Мемлекеттің нысандары:Басқару нысаны, құрылым нысаны және саяси режим

Мемлекетнысаны, яғнимемлекеттікбиліктіңқұрылымы, оныұйымдастырумағынасыжағынаналыпқарағандаәртүрліаспектілертүріндекөрінеді. Біріншіден - бұлмемлекетпенбасқарудың жоғарғыоргандарынқұружәнеұйымдастырудың белгіленгентәртібі. Екіншіден - бұлмемлекеттің аумақтыққұрылысынжасаудыңтәсілі, орталықрегионалдықжәнежергіліктібилікпенбасқарулардыңөзарақатынастарынбелгілеудіңтәртібі. Үшіншіден – бұл мемлекеттік (саяси) биліктіжүзегеасырудыңәдістері, амалдарыменжолдары. Соныменмемлекетнысанынегізгіүшэлементтен, атапайтқанда: мемлекеттібасқарунысаны, мемлекеттіңқұрылымнысанынанжәнемемлекеттік, саясирежимнысанынансинтезделеді (түзіледі). Осыкөрсетілгенмемлекетнысаныжөніндегітүсінікбірденқалыптаспаған. Ұзақуақыттарбойыбұлтүсінікбасқарунысаныменмемлекеттікқұрылымнысанынантұрадыдепесептелініпжүрдіде, кейінірекоғансаясирежим, саясиөзгермелілік (динамикада) теқосақарастырылатынболды.
Басқарунысаныұғымынпайымдағандамемлекеттікеңжоғарғыбиліктіңұйымдастырылуытүсініледі. Әсіресеоныңеңжоғарғыжәнеортаоргандарыныңұйымдастырылуы, олардыңқұрылымы, құзыреттері, құрылуыныңтәртіптікреті, өкілеттіктерініңмерзімі, халықпенқатынасутүрлері, халықтыңолардықалыптастыруғақандайдәрежедеқатысатынытүсініледі.
Басқашаайтқанда басқарунысаны - мемлекеттегіжоғарыегемендікбиліктіңұйымдастырылуы, оныңоргандарыныңөзаражәнехалықпенбайланысынсипаттайды. Басқарунысанымемлекетнысанындағыеңбастыжетекшіэлементболыптабылады.
ЕжелгігрекфилософыАристотельөззаманындабасқарудыңнысанынжоғарғаөкіметтікбиліктіңжүзегеасырылуыныңқалайорындалатынынабайланыстыжіктегенболатын. Ондажоғарғаөкіметтікбиліктіжекеадамныңбірөзіатқаратынтүрін – монархия, шектеуліадамдарарқылыатқарылатынжоғарғыөкіметтікбилік – аристократия жәнебүкілхалықтыңқатысуыменатқарылатынжоғарыөкіметтікбилік – демократия депжіктегенболатын.

Мемлекеттіңқұрылымыныңнысаны
Әрбірмемлекеттіңаумағындамемлекеттіңаумақтыққұрылымыоныңішкіқұрылысынанықтайтынқұрамдыбөлшектергебөлінеді. Солаумақтыққұрылымныңкөлеміндемемлекеттіңаумақтықбөліктерініңжүйесіқалыптасады. Соларданмемлекет, мемлекеторгандарыныңбайланысжүйесітүзіледі. Мемлекеттіңтұтастайжәнеоныңәрбіраумақтықбөлігініңқұқықтықмәртебесініңсипатыдасоғанбайланыстыболады. Мемлекетаумағыныңаталғантүзілімін мемлекеттікқұрылымдейді. Демек, мемлекеттікқұрылым - тұтастаймемлекетпеноныңбөліктерініңбелгілітүрдегіқұқықтыққатынастарынсипаттайтынмемлекеттіңаумақтықұйымдастырылуыболыптабылады.
Мемелекеттікқұрылымынабайланыстыбарлықмемлекеттер қарапайым (унитарлы) және күрделі болыпекітопқабөлінеді.

Унитарлықмемлекет – тұтасорталықтандырылғанмемлекет. Оныңәкімшілік-аумақтықбөліктеріндемемлекеттікқұрылыммәртебесіжәнеегемендікқұқықтарболмайды. Унитарлықмемлекеттежоғарғыоргандардың, заңқабылдаудың, соттардыңбірыңғайжүйелеріқұрылады. Ондабірыңғайазаматтықжәнебірарналысалықжүйесіболады.
Күрделімемлекет – мұндаймемлекеттердіңқұрамдасбөліктерініңбелгілібірдәрежедедербестігіболады. Күрделімемлекеттергеимперияконфедерация, федерация, достастықжәнебірлестіктерқұрғанмемлекеттержатады.

Саясирежим– бұлмемлекеттікбиліктіжүзегеасыруғажәрдемдесетінтәсілдерменәдістер. Мемлекеттікбиліктегітәсілдерменәдістердіңжиынтығынақарайекітүрлірежимдібөліпатауғаболады–демократиялықжәнеантидемократиялықрежимдер. Демократиялықрежимніңбелгілері:
1) халықмемлекеттікбиліктіжүзегеасыруғатікелей (азаматтардыңреферендумғақатысуы) жәнеөкілдік (халықтыңбиліктіөзісайлағанөкілдікоргандарарқылыжүзегеасыруы) демократияарқылықатысады;
2) шешімдікөпшіліказшылықтыңмүдделерінескереотырыпқабылдайды;
3) мемлекеттікбиліктіңорталықжәнежергіліктіоргандарыныңсайланбалылығыжәнеауыспалылығы, олардыңсайлаушыларғаесепберуі, жариялылық;
4) сендіру, келісу, келісімгекелуәдістеріжиіқолданылады;
5) қоғамдықөмірдіңбарлықсалаларындағызаңныңүстемдігі;
6) адамменазаматтыңқұқықтарыменбостандықтарыжарияланадыжәнешынмәніндеқамтамасызетіледі;
7) саясиплюрализм, соныңішіндекөппартиялылық;
8) биліктіңтармақтарғабөлінуіжәнет.б.
Антидемократиялықрежимніңбірнешетүріболады: тирания, деспотизм, фашизм, тоталитарлықжәнеавторитарлықрежимдер.
Антидемократиялықрежимгемынабелгілертән:
1) бірсаясипартияныңүстемдігі;
2) бірресмиидеологияныңболуы;
3) бірменшіктүрініңболуы,
4) саясиқұқықтарменбостандықтардыжоққашығару;
5) қоғамныңсословиелік, касталықжәнет.б. белгілербойыншабөлінуі;
6) халықтыңтөменэкономикалықдеңгейі,
7) мәжбүрлеуменжазалаушараларыныңүстемдігі;
8) сыртқысаясаттағыагрессиялықсипаттағыәрекеттержәнет.б.

НН

31.Нормативтік құқықтық актілердің түсінігі, жалпы сипаттамасы, түрлері мен топтастырылу өлшемдері.Нормативтік құқықтық акт (ағыл. standard / regulatory legal act; нем. Normativakt m, Rechtsakt m; Gesetzgebungsakt in; лат. normatio - қалпына келтіру; actus - іс) -Нормативтік құқықтық акт — референдума қабылданған не уәкілетті орган немесе мемлекеттін лауазымды адамы қабылдаған, құқықтық нормаларды белгілейтін, олардың қолданылуын өзгертетін, тоқтататын немесе тоқтата тұратын белгіленген нысандағы жазбаша ресми құжат.^[1]

Нормативті акт - қандай да бір нормаларды мазмұндайтын акт.

Нормативтік құқықтық актілер негізгі және туынды актілер болып бөлінеді.

Нормативтік құқықтық актілердің негізгі түрлеріне мыналар жатады:

1) Конституция, конституциялық заңдар, кодекстер, заңдар;

2) Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық Заң күші бар Жарлықтары; Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар Жарлықтары; Қазақстан Республикасы Президентінің өзге де нормативтік құқықтық Жарлықтары;

3) Қазақстан Республикасы Парламенті мен оның палаталарының нормативтік қаулылары;

4) Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік қаулылары;

5) Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң, Жоғарғы Сотының, Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының және Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің нормативтік қаулылары;

6) Қазақстан Республикасының министрлері мен өзге де орталық мемлекеттік органдар басшыларының нормативтік құқықтық бұйрықтары;

7) орталық мемлекеттік органдардың нормативтік құқықтық қаулылары;

8) мәслихаттардың нормативтік құқықтық шешімдері, әкімдіктердің нормативтік құқықтық қаулылары, әкімдердің нормативтік құқықтық шешімдері.

Нормативтік құқықтық актілердің туынды түрлеріне мыналар жатады:

1) регламент — қандай да бір мемлекеттік орган мен оның құрылымдық бөлімшелері қызметінің ішкі тәртібін реттейтін нормативтік құқықтық акт;

2) ереже — қандай да бір мемлекеттік органның мәртебесі мен өкілеттігін белгілейтін нормативтік құқықтық акт;

3) қағида — қандай да бір қызмет түрін ұйымдастыру және жүзеге асыру тәртібін белгілейтін нормативтік құқықтық акт;

4) нұсқаулық — заңдардың қоғамдық қатынастардың қандай да бір саласында қолданылуын егжей-тегжейлі көрсететін нормативтік құқықтық акт.