Судзебнiк (Статут) Казiмiра 1468 г. Асноўныя палажэнні; змены ў крымінальным праве

Пашырэнне і колькаснае павелічэнне заканадаўчых актаў па розных пытаннях сацыяльна-эканамічнага і палітычнага жыцця краіны выклікала патрэбу ў сістэматызацыі і кадыфікацыі бягучага прававога матэрыялу. Першай спробай сістэматызацыі норм права ў агульнадзяржаўным маштабе з'явіўся Судзебнік Казіміра 1468 г. Ён быў невялікім па аб'ёму і аб'ядноўваў нормы крымінальнага, адміністрацыйнага і працэсуальнага права. Рукапісны тэкст Судзебніка не быў падзелены на артыкулы. Умоуна 25 артыкулаў. Ён, як большасць заканадаўчых актаў ВКЛ, быў напісаны на старабеларускай мове. Акрамя абагульнення бягучага заканадаўства, норм мясцовага звычаёвага права і судовай практыкі па названых галінах права Судзебнік увёў шэраг новых прынцыпаў і падыходаў дзяржавы да пакарання злачынцаў. Напрыклад, Судзебнік устанаўліваў адзіныя для ўсёй дзяржавы віды пакаранняў за злачынствы супраць феадальнай уласнасці, абмяжоўваў адказнасць жонкі і дзяцей за злачынствы мужа і бацькі.У Судзебніку атрымала замацаванне ідэя індывідуалізацыі пакарання. Новым было і вызна-чэнне злачынства як супрацьпраўнага дзеяння. Быў устаноўлены новы прынцып вызвалення ад крымінальнай адказнасці дзяцей да сямігадовага ўзросту. У прыватнасці, уводзілася прававая норма, якая забараняла перадаваць пацярпеўшаму дзяцей ва ўзросце да сямі гадоў. У Судзебніку ўпершыню змешчаны артыкул, які пра-дугледжваў аналогію закону. Выявіўся ў Судзебніку і новы погляд на мэты пакарання. Так, у ім упершыню атрымала заканадаўчае замацаванне «запалохванне» як адна з асноўныў мэт пакарання ў феадальным праве, хаця не выключаліся і маёмасныя кам-пенсацыі. Забаранялася вызваляць злачынца ад кары. Паводле звычаёвага права, злачынец, які быў асуджаны да смяротнай кары, мог адкупіцца або быць перададзены ў няволю пацярпеўшаму ці яго блізкім.Судзебнік прадугледжваў пакаранне смерцю асоб, якія садзейнічалі ўцёкам чэлядзі нявольнай і феадальна-залежных сялян ад сваіх паноў. Прадугледжвалася таксама пакаранне за захоп чужых зямель феадаламі, за іх міжусобіцы і зямельныя спрэчкі. Судзебнік абавязваў усіх жыхароў трымаць у належным стане дарогі і масты. Такім чынам, выданнем у 1468 г. Судзебніка быў пакладзены пачатак новаму этапу ў развіцці прававой тэорыі і практыкі заканадаўчай дзейнасці дзяржаўных органаў, з'яўленню новых прынцыпаўсістэматызацыі і кадыфікацьіі феадальнага права, што завяршылася выданнем Статутаў ВКЛ.

Дзяржаунае права па статутах.

Дзярж. Права замацоувала феадальна-грамацки лад и адначасова утрымливала нармы якия сведчаць аб зъяуленни бурж. права (Фармальна роунасць усих перад законам, але закон не быу аднолькавы для усих). Насельництва дзялилась на саслоуи: шляхта, духавенства, мяшчане, простыя люди. Кожнае сасл. дзялилась на группы. Прававое становишча шляхты адрознивалась ад иншых. Кирауник дзяржавы, галоуная асоба у краине – Вялики князь. Пасля Люблин. вунии князи ВКЛ адначасова были каралями Польшы, яны мели шырокия паунамоцтвы унутранняга киравання и мижнар.зносин. Князь киравау з удзелам рады, сойма, сужбовых асоб вярхоунага киравання. Нормы статута 1588 вызначали ст-ру, кампетэнцыю, хар-р дзейнасти центральных устаноу и важных службовых асоб. У статутах бачна зараджэнне органау галиновага киравання, у сяр. 60-х была завершана адм.-тер. рэформа. Дзяржава была падзелена на ваяводствы, паветы, воласци, трыманни. У системе мясцовага киравання выш. Службовыми асобами у ваяводстве быу ваявода, у павеце – стараста. На усе вышэйшыя пасады прызначалися буйныя феадлы значных радоу, уражэннцы ВКЛ, якия мели пэуную адукацию, практычны вопыт дзярж.службы.

Гісторыка-прававы аналіз абласных (земскіх) прывілеяў (Новагародскай зямлі 1440 г., Віцебскай зямлі 1503 г. (пацвярджальны), Полацкай зямлі 1511 г. (пацвярджальны) i iнш.) i валасных прывілеяў.

Выдавалися вял князьями до проведения административной реформы 1564—1566 гг. подтвердительные областные привилеи. В областных привилеях закреплялись автономные права данной земли (на свой местный суд, администрацию и др.) В них власть князя и воеводы была ограниченной. Так, в привилее Полоцкой земле великий князь не мог вмешиваться в дела местных церквей, назначать воеводу без согласия полочан, дарить земли полоцкие и полочан врадникам за службу и т.д. Жители Полоцкой земли имели ряд существенных привилегий (льгот): освобождались от подводной повинности и пограничной службы; не платили торговые пошлины; могли свободно выезжать за пределы Полоцкой земли, подавать жалобы непосредственно князю. В грамоте были и обязанности полочан: военная служба, уплата серебщизны и судебной пошлины идр. Волостные привилеи выдавались по просьбе жителей волостей, расположенных на государственных (великокняжеских) землях, в связи с произволом администрации (незаконное увеличение размера податей, новые подати и повинности). 4 сентября 1535 г. был выдан привилеи жителям Усвят-ской и Озерищской волостей в связи с их жалобой на витебского воеводу. Подобная грамота была выдана в 1536 г. жителям Моги-левской волости в связи с жалобой на державца. В волостных привилеях определялись повинности (полюдье, его размер в денежном выражении и др.), права на выбор местной низовой администрации — старцев и право самим собирать подати, которые в течение времени сбора податей содержались за счет населения. Глав назначение грамот - ограничить произвол местной администрации, смягчить социальную напряженность и избежать социального конфликта. Абласныя граматы (прывілеі) даваліся землям Беларусі, якія ўвайшлі ў склад Вялікага княства Літоўскага і захоўвалі свае аўтаномныя правы. Аўтаномны характар земляў, якія атрымалі прывілеі, праяўляўся ў заканадаўчым замацаванні норм мясцовага звычаёвага права, права на мясцовы суд і орга-ны кіравання. Першапачатковыя тэксты да нас не дайшлі, але пры ўступленні на прастол новага князя ці пры парушэнні ўстаноўленых граматамі норм выдаваліся пацвярд-жаючыя прывілеі тым землям, якія мелі іх раней. Гэтыя прывілеі ўтрымлівалі нормы раней выдадзеных прывілеяў. Такім чынам іх пацвярджэнне мела дзяржаўна-прававы характар. Валасныя прывілеі цікавыя і тым, што ў іх змяшчаюцца шматлікія водгукі яшчэ больш старажытных прававых звычаяў. Асноўнай крыніцай права гэтых дакумен-таў было мясцовае звычаёвае права. Паводле Полацкага прывілея 1511 г. ен меу права умешвацца у справы мясцовай царквы, дараваць полацкія землі забіраць вымарачную маёмасць у дзяржауную казну, без згоды жыхароў.Гэты прывілей ставіць ваяводу у залежнае становішча ад вярхушкі палачан.