Тақырып. Қылмыспен күресудегі халықаралық ынтымақсыздық

Жоспар:

1.Халықаралық қылмыстық құқық ұғымы.

2.Халықаралық сипаттағы қылмыстық істер және олармен күресудегі мемлекеттердің міндеттемелері.

3.Қылмыстық істермен күрестегі халықаралық ынтымақтастық.

4.Халықаралық қылмыстық полиция ұғымы (Интерпол).

Негізгі ұғымдар:қылмыс, халықаралық қылмыстық құқық, қылмыстық істер, халықаралық ынтымақтастық, полиция, интерпол.

Халықаралық қылмыстық құқық - бұл жалпы сипаттағы қылмыспен күресу, халықаралық сипаттағы қылмыстармен, сонымен қатар халықаралық қылмыстармен күресу бойынша мемлекеттердің ынтымақтастығын реттейтін халықаралық құқықтың саласы.

Жалпы қылмыстық істермен мемлекеттер өздерінің егемендіктерінің шегінде ұлттық-құқықтық құралдарды негізге ала отырып күреседі. Бірақ мемлекет жалғыз өзі өз аумағынан тыс жүрген, қылмыс жасаған тұлғаларға қатысты жзалаудың болмай қоймайтындығы қағидасын жүзеге асыра алмайды.

Халықаралық сипаттағы қылмыстарға терроризм, ұшақтарды айдап кету, нашақорлықты дамыту, контрабанда, қарақшылық, ядролық материалдарды ұрлау және т.б. жатады. Осы қылмыстардың халықаралық, «шетелдік» элементпен, және де солар үшін жауапкершілік халықаралық келісімдер де қарастырылғандығы олардың халықаралық сипатта болатындығын білдіреді. Солармен күресу мемлекеттердің ынтымақтастығының маңызды бағыттары болып табылады.

Қазіргі уақытта қылмыстың алдын алу бойынша, онымен күресу бойынша және қылмыскерлерді ұстау бойынша халықаралық ынтымақтастықтың әртүрлі нысандары бар. Ол екі жақты, аймақтық және универсалды деңгейде жүзеге асырылады.

Қылмыспен күресудегі мемлекеттердің ынтымақтастықтарының негізгі нысандары болып мыналар табылады:

а) қылмыскерлерді ұстап беру (экстрадиция) және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмектер көрсету;

б) ішкі мемлекеттік ғылыми және практикалық тәжірибелермен алмасу, бірлескен ғылыми зерттеулер жүргізу проблемаларын талқылау;

в) мемлекеттерге олардың қылмыспен күресуде кәсіби және техникалық көмектер көрсету,

г) бірнеше мемлекеттерді қамтитын қылмыстармен күресуді үйлестіру.

Келісімшарттарда экстрадицияның, алдын ала ұстаудың процедураларын анықтайтын ережелер, сондай-ақ өз азаматтарын бермеу және өзара көмек қағидалары да бектілген.

ХІХ ғасырдан ХХғ. 30-шы жылдарының аяғына дейін бірқатар мемлекеттердің мүдделерін қамтитын қылмыстармен күресуді шарттық- құқықтық үйлестіру сияқты халықаралық ынтымақтастықтың бағыты қалыптасты. Бұл кезеңде басқа да бағыттар да жетіле бастады: келісімшартқа отыру және қылмыстың алдын алу проблемаларымен айналысу үшін арнайы құрылған халықаралық органдар мен ұйымдар құрылды. 1872 жылдан 1950 жылға дейін Халықаралық қылмыстық және пенитенциарлық комиссия жұмыс істеді, кейіннен оның функциялары БҰҰ өтті. 1888ж. неміс криминалисті Франц фон Листтің инициативасы бойынша Халықаралық криминалистикалық қоғам құрылды, ол нақты халықаралық іс-шаралардың көмегімен халықаралық қылмыстарды зерттеуге және күресуге шақырды. 1923ж. құрылған Халықаралық қылмыстық полиция комиссиясы алдына мынадай мақсат-міндеттер қойды:

а) қатысушы – мемлекеттерде әрекет ететін заңдардың шегінде мемлекеттерде полиция органдары арасында іскер байланыстар орнатуға жәрдемдесу;

б) қылмыспен күрес жүргізуге арналған ұлттық мекемелер құру және олардың табысты жұмыс істеуіне жағдайлар жасау.

Егер де қылмыс жасаған адам сұралынып отырған елдің азаматы болса, онда қылмыскерді беруден бас тартылуы мүмкін, сондай-ақ осы мемлекеттің заңнамасы бойынша ескіру мерзімі өтіп кетсе; осындай тұлғаға қатысты қылмыстық істі тоқтату туралы шығарылған үкім немесе қаулы да қылмыскерді бермеу негіздері болып табылады.

Қазақстанның басқа елдермен екі жақты ынтымақтастығының мысалы болып азаматтық және қылмыстық істер бойынша өзара құқықтық көмек туралы Монғолиямен жасасқан Шарты (1944ж. 22 маусымда ратификацияланған), қылмыс жасаған адамды беру, оларды қылмыстық жауапкершілікке тарту немесе үкімнің орындалуын қамтамасыз ету туралы Шарт (1994ж. 12 шілде).

Нақты бір мемлекеттің территориясында осындай қылмыстар жасалған кезде өзінің территориясында қылмыс жасаған тұлғаны өзінің материалдық және іс жүргізу заңнамасының негізінде қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін қажетті шаралар қабылдауы қажет. Егер де сезікті адам басқа мемлекеттің территориясында жүрсе, онда сол мемлекет тиісті шаралар қабылдауға міндетті және олар туралы БҰҰ Бас Хатшылығы арқылы территориясында қылмыс жасалған мемлекетке хабарлауы тиіс.

Конвенцияға сәйкес мемлекет-қатысушылар қылмыс жасаған тұлғаларды ұстап беруі тиіс. Ұстап беруді осындай өтініш жасап отырған мемлекеттің заңнамасына сәйкес жүзеге асырады. Осы Конвенция баспана беруге қарсы емес, өйткені саяси баспана қылмыскерлер мен әскери қылмыскерлерге берілмейді.

Конвенцияның 13б. Конвенцияға түсінік берумен және қолданумен байланысты мемлекеттер арасындағы дауларды қарау мүмкіндігін қарастырады.

Интерпол – БҰҰ арнайы мекемелеріні құрылымы сияқты халықаралық ұйым. Оның пленарлық органы – Бас Ассамблея мен Атқарушылық Комитеті бар, оны Бас Хатшы басқарады. ИНтерполдың құрылымының ерекшелігі – ондағы ұлттық орталық бюролардың болуы, ондағы мүше-мемлекеттердің ұлттық полиция жүйелерінің құрамында бола отырып, сонымен біруақытта Интерполдың құрылымдық бөлімі болып табылады.

Интерпол – қылмыскерлерді халықаралық тіркеу орталығы және қылмыскерлерді халықаралық іздестіруді үйлестіруші.

БҰҰ қылмыспен халықаралық күресуге қатысуы. БҰҰ 1950ж. бастап қылмыспен халықаралық күресу проблемаларымен тікелей айналысады. Осы уақыттан бастап БҰҰ осы сферадағы халықаралық ынтымақтастықтың әртүрлі бағыттары мен нысандарының дамуына жәрдемдеседі, үйлестіреді, қолдайды;

Бірінші дүнежүзілік соғыстан кейін бейбітшілікке, әскери қарсы қылмыстар, әскери қылмыстар және адамзатқа қарсы қылмыстар жасаған тұлғаларды ұстап беру туралы мәселе алғаш рет көтерілген болатын.