Грамадскі і дзяржаўны лад дзяржаў-княстваў на тэрыторыi Беларусi ў раннім сярэднявеччы (IX першая палова XIII стст.)

Прадмет, метадалогія і гiстарыяграфiя гiсторыі дзяржавы i права Беларусi.

ГДПБ – гэта гіст-прававая навука, якая вывучае працэс змены тыпаў і форм дзяржавы, развіцця і змены прававых сістэм на тэр-ыі нашай краіны. Прадмет – вывучэння найбольш агулных заканамер узнікнення, функц-я і развіцця дзярж-прав змен. Метадалогія: - экспаніруючы, праблемны (пры чыт лекцыіі); - праблемна-дзейнае і праблемна-дыялагічнае навучанне як сукупнасць узаемазвяз спосабаў і сродкаў, якія забяспеч творчы удзел курсантаў. Гісторыяграфія:Грунтоўнае і сістэматычнае вывучэнне гісторыі дзяржавы і права Беларусі пачынаецца з 80-х гг. XVIII ст., калі было надрукавана навуковае даследаванне ўраджэнца беларускага Падляшша Тэадора Астроўскага Першы разглядаў права Беларусі як частку права Польшчы. 3 гэтых пазіцый напісана кніга прафесара Крэмянецкага ліцэя Тадэуша Чацкага «Пра літоўскае і польскае права, яго дух, крыніцы, сувязі і пра змест першага Статута, выдадзенага для Літвы ў 1529 годзе» (1800—1801) і інш. Другі кірунак пачаў выразна афармляцца ў 60—70-я гады XIX ст. Большасць расійскіх гісторыкаў, выступаючы са славянафільскіх пазіцый. Да перш. пал. XIX ст. адносіцца і афармленне патрыятычнага кірунку гісторыка-прававых даследаванняў Беларусі. Піянерамі тут былі I. Даніловіч, Т. Нарбут, … Іх заслуга: сабралі і высветлілі цэлы шэраг фактаў дзяржаўна-прававой гісторыі Беларусі XIV—XVIIIст і з іх дапамогаю паказалі гіст неабгрунтаванасць польскай шавіністычнай гістарыяграфіі. Традыцыі былі працягнуты такімі гісторыкамі кан XIX— пач XX ст., як М. Доўнар-Запольскі, В. Ластоўскі, якія адмоўна ацэньвалі вынікі далучэння Беларусі да Расійскай імперыі. Новы ўсплёск адбыўся пасля абвяшчэння суверэнітэту РБ. У 90-я гг. XX ст. і ў пачатку XXI ст. з'яўляюцца даследаванні ў галіне дзяржавы і права феадальнай Беларусі — Т. Доўнар, Г., Я. Юхо, дзяржавы і права савецкай Беларусі — В. Круталевіча, А. Вішнеўскага, і інш. Падрыхтаваны вучэбныя дапаможнікі А. Вішнеўскага «Гісторыя дзяржавы і права Беларусі»; Я. Юхо «Гісторыя дзяржавы і права Беларусі»

Канцэпцыі паходжання дзяржаўнасці і права. Утварэнне дзяржаў-княстваў на тэрыторыі Беларусі ў раннім сярэднявеччы (IX – першая палова XIII стст.).

У летаписах дзяржавы гэта: «зямля», «горад» «княства». Кожная мела свой цэнтр, або старэйшы горад. Яго именем называлася уся дзяржава и яго жыхары: палачане, дручане и тп. Змены у вытворчых адносинах у 9-10 ст. выкликали каранные змяненни у дзяржауным и палитычным ладзе. Усе гэта прыводзила, што дробныя дзяржавы-княствы абъядновывалися, зливалися; таксама крупныя аб’ядноувалися у федэрацыи. На тэрыторыи Беларуси у 9-13 ст. иснавали дзяржы-княствы:Полацкае, Тураускае и др. Гэтыя княствы утварали саюзы памиж сабой оба з иншыми. Вышэйщими органами были князь, савет, веча. Цэнтральнае киравання выпауняли пасадник, тысяцки, и т.д., а таксама вышэйшыя прадстауники царквы. Князь быу галоунай асобай, меу права вырашаць усе бягучыя пытанни, але выданнем новых законау князь не валодау. Дума не мела пастаяннага складу. Веча – старажытны орган дзяржаунай улады. Усе пытанни вырашалися бальшинством голосов. Права:у старажытнасцти пануючым было звычаевае права. Прычем у кожнага атдельнага государства сваё. Источник - обычаи. Оно складывалось по мере формирования государства. По мере усиления социальной напряж возникла необходимость писанного права, нормы которого в некоторой степени ограничивали произвол администрации. Характерные черты: формальное равноправие свободных людей и мягкость наказаний. Писанное право сначала не заменяло обычное право. Оно действовало наряду с ним. Первыми нормативными акты:грамоты князей, договоры. Спалучэнне старых нормау звычаевага права и новай правотворчасци асаблива выразна видать у судзебнику 1468 года и статуте 1529.

Грамадскі і дзяржаўны лад дзяржаў-княстваў на тэрыторыi Беларусi ў раннім сярэднявеччы (IX першая палова XIII стст.).

На тэрыторыі сучаснай Беларусі існаваў раннефеадальны лад. Асноў классы: феадалы і феадальна-залежныя сяляне. У грамадстве існавалі рабы, свабодныя гарадскія жыхары і сяляне-даннікі. Дзяржауны лад:Иснавалі такія буйныя дзяржавы-княствы, як Полацкае, Тураўскае, Менскае і інш. Вышэйшая ўлада князь, рада князя, веча. Цэнтральнае кіравання пасаднік, тысяцкі, падвойскі, ключнік, цівун і інш. Галоўнай асобай у сістэме ўлады быў князь. Асноўным абавязкам князя была арганізацыя абароны дзяржавы, падтрыманне ўнутранага парадку. Уступленне князя на прастол суправаджалася строгім рытуалам-прысяга. Рада князя:1)не мела пастаяннага складу. Князь мог запрашаць да сябе на нарады ўсіх, каго ён жадаў. Аднак князь не мог ігнараваць думкі найбольш уплывовых у дзяржаве людзей 2) кампетэнцыя рады фактычна злівалася з кампетэнцыяй князя. Пры вырашэнні асабліва важных пыт. рада збірал. ў поўным складзе. У радзе князя вырашаліся і найбольш важныя судовыя справы, якія тычыліся інтарэсаў феадалаў і вышэйшых службовых асоб дзяржаўнага апарату. На радзе рыхтаваліся пытанні, якія трэба было абмеркаваць на вечы. Веча - агульны сход палачан, збіраўся для вырашэння розных праблем. Гэта была пачатковая форма гарадскога самакіравання. У пач. XII ст. роля веча ўзрасла. Княжацкая ўлада ў Полацку была значнай нават у перыяды найбольш актыўнай дзейнасці веча. Князь узначальваў ваенныя сілы, меў пры сабе дружыну, ажыццяўляў унутранае кіраванне, мог заключыць мір і г. д., раздаваў воласці разам з гарадамі іншым князям-васалам. Пасаднік абіраўся вечам або прызначаўся князем у іншыя гарады дзяржавы. Галоўным абавязкам тысяцкага з'яўлялася ваеннае кіраўніцтва. У час вайны ён камандаваў апалчэннем, а ў мірны - сачыў за падтрыманнем парадку ў горадзе. Гаспадарчымі і некаторыя суд-адміністрац пыт займаліся ключнік і цівун. Царква - ідэалагічная апрацоўка насельніцтва.

35.Мясцовыя органы улады і кіравання РП абодвух народаў 1569-1763.Павятовыя і ваяводскія соймікі. Удзельнічалі ўсе землеуласнікі павета ці ваяводства. Мелі шырокія паўнамоцтвы і мала залежалі ад цэнтр-х органаў. Дзейнасць абапіралася на агульнадзярж НПА, мясцовае звычаёвае права і акты мясцовай адміністрацыі. У ваяводстве- прадстаўнік вышэйш улады – ваявода (пажыцёва прызначаўся вял. Князем і Радай). Ключнік – спагнанне падаткаў і чыншу. (памоч. кашталян). У павеце – кіраўнік(адміністрацыі)- стараста (прызнач вял. Князем і Радай з буйных феадалаў). Намеснік – падстараста. Памошнік – павятовы маршалак (па ваенным справам). Ніжэй: (на ўзроўні воласці) дзяржаўцы-кіраунікі дзярж і вялікакняж маёнткаў (іх называлі цівунамі). Памошнікі – сельскія войты (сачылі за падтрым парадку ў сёлах, за выкананнем феад. Павіннасцей сялянамі. ОРГАНЫ МЯСЦОВАГА КІРАВАННЯ І САМАКІРАВАННЯ. У гарадах Беларусі значна адрознів ад другіх мясцов органаў ўлады на месцах. Гарады: 1)(прывілей) мелі спец граматы на Магдэб права. Гарады якія атрымалі прывілей больш не ўваходзілі ў адміністр ваявод і старастаў => ўтварылі органы гарадск кіравання (магістрат), дзе прысутнічалі некатор эл-ты самакіравання. (Рада) Магістратр (6 – 20 чалав), найбольш багатыя: войт (глава адміністр і суда). бурмістры (памочнік войта ў кірав горадам); радцы; лаўнікі. Мог быць намеснік войта – лентвойт.