Азақстан Президенттік басқару нысанындағы Республика

Әр елде мемлекет нысаны бірдей болғанымен орындары әр түрлі. Мысалы, Фашистік кезде фашистік ел өзінің саясатын көрсету үшін саяси режимді бірінші орынға қойды. Сондай-ақ басқа да елдердің саясатына байланысты (ішкі және сыртқы) мемлекет нысаны алдыңғы орындарында тұрады.

Біздің ел Президенттік Республика, яғни басқару нысанына жатады. Басқару нысаны екіге бөлінетіні бізге анық болды: Монархия және республика. Біздің елді бір адам басқарады ол — Президент. Неге онда біз Монархиялық Республика болып аталмаймыз? деген сұрақ туындайды. Оның себебі мынада:

Аристотель өз еңбектерінде жазғандай мемлекет нысанының дұрысы да, бұрысы да болады. Дұрыс нысан — ол ел басы халықтың қамын ойлайды және сол үшін қызмет атқарады, ал бұрыс нысанда ел басы тек өз қамын ойлайды деген тәрізді. Біздің монархия республикасына жатпауыңыз бірден-бір себептері, ол қазіргі кезде ел басшысының тағы, монархияныкі сияқты ұрпақтан-ұрпаққа берілмейді, керісінше сайлау арқылы адам сайланып отырғызылады. Оған халықтың қамын ойлайтын, халық үшін қызмет атқаратын адамды сайлайды. Ел басшысын сайлайтын халық. Ел басшылығына сайланған адам тәрізді өмірбақи отырмайды, оны заңмен белгіленген мерзімге тікелей дауыс беру долымен халық сайлайды. Мысалы Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті болып Н.Ә.Назарбаев сайланды. Халық тұңғыш президентіне зор сенім артты оны 5 жыл мерзімге сайлады. Өзінің жұмысымен, ақылы мен парасаттылығымен, халықтың ойынан шығып, халыққа егемендік әперген, халыққа еңбегі сіңген түңғыш президентімізді, халық бірауыздан 1995 жылы тамыз айының 30 жүлдызында қабылданған жаңа Конституциясына сәйкес ел басын 7 жыл мерзімге қайта сайлады. Сонымен монархия мен Республиканың арасында бірталай айырмашылықтың бар екенін көріп отырмыз.Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейін, ол бөлінбейтін, унитарлық мемлекет болып құрылды. Унитарлы мемлекет құрылым нысанының бөлігіне жатады. осы тұрғыда мемлекеттік басқару нысаны мен құрылым бір-бірімен тығыз байланыста болатынын байқаймыз. Саясатсыз мемлекет болмайды, эр елдің ішкі және сыртқы саясатын реттеп, бірыңғай қылып отыратын мемлекет нысанының үшінші түрі саяси режимді де естен шығармаған жөн.

Ық нормасының құрылымы. Гипотеза, диспозиция, санкция мен олардың түрлері.

Құқықтық норманың құрылымы – бұл оның функционалдық дербестігін қамтамасыз ететін қажетті элементтердің тәртіпке келтірілген тұтастығын білдіреді.
Құқықтықтық норманың құрылымы:
- гипотезадан;
- диспозициядан;
- санкциядан тұрады.

Диспозициця –қатынас мазмұны мен субьектілердің құқығы мен міндеттерін көрсетеді. Мысалы, екі немесе көп жақты мәмілелер мен шарттардағы тұлғалардың міндеттері мен құқықтары айқын көрсетілуі. Диспозицияның үш түрі болады:

Жалпыламатүрі: нормада субьектілердің міндеттері мен құқығы айқын көрсетілмейді.

Толық айқын түрі: мазмұны нормада айқын көрсетіледі. Мысалы, Қылмыстық кодекстің баптарында диспозицияның мазмұны толық көрсетіледі.

Сілтеутүрі: мазмұны туралы басқа бір нормаға сілтеу жасалады. Мысалы, Азаматтық кодекстің бірнеше баптарында сілтеме қолданылады.

Гипотеза– диспозиция қашан басталады, аяқталады, нормативтік кесім қалай орындалуы керек, осы жағдайларды көрсетеді. Мысалы, бұзақылық үшін жауапқа тартылатын адам қоғамдық тәртіпті бұзуы керек. Гипотезаныңжалпыламакүрделі , альтернативтіктүрлерібар.

Санкция – құқықтықнорманыңдиспозициясыбұзылғанжағдайдақолданылатынжағымсызшараныкөрсететінқұқықтықнорманыңбөлшегі. Санкциядамемлекетқандайіс-әрекеттерді, мінез-құлықтықолдамайтындығынкөрсетеді. Санкцияныңтүрлері: абсолюттіанық, баламалы, салытырмалы.

Ық нормасымасы мен нормативтік құқықтық актілер баптарының арақатынасы. Әр алуан негіздері бойынша құқықтық нормаларды топтастыру.

Құқық нормасы мен нормативтік акт бабы бір ұғымдар емес, көп жағдайларда олар сәйкес келмеуі де мүмкін. Құқық нормасы – бұл гипотезадан, диспозициядан және санкциядан құралған жүріс-тұрыс ережесі, ал заңшығармашылық актісінің бабы – бұл құқық нормасының жүзеге асырылу құралы, мемлекеттің ерік білдіру нысаны. Құқық нормасы нормативтік акті бабының мазмұны болып табылса, бап құқықтық норманың нысаны болып табылады. Олардың арасындағы байланыс әртүрлі сипатқа ие. Жүріс-тұрыс ережесін бекіте отырып, заңнама құқық нормасының логикалық құрылымының үш элементін де нормативтік актінің бір бабына енгізуі мүмкін, бір бапқа бірнеше құқық нормасын енгізуі мүмкін, кейбір жағдайда құқық нормасы элементтерін әр түрлі нормативтік актілердің бірнеше баптарында немесе бір нормативтік актінің бірнеше баптарында көрсетуі мүмкін.
Көрсету тәсілдері бойынша құқық нормасы мен нормативтік акт бабының арақатынасының үш түрі болады:
а) тікелей тәсіл –құқық нормасы нормативтік акт бабының өзінде тікелей көрсетіледі;
ә) сілтемелі тәсіл – нормативтік акт бабы норманы толығымен ашпастан, осы актінің басқа бабына сілтеме жасайды;
б) бланкеттік тәсіл – нормативтік акт бабы нақты бір бапқа емес, белглілі бір нормативтік акті түріне сілтеме жасайды.