Техника-эконикалық негіздеме

Басты мақсат ассортиментке деген сұраныстың жоғары болуы. Сұраныстың көбеюі ассортименттің кең тарауына, сатып алушының сұранысының жоғарылауына, дұрыс құрылуына алып келеді.[49].

Шайға деген тұтыну сұранысын зерттеу «Сафият» дүкенінің сатып алушыларына жасалды. Бұл әрекетті орындау үшін, респондент сауалнама әзірледі.

Сауалнама респонденттердің қажетті санын есептеу үшін, біз мына формуланы қолдандық:

(9)

n – қажетті өндіру көлемі;

р – дүкенге келетін адамдар саны;

q – дүкен тұтынушылары емес (q = 1-р);

Δр – таңдауда жіберілетін қателіктер;

t – коэффициент, таңдаудағы кепілденген нақтылық.

Біздің зерттеу барысында «Сафият» дүкенінің келушілерінің санын білдік, және сол дүкеннен чай тұтынушыларының жарты бөлігі шайді тұтынады, сонда р=0,5 және q=0.56 сода, өнім өндірісі тең болады 0,25

Зерттеу барысында қателікті ±50%. ∆p= 0.05 болса коэффицент t кестемен есептейік. Бұнде қателік болу болжамын есептеуге болады. Маркетингтік зерттеулерде 0,954 көрсеткіші айтарлықтай жақсы нәтиже деп түсіндіріледі. Біз жасаған есептеу көрсеткіші 2 мұнда, t=27

Есепттеу мұндай нәтиже береді.

Сынаққа қатысушылар саны – 400 адам [25].

Сынаққа отандық және шет елдік шай атау маркалары қатысты.

Саулнама толтыру, сынақ жүргізу барысында тұтынушылардың шайге деген ең басты критерийлері мен таңдаулары неге байланысты болатыны білдік.

«Сафият» дүкенінен 37% тұтынушылар бағасының жоғары бағада болуынан шайді көп сатып алмайтыны белгілі болды.

Жоғары сапа маркаларын «Ассам» (24), «Принцесса Гита» (22,5%) төмен сапалы, «Пиала» жоғары сапалы (22.5%). «Акбар» (7,5%), «Гринфилд»(6.5%), «Бета» (3.4%) шайларына деген сұраныс аздығы бағасының жоғары және танымалдығы аз екендігінен тұтынушылар аз қолданады.

Тұтыну сұранысы бойынша қара түйіршіктелген шайлер (72.5%), және аз сұраныста – көк шай. Пакеттегі шайлер сұранысы жоғары, себебі ол пайдалануда ыңғайлы болып келеді.

Көпшілік қауым жапырақты шайді (50%) қолданады, үлкен жапырақты және орта жапырақты шайлерге сұраныс аздау (25%-дан)

Аптасына 1 рет 100 граммдық шай жиі сатылып алынады.

Сурет8 Шайді сатып алу жиілігі

График көрсеткіші бойынша «Сафият» дүкенінде сатып алушылар аптасына 1 рет алу орнына айына 1 рет сатып алатыны мәлім болды, бұл көрсеткіш тұтынушылар шайді басқа дүкеннен арзан бағада сатып алатыны белгілі болды, бұл 18% құрайды.

Жарты жылда 1 рет сатып алатын респонденттер дүкеннен жолай соғып ала салатындығын айтады, бірақта дүкен қызметкерлері қойған бағалары туралы ойланғаны жөн. Бұл жайғдай реализацияны жақсартуға көмектеседі.

Сурет 9 Бір реттік шай сатып алу

Сурет 10 Шай тұтынушыларының сұранысы туралы

3 түрлі шай өнімдері сұранысы бірдей көлемді құрап, орта есеппен 23% құрап отыр. Арзанырақ шайлер салыстыра отырсақ «Ассам» және «Липтон» шайлерін салыстыра отырсақ, «Пиала» шайі жоғары сұраныста. «Гринфильд», «Акбар», «Эрл Грей» шайлері сапасы жағынан да бағасы жағынан да жоғары бола тұра, сұраныс оған төмен (7-6%). Бұл тауарлар туралы ақпарат аздығын білдіреді. Сондықтан, ақпарат, жарнама көбейту керектігі мақсат ретінде қою керектігі көрініп тұр..

Сурет 11 Шайдің түрліне байланысты сатып алу

Қара түйіршіктелген шайлер біздің елде кең сатып алынатын шай қатарында, сондықтан үлкен жапырақты шай есебіне түйіршіктелген шай көлемін ұлғайту алға қойылуы тиіс. Пакеттегі шай түрлері көп сұраныста екенін ескере отырып, ол шай түрлерін де шығару елі, маркасы бойынша ұлғайту керектігі байқалып отыр.

Сурет 12 Салмағы бойынша шай сатып алу

Айтылып өткендей, кестеде көрсетілгендей 100 граммдық шай сұранысы жоғары. Арзан шайлер көп сұраныста, бірақ сапасы жағынан жоғары қымбатырақ түрлерін де (Акбар, Эрл Грей, Гринфилд) (50 гр.) тұтынып көрген дұрыс болар. Бұл түрлерін көптеп шығарылымға шығарған жөн, өйткені бағасы қолайлы болады және де ол шай түрлерін тұтынушылар дәмін татып көруге мүмкіндік туады.

Тұтынушы сұранысында маңызды жайттары: арзан және құрамы маңызды фактор болып саналады. Сұраныс барысында белгілі болғандай әр отбасында орташа есеппен айлық көрсеткіш адам басына 1,3-3,0 мың теңге, 14,5-5-10 мың теңге және тек 2,5% - 10,0 мың теңгені көрсетеді. Сатып алушылардың көп бөлігін жұмысшылар құрайды -53%, 26% - зейнеткерлер, 17%- жұмыссыздар, 4-жұмысшылар.

Сұрастырған 400 адам ішінен 35% «Сафият» дүкеніндегі сапасы төмен шайді ұсынды, 35,5% бағасы қанағаттандырмады, ал 28,2% пакеттегі және хош иістендірілген шайді тұтынуды ұсынды

Жүргізілген сауалнамалар бойынша сатып алушыларға әсер ететін факторлар: баға, тауар сапасы, кіріс көлемі, ассортимент көптілігі. Себебі дүкен тұтынушыларының көп бөлігін (1.5-3.0 мың теңге). Оларға тауар бағасының жоғарылығы маңызды емес. Сол арада пакеттегі және хош иістендірілген шайға деген сұраныстың көптігін де айта кеткен жөн.Көбірек шайдің сапасына деген бақылауды қадағалаған жөн.

Орытынды

Қортыта келетін болсақ қазіргі кездегі республикамыздың өндірілетін және шетелдерден әкелініп жатқан азық-түлік, шикізаттармен тағамдық өнімдер адам өмірі үшін қауіпсіз, сапасы да сұраныс деңгейінде болуы тиіс. Өндірілетін тауардың және көрсетілетін қызмет сапасы тұтынушылардың сұраныс талабына сай болуы үшін, өндірістік сапа көрсеткішін және өнім мен қызмет сапасын сертификаттап, жоғары сапалы тауар шығаруға, ол өнімдердің сапасы ішкі және халықаралық бәсекелестікке лайық қамтамасыз етеді.

Азық-түлік шикізатын және тағамдық өнімдер сапасын сертификаттау үшін арнаулы білімі бар, білікті және тәжірибелі мамандар керек. Сертификаттау сынағын өткізу үшін арнаулы аттестацияланған сынақ зертханалары қажетті жабдықтармен нормалық, анықтамалық, құқықтық құжаттармен қамтамасыз етілуі тиіс. Сонымен қатар, сынақ барысында алынған нәтижелер, бірдей жағдайда, басқа зертханаларда сыналып алынған.

Жүргізілген жұмыстар бойынша біз келесідей шешімдер жасадық.

Теориялық ақпараттарды талдай отырып, шәй әлемде тұтынатын көп тараған сусын. Оны тұтыну тарихы мыңдаған жылдарды құрайды. Емдік қасиеттерінің бар екендігін әлем ғалымдары дәлелдеп отыр.

Сұраныстың динамикалық көрсеткішінің жоғарылығы географиялық мәдениеттің өсуіне ықпалын тигізе отырып, сауда ауқымын ұлғайтты.

Қазіргі таңда шәй өндіруші елдер арасында алдыңғы қатарда Индия, Қытай, Шри-Ланка (Цейлон ар.), Индонезия елдері. Жаһандық рыноктағы алдағы қатарда африкандық өндіруші шәйлер: Кения, Египет, Судан, Пакистан елдері.

Әлемдік шәй өндіру үлесі жылына 4млн тоннаны құрады. Соңғы 10 жылдағы өндіру көлемі 30%-ға өсті. Жоғары танымалдылықты қытайлық көк шәй алып отыр. Ол шәйлер әлемдік дәрігерлер кеңесінде көрсетіледі.

Өндірілетін шәйге: шәйдің химиялық құрамы, құрғақ шәй өндіру технологиясы, дайын өнімді сақтау шарттары, тарату шарттары, орау түрлері мен сапасына деген талаптар жоғары болуы тиіс.

«Сафият» дүкенінде шәй ассортиментіне жүргізілген сынақта д.т.н.Николаев М.А- ның толықтығына, еніне, тұрақтылығына, түр-сипатына байланысты коэффицентін пайдаланғаынын байқадық.

Ендік коэффиценті 0,63 көрсетті, ол ассортимент жеткіліксіз. Байқағанымыздай қара түйіршіктелген шәй көп салмақты, ал аз салмақты қара шәй алып отыр.

Ассортимент толықтығы 80% құрады, бұл көрсеткіш жеткіліксіз болып тұр. Түр жеткіліксіздігі 5%. Бұл шәй түрлері мен сорттарын көбейтуді білдіреді.

Көрсеткіштер бойынша рационалдық ассортимент 60% көрсетті. Оңтайлы деңгей 75% ескере отырып, шәйге деген талапты күшейту керек екендігі көрініп тұр.

Осы жүргізілген сауалнама барысында «Сафият» дүкеніндегі ассортимент пен жоғары сортты шәйлердің жеткіліксіздігін байқадық. Сонымен қатар қара және көк шәйлердің қатары, хош иістендірілген шәлерді жаңарту керектігін ескерген жөн.

Сенсорлық қадағалау жүргізу барысында қара шәйлерге деген басты критерийлер: дәм, түс, хош иіс, демделген жапырақ түсі, құрғақ шәйдің сыртқы түрі ескерілу керек.

Жүргізілген ақпараттар бойынша сатылымдағы шәй жазылған ақпараттары толық сай келмейтіні анықталды. Оларға құрамы, жарамдылық мерзімі,.

Ақпарат алу барысында 36% сатып алушылар дүкеннен бағасының қымбаттығынан шәй алмайтындығы белгілі болды. 86% тұтынушы жоғары сапалы шәйді тұтынатыны белгілі болды. Көп тұтынатын шәй қатарына «Пиала», «Липтон», «Ассам». Көп көлемде қара түйіршіктелген шәй, ал аз көлемде жасыл шәй тұтынылады.Сонымен қатар 100гр. оралған шәй жиі қолданылады.

Жоғары өсіммен пакеттегі шәй қолданылады. Ол демдеуде ыңғайлылығы жоғары және бағасының төмендігі де бар.:

Зерттеген материалдар барысында мынандай ұсынылымдар жасалды:

«Сафият» дүкенінің Тараз қаласының аумағында жұмыс жасау уақыты екі жылдай болғандықтан, шәй ассортименті жағынан ол құрылу сатысында. Сондықтан, біз жасаған сауалнамалар қорытындысы болашақта ескерілетіні анық.

1. Ассортиментті өндіруде басты ескерулер болып хош иістендірілген шәйлер көлемі, пакеттегі шәйлер, жоғары сападағы қара ірі жапырақты шәйлер ассортиментінің көп болуы

2. Дүкен сатушылары осы топ ассортименттері, шәй жекелеген түрлерінің айналымын ескере отыру

3. Сұраныс көлемін тапсырыс кітабі бойынша анықтауға болады. Осы кітап арқылы тұтынушылар қалауындағы шәй түрлері, бағасы, орау түрлері жақпарат біледі.

4. Дүкен басшылары бсты назарды орамдағы ақпарат пен толықтығына, ақпарат дұрыстығына, құрғақтығына басты назар аудару керек.