма бірге келгенде, сол жеті жыл аралықта әкем өте ақылды, өзіме ақылшы-тіреу, одан артық адам жоқ болды.

-Батылдық- қорқыныштың жоқтығы емес, ол өз бойыңыздаңы қорқынышты өзіңіз басқару, соны ақылмен шешу.

-Өмірде өтіріктің үш түрі бар: жәй өтірік, көзіңізді бақырайтып қойып айтылатын бетсіздердің өтірігі және статистика.

-Афоризмнің басты қасиеті: аз сөз, терең мағына.

-Нағыз дос сен қателік жіберген кезде де жаныңнан табылады. Ал сен дұрыс жүрсең, бәрі сенімен бірге.

О. Генри лақап аты (ағылш. O. Henry, шын есімі Уильям Сидни Портер— ағылш. William Sydney Porter; 1862—1910) — өте талантты американдық жазушы, прозаик, кенеттен, қызық аяқталатын танымал новеллалардың авторы.

Уильям Сидни Портер 1862 жылдың 11 қыркүйегінде АҚШ–тың Солтүстік Каролина штатындағы Гринсборо қаласында дүниеге келді. Үш жасында анасы туберкүлез ауруынан қайтыс болды. Кейінрек әкесі жағынан туыс болып келетін әпкесінің қамқорлығында өседі. Мектеп бітірген соң фармацевт мамандығына оқып, дәріханада жұмыс жасайды. Үш жылдан кейін Техасқа барып, әртүрлі жұмыстар істейді. Ранчода, жер басқармасында қызмет етеді. Кейін Техас штатындағы Остин қаласында есеп жүргізетін банкте кассир қызметінде болды.Жазушының алғашқы әдеби тәжірибелері 1880-шы жылдың бас кезінде басталды. 1894 жылы Портер Остинде Роллинг Стоун атты әзіл–оспақ апталық журналын шығара бастады. Бұл журналда жазушы өзінің әзілдерін, өлеңдері мен суреттерін енгізді. Өкінішке орай, аталмыш журнал бір жылдан соң өз жұмысын тоқтатты. Дәл осы кезеңде Портерді банктен ақша жетіспеушілігі үшін жұмыстан шығарып, сотқа берді.Портерге тағылған айыптан кейін ол алғашында Гандурас қаласында, кейін Оңтүстік Америкада құқық қорғаушылардан тасаланып жүреді. Ол жерлерден қайтқан уақытында ұсталып, Огайо штатындағы Колумбус түрмесіне 1898—1901 жылдар аралығында үш жылға бас бостандығынан айырылады.Түрмеде Портер шағын әскери ауруханада жұмыс жасап, шағын әңгімелер жызып, өзіне лақап ат іздеуге кірісті. Көп ойлана келе Портер өзіне О. Генри атты лақап атқа тоқталады (көбінде есім — O’Henry ирландық фамилиясы бойынша қате жазылып келеді). Бұл есімнің шығу тегі бұлыңғыр. Жазушының өзі бұл есімнің тарихы туралы: "Генри есімі ақсүйктік басылымдардың бағанынан алынды, ал О инициалы ең қарапайым таңба ретінде таңдалып алынды" деген екен. Сондай–ақ, жазушы газеттердің біріне Olivier (француз есімі — Оливье) атының қысқарған түрі деп те айтқан болатын. Шындығында, жазушы өзінің көптеген әңгімелерін Olivier Henry есімімен берген. Басқа дәлелдерге қарасақ, есім сол кездегі медициналық анықтамаларымен танымал француз фармацевті Этьен Осеан Анридің (Etienne Ocean Henry) есімімен тығыз байланысты. Есім жайындағы тағы бір болжамды ғалым әрі жазушы Гай Дэвенпорт былай дейді: «О. Генри» есімі автордың өзі отырған түрмесінің қысқарған аты — Ohio Penitentiary. Портер алғашқы 1899 жылы басылып шыққан «Рождественский подарок Дика-Свистуна» атты әңгімесін автор түрмеде отырғанда жазған.О. Генридің жалғыз "Патша және қырыққабат" романы 1904 жылы жарық көрді. Осы басылымнан кейін бірқатар әңгімелер жинағы жарық көрді: «Төрт миллион» (The four million, 1906 жылы), «Жанып тұрған шам» (The trimmed Lamp, 1907 жылы), «Батыстың жүрегі» (Heart of the West, 1907 жылы), «Қала дауысы» (The Voice of the City, 1908 жылы), «Игілікті алдамшы» (The Gentle Grafter, 1908 жылы), «Тағдыр жолы» (Roads of Destiny, 1909 жылы), «Таңдамалы» (Options, 1909 жылы), «Нақты істер» (Strictly Business, 1910 жылы) және «Коловращение» (Whirligigs, 1910 жылы).Жазушы өмірінің соңына қарай бауыр циррозы мен диабет ауруларымен көп ауырған.[1] Жазушы Нью-Йорк қаласында 1910 жылы 5 маусымда қайтыс болады.

3.Миф – 1) көне аңыз, әңгіме; 2) тарихи-мәдени сананың ерекше күйі. Ежелгі Мифтер мен аңыздар алғашқы адамдар тіршілігінің маңызды бөлігі болып, олардың рәміздік (символдық) мазмұны арқылы адам қоршаған ортаны игеріп, жете түсінді. Мұнда поэзия мен алғашқы білімнің, дін мен әдептің, өнер мен өмірлік тәжірибенің ерекше бірлігі орын алды. Алғаш рет Миф философиясын Дж.Вико (1668 – 1744) ұсынды. Ол Миф қиял ойыны ретінде қалыптасады деген пікірде болды. Кейін 19 ғасырдыңдың ортасынан бастап Миф этнографиялық материал ретінде зерттеле бастады. Ағылшын мәдениеттанушысы Э.Б. Тайлор (1832 – 1917) “Алғашқы қауымдық мәдениет” атты еңбегінде Мифтер мен діни нанымдар негізінде анимизм жатады деп жазады. Г.Спенсер (1820 – 1903) Миф – таным құралдары мен мүмкіндігінің шектеулілігінен туындаған құбылыстардың сырын қате түсіну (түсіндіру) деп санады. Дж.Фрезер үшін Миф – магиялық әрекетті ақылға салып, әдеби тіл арқылы пайымдау.]Психологиялық мектеп пен оның өкілдері (В.Вунд, Л.Леви-Брюль, З.Фрейд, К.Юнг) Мифтік шығармалар негізінде алғашқы қауым адамының дүниені қабылдау ерекшеліктері жатыр, ол бір нәрседен туындаған сезімдерді, эмоцияларды сол құбылыстың немесе нәрсенің өзіне тән қасиеті ретінде қабылдады деп санайды. 20 ғасырдағы әлеуметтік антропологияда Б.Малиновский (1884 – 1942) мен К.Леви-Строс (1908) теорияларының ықпалы жоғары болды. Малиновскийдің пікірінше, миф – құбылыстың түсіндірмесі, яғни теория емес, шындық ретінде пайымдалған сенімнің көрінісі. Леви-Стросс жеке мифті емес, олардың жиынтығын таңбалық модельдендіруші жүйе ретінде қарастырады. Тайлор мифтердің мынадай түрлерін атап көрсетеді: а) философиялық немесе түсіндірмелік мифтер; ә) нақтылы, бірақ бұрмаланған деректерге сүйенген мифтер; б) тарихи және аңыз тұлғалар туралы мифтер; в) фантастикалық және метафоралық мифтер; г) әлеуметтік-саяси және тұрмыстық мифтер. Космогониялық мифтердің басты тақырыбы – “киелі тарих”, дүниенің, адамның, тағы да басқа жаратылуы.Әдетте,мифте жаратылыс уақыты киелі сипатқа ие болып, үлгі ретінде құрметтеледі. Мифте әрбір объект, әрбір іс-қимыл басқа объектілермен, іс-қимылдармен ұштасып жатады. Мифтік бейнелер субстанциялық сипатта, нақты, шынайы нәрселер ретінде қабылданады. Мифке метафоралық тән емес, өйткені миф бәрін шындық ретінде бейнелейді. Тек кейіннен мифтің тілдік құрылымында метафоралық ерекшелік қабылданды. Миф архаикалық сана үстемдік еткен дәуірде пайда болғанымен, кейінгі мәдениеттерде де сақталып қалды. Мифтік уақыт туралы сөз еткенде оның жазусыз мәдениетпен бітісе қалыптасқанын ескеру қажет. Ұжымдық тәжірибе мен әдет-ғұрыпты арқау еткен қоғамның қуатты болжау мәдениеті болуы шарт. Бұл табиғатты, әсіресе аспан шырақтарын бақылауды міндетті түрде ынталандыра отырып, соған сәйкес теориялық танымның өркендеуіне әкелді. Кейін мифтік дүниетанымды дін мен философия ығыстырды. Бірақ ол уақыт ағынында жоғалып кетпей, көмескі сана мен архетиптік жадынан орын алды. Қазақтың арғы ата-тектерінің дүниені мифтік тұрғыдан түсінуі әлемдік үлгілермен сабақтас. Көк Тәңірі, Жер-Су мен Ұмай ананы айтпағанның өзінде, түркі халықтарының арғы ата-тек туралы түсініктері тарихтың алыс қойнауларында қалыптаса бастаған. Көк бөрі туралы аңыздар, сондай-ақ көркем шығармаларда бейнеленген тотемдер мифтің әсерлі белгілері саналады. Дәстүрлі қазақ мәдениетінде тотемдік ұғымдар сақталғанымен, олардың нақтылы көріністері өзгерді. Мифтік уақытты басқа типтер ауыстырған соң да тотемдік түсініктер халық жадында архетиптік қызметін атқарып, басқа рәміздер мен таңбаларға айналды. Мысалы, жаугершілік және бостандық үшін күрес заманында Көкбөрі қайсарлыққа шақырған рәміздік рөл атқарған.