IVБӨЛІМ. БАСҚА БАКТЕРИЯЛЫҚ ИНФЕКЦИЯЛАР

МЕНИНГОКОККТЫ ИНФЕКЦИЯ

Менингококты инфекция – ауа-тамшылы жолмен тарайтын, назофарингит және генарализденген түрлерінде өтетін клиникасында қызбамен, интосикациямен, экзантемамен және ми қабаттарының зақымдалуымен сипатталатын антропонозды бактериялды жедел инфекциялық ауру

Этиологиясы: Қоздырғышы – Neisseria, meningitidis ( Neisseriaceae тұқымдасы, Neissera туысы)

Менингококк-клетка ішінде тіршілік ететін, грамм теріс боялатын, капсула түзетін L-түріне айналатын, эндотоксин және нейромидаза өндіретін сыртқы ортада тұрақсыз диплококктар. Антигендік құрамы бойынша 12 серотобы белгілі: А, В, С, Д, V, Z т.б.-оның ішінде А,В,С типтері жиірек кездеседі

Эпидемиологиясы: Таралуы кең.

Инфекция көзі:

-әр түрлі клиникалық түрлерімен науқастанған адамдар

- бактерия тасымалдаушылар.

Жұғу жолы: ауа-тамшылы

Ауыратындар: көбінесе балалар (1-5 жастағы балалар 70-80%).

Маусымдылығы: қыс-көктем айлары (ақпан, мамыр)

Кезеңділігі: 20-30-40 жыл аралығында.

Инфекция қабылдаушылық деңгейі- балалар ортасында бірталай жоғары, ересектер арасында орташа.

Иммунитет: аурудан кейін тұрақты және ұзақ.

Патогенезі: Менингококты инфекцияда инфекциялық процесс төмендегідей қалыптасады:

-менингококктың ену қақпасы-мұрын жұтқыншақтың шырыш қабаттары.

Орналасқан жерінде (мұрын-жұтқыншақта көбінде 60-70%-ке дейін) “сау” тасымалдаушылық қалыптасады,

-30%-де назофарингит дамиды

-1% инфекциялық процесс жайылған түріне өтеді.

Менингококктар алғашында мұрын- жұтқыншақтың шырышты қабатында орналасып, онда жеткілікті қабыну процесін туғызады (клиникалық белгілерсіз) – “сау” тасымалдаушылық, назофарингит кезінде жергілікті өзгерістермен қатар, айқын токсинемия және бактеремия байқалады. Генерализацияланған түрінде қоздырғыш жергілікті тосқауылдардан өтіп, бактеремия туғызады. Бактеремия арнайы монополисахаридтердің әсеріне байланысты айқын токсинемиямен қатар өтеді (менингит, артрит, иридоциклит). Процестің жайылуында мына факторлар маңызы болуы мүмкін:

-қоздырғыштың инфицирлеуші дозасы, оның вируленттігі мен инвазивтілігі

-жастық фактор (балаларда ересектерге қарағанда жайылған түрі жиі кездеседі)

-ағзаның иммуногенетикалық ерекшеліктері (жергілікті иммунитеттің, иммунитеттің клеткалық звеносының фагоцитарлық жүйенің, комплемент жүйесінің т.б. жағдайы)

-менингококктардың басқа бактериялармен, вирустармен ассоциациясы.

Токсиннің әсерінен (липополисахарид) гемостазды бұзатын бірқатар қиын процестер туындайды. Бұл тұрғыда липополисахаридтің концентрациясының маңызы бар (токсинемия дәрежесі): төмен концентрация арнайы және арнайы емес қорғаныс факторларын белсендірсе, ал жоғары керісінше тежейді, сондықтан ауыр ағымда токсикалық-инфекциялық шокпен өтеді. Жайылған формалардың патогенезінде сонымен қатар баяу типті гиперсезімталдық және миокардит, перикардит, полиартрит дамуына келтіретін иммундық комплекстердің маңызы да зор.

Патологиялық анатомиясы: Менингококты инфекцияға қабыну процесінің, ал жайылған түрінде қантамырлардың зақымдануы мен әр түрлі мүшелерде іріңді ошақтар қалыптасуы тән.

Клиникасы: Менингококкты инфекцияның клиникалық жіктелуі (В.И.Покровский, 1965).

І. Біріншілік – локальды түрлері:

а) менингококктасымалдаушы

б) жедел назофарингит

ІІ. Гематогенді – жайылған түрлері

а) менингококкемия: типті-найзағай тәрізді, созылмалы

б) менингит

в) менингоэнцефалит

г) аралас түрі (менингит+менингококкемия)

ІІІ. Сирек түрлері: эндокардит, артрит, пневмония, радикулит.

Ағымы бойынша:

-жеңіл

-орташа

-ауыр

Инкубациялық кезеңі 1-10 күн (орташа 2-4 тәулік).

Жедел назофарингит.

Назофарингиттің клиникасы 2 синдромға бөлінеді:

-интоксикация

-катаральді синдром

Басталуы жедел: интоксикация белгілері

дене қызуының 38-39⁰С-қа дейін көтерілуі, кейде қалтыраумен,

бас ауруы, бас айналу, құлағының шуылдауы,

кейде жүрек айну және құсу болуы мүмкін.

Науқас адинамиялы, терісі бозғылт, кейде мұрнында және ернінде герпес шығады.

Катаральді синдром

жөтел,

кейде дауысының қарлығуы,

мұрыннан шырышты – іріңді бөліністер ағу

Араңында – гиперемия, жұтқыншақтың артқы қабырғасының ісінуі, фолликулалардың гиперплазиясы байқалады.

Перифериялық қанда – лейкоцитоз, геммограммада солға қарай жылжу. Назофарингиттің ағымы көбінесе жеңіл, 5-7 күн ішінде сауығады.

Менингококкемия. клиникасына 2 синдром тән: интоксикация және экзантема.

Басталуы жедел, дене қызуы 38-400С-қа дейін көтерілуі, қалтырау, тез үдейтін әлсіздік, бас ауруы, бұлшық еттерінің ауырсынуы, құсу .

Экзантема. Ең типті көрінісі болып табылады және мына белгілермен сипатталады:

-бөртпе аурудың алғашқы күндерінде пайда болады (5-12 сағ)

-бөртпе көп, басында дақты, розеолезды, папулезды, кейіннен геморрагиялық петехиядан экхимоздарға дейін, “жұлдызды” формада ортасында тығыздалған, көбінесе аяқ – қолдарында әсіресе, жамбастарында, сирек беттерінде кездеседі.

Менингококкемияның ауыр ағымында геморрагиялық белгілер болуы мүмкін: кофе қоюындай құсу, мұрыннан, жатырдан, ішектен қан кету.

Асқазан – ішек жолдары жағынан келесі өзгерістер болуы мүмкін болуы мүмкін: тәбетінің төмендеуі, құсу, аузының құрғауы, тілінің жабынмен жабылуы, кейде бауырдың ұлғаюы.

Жүрек – қантамыр жүйесі жағынан тахикардия, гипотония, жүрек тондарының тұйықталуы болуы мүмкін.

Менингококкемияда басқа да ағзалардың зақымдалуы мүмкін: артриттер, пневмония, миокардит, перикардит, эндокардит, нефрит.

Менингококкемияның найзағай тәрізді ағымы ауыр токсикозбен, ҚШҰ синдромы дамуымен және жүрек – қан тамыр жүйесінің жұмысының төмендеуімен қатар жүреді.

Менингококкемияның созылмалы ағымы эндокардиттің дамуымен байланыстырады (өте сирек кездеседі).

Менингит. Ересектерде менингококкты инфекцияның басты жайылған түрі және интоксикациямен, менингеальді синдроммен сипатталады. Басталуы жедел, аяқ астынан дене қызуының 39-40⁰С-қа дейін көтерілуі, қалтырау, қатты бас ауруы, қайталап құсу (жүрек айнусыз) болады. Бұл триада ерте көрінеді және ең тән және тұрақты көрініс болып тбылады.

Науқастарда өте тез мазасыздану, қимылдық қозу, терінің гиперестезиясы, дамиды.

Алғашқы тәулікте менингиальды синдром дамиды: желке бұлшықеттерінің ригидтілігі, Керниг, Брудзинский симптомдары, жұлын нервтерінің зақымдануы мүмкін (жиі ІІІ, ІУ, УІ жұп нервтері), ақыл – есі бұзылуы мүмкін, есеңгіреуден комаға дейін қатты айқындалған психомоторлы қозумен көрінуі мүмкін. Науқастың сыртқыкелбеті: мойын, бет терісінің гиперемиясы, ерін шырышты қабығы құрғақ, склера және коньюктива тамырлары иньекцияланған болады. Науқас міндетті қалып қабылдайды, бүйіріне жатады, аяқтары бүгілген және ішіне қарай тартылған, басы біраз артқа шалқайған.

Энцефалит қатты интоксикация фонында, әр түрлі бұлшық еттердің тырысуымен, парездермен, параличтермен байқалады.

Асқынулар: Менингококты инфекцияда мынандай асқынулар болы мүмкін:

-инфекциялық – токсикалық шок

-жедел бүйрек үсті безі жетіспеушілігі

-жедел бүйрек жетіспеушілігі

-мидың ісінуі

-екіншілік инфекцияның қосылуы

Диагностика. Менингококты инфекция клиникалық белгілердің, эпидемиологилық және лабораторлық мәліметтердің көмегімен анықталады:

-мұрын жұтқыншақтың бөлінісін, қанды, ликворды т.б. бактериалогиялық тексеру жүргізіледі;

-серологиялық тексеру (РПГА) жүргізіледі.

Салыстырмалы диагностикасы: Клиникалық формаға қарай жүргізіледі: назофарингитте – тұмаумен, басқа респираторлы аурулармен, баспамен, менингококкемияда экзантемамен өтетін инфекциялық және соматикалық аурулармен; менингитте – басқа этиологиялы менингиттермен

Емі: Міндетті түрде ауруханаға жатқызылады.

Емі комплексті:

-тәртіп және диета (клиникалық формаға байланысты)

-этиотропты ем

-патогенетикалық, дезинтоксикациялық, дегидратациялық (менингит және менингоэнцефалитте), гормонотерапия (көрсеткіш бойынша)

-симптоматикалық ем

-оксигенотерапия

Этиотропты ем (негізгі) барлық науқастарға міндетті түрде жүргізіледі. Таңдаулы препараттары:

Пенициллин (300-500 мг ЕД(кг/тәул) 4-8 күн ішінде.

Ампициллин (200/300 мг/кг тәуг)

Левомицетин (50-100 мг/кг тәул)

Роцефин (50 мг/кг тәулігіне бірақ 4 таблеткадан көп емес 10 күн ішінде) және басқа антибиотиктер монотерапия түрінде.

Патогенетикалық ем негізі токсикозбен күрес болып табылады: кристаллоидты ерітінділер, макромелекулярлы коллоидты ерітінділер, плазма, альбумин. Бір мезгілде бас миының гипергидратацияның алдын-алу шаралары ретінде зәр айдағыш зататры қолданылады.

Инфузионды ерітінділермен бірге С, В1, В2, В6 витаминдері, глютамин қышқылы, АТФ енгізеді.

Ауыр кездерде глюкокортикостероидты гормодар көрсетілген, әдетте глюкокортизон 3-7 мг/кг тәулігіне, преднизалон 1-2 мг/кг тәулігіне қолданылады.

Болжамы:

-сауығу

-ОНЖ жағынан қалдық көріністер

-менингококкемияның созылмалы түрінің қалыптасуы (сирек)

-летальді аяқталуы (10% және одан көп жасына байланысты)

Ауруханадан шығару тәртібі: Науқастар клиникалық және бактериологиялық сауығудан кейін шығарады (мұрыннан жағындыны бактериологиялық тексеруде теріс нәтиже берсе).

Диспансеризациясы: 2 жыл ішінде жүргізіледі (менингит және менингоэнцефалиттен кейін) невропатологпен бірге.

Профилактикасы:

1) Науқастарды уақытында анықтау және изоляциялау, ошақта басқа да эпидемияға қарсы шаралар өткізу

2) Вакцинациялау (эпидемиологиялық көрсеткіштер бойынша).

СІРЕСПЕ

Сіреспе – контактті механизммен жұғатын, клиникалық көрінісінде көлденең жолақты бұлшық еттердің ұстамалы түрде клоникалық немесе тоникалық жиырылуымен, негізінен жүйке жүйесінің зақымдауымен көрнетін жедел инфекциялық ауру.

Эпидемиологиясы: Қоздырғышы – Clostridium tetani анаэроб, споралар түзеді (сыртқы ортада), экзотоксин бөледі, ол 3 фракциядан тұрады:

- тетаноспазмин (негізгі патогенетикалық әсерін құрайды, сіреспеге тән клиникалық синдром көрсетеді).

- тетанолизин, эритроциттер гемолизін тудырады және фагоциттердің ыдырауымен бірге жергілікті некроз тудыруы мүмкін.

- жүйкелі бұлшық етті қосылыстарда медиатордың секрециясын жоғарлауын шақыратын кіші молекулярлы фракция.

Сіреспе токсині ботулизм токсинынан кейінгі ең күшті табиғи уларға жатады.

Эпидемиологиясы: Барлық жерде таралған.

Инфекция көзі:

- сау адам (5-40% дамдарда сіреспе таяқшасы ішекте болады)

- үй (жылқы, сиыр, қой, шошқа және т.б.) және жабайы (қояндар, маймылдар, тышқандар немесе т.б.) жануарлар, олардың да ішектерінде сіреспе таяқшалары болады.

Таралу жолы: Контактілі.

Таралудың негізгі факторы: Сіреспе таяқшасы бар (споралры) жер (құм).

Жұқпалығы: Өте жоғары.

Маусымдылығы: Көктем-жаз айлары.

Кәсіптік фактор:Жиі ауыл тұрғындары, механизаторлар және т.б. ауырады.

Иммунитеті: Сіреспемен ауырған иммунитет пайда болады.

Өлімділік көрсеткіштері: 40-70% және жоғары.

Патогенезі: Қоздырғыштың ену жолдары – терінің және шырышты қабаттарының әр түрлі зақымданулары, жарақаттар, күйіктер, үсіктер, криминальды аборттар, иньекциялар (нашақорларда), жаңа туғандарда кіндіктерінің дұрыс зарарсыздандырылмағандығынан немесе т.б. кезде жұғуы мүмкін. Операциядан кейінгі сіреспе дамуы мүмкін.

Сіреспе токсині организмге келесідей тарайды:

- гемотогенді

- лимфогенді

- жүйке бағаналарымен

Гемотогенді және лимфа жолдары процесстің таралу жолдарын сипаттайды, ал жүйкелі жергілікті сіреспе дамуына әкеледі.

Тетанотоксин полисиноптикалық рефлекторлы доғалардың қойылмалы (вставочные) нейрондарын зақымдайды, бұл физиологиялық коррекциясының бұзылуымен жүретін мотонейрондардың тежелуінің барлық түрінің төмендеуіне әкеледі. Мотонейрондарда пайда болатын қимыл импульстары координацияға көнбейтін және бұлшық еттерге үздіксіз беріліп тұратын болады, бұл бұлшық еттердің үнемі тоникалық жиырылуда болуына әкеледі. Сонымен қоса тыныс алу орталықтарының және кезбе нерв ядроларының зақымдалуымен жүреді.

Клиникасы:

Инкубациялық кезең: Бір тәуліктен бір айға дейін, орташа мерзімі 6-14 күн.

Сіреспенің клиникалық жүктелуі (Шейник В.Н. бойынша):

І). Жалпы таралған сіреспе:

а) біріншілік

б) төмендейтін түрі

в) жоғарлайтын түрі

ІІ. Жергілікті (шектелген) сіреспе:

а) қол – аяқтар (біреу немесе көп)

б) бас

в) кеуде

г) аралас (қол, кеуде және т.б.)

Ауырлық дәрежесі бойынша:

- жеңіл

- орташа

- ауыр

- өте ауыр

Сіреспенің негізгі клиникалық симптомдары:

- продромальді кезең (бірнеше күн)

- жалпы әлсіздік

- жүрудің қиындауы

- ұйқысыздық

- арқада ауырсынулар

- кеуде қысылу сезімі

- бас қозғалту қиындықтары

- жұтқанда ауырсыну, жұтынудың бұзылыстары

Өршіген кезде:

- тризм (шайнау бұлшық еттерінің қатаюы)

- сардоникалық күлкі (бірден күлкімен жылау болатын бет–әлпетінің өзіндік көрінісі)

- мойын, арқа, аяқ–қол бұлшық еттерінің қатаюы, әсіресе төменгі бөліктерінің

- іш бұлшық еттерінің қатаюы (тақтай тәрізді)

- опистотонус

- кеуде және аяқ–қолдарының толық қатаюына байланысты қимыл-қозғалыс мүмкін емес, қол және табаннан басқа

- бұлшық ет гипертонусына байланысты әр түрлі ұзақтықта немесе интенсивтілікте болатын ұстамалар дамиды

- жұтқыншақ және тыныс алу бұлшық еттері ұзақ қысылу ұстамаларында асфиксия болуы мүмкін.

Жалпы симптомдар:

- дене температурасының жоғарлауы (37,5-38⁰С, сирек 39-40⁰С)

- іш қатулар

- зәрдің тұруы (задержка), зәрдің болмауы

Сана сезім сіреспе кезде сақталады.

Асқынулары:

- бұлшық еттердің жыртылуы

- аяқ–қол сүйектерінің сынуы

- пневмония

Диагностикасы:

Сіреспеге диагноз клиникалық көріністерге және эпидемиологиялық мәліметтерге сүйене отырып қойылады.

Емдеу:

Орташа ауырлықты, ауыр немесе өте ауыр жағдайда емдеу интенсивті терапия және реанимация бөлімдерінде жүргізіледі:

1) режим (бөлек палатада кез – келген дыбыс, жарық және басқа тітіргендіргіштер болмауы керек)

2) жарақаттарды хирургиялық зарарсыздандыру

3) диета (тағам зонд арқылы және парентральді енгізіледі)

4) арнаулы ем: сіреспеге қарсы сарысу (б.е. бірден 50000-100000 МЕ дозада) немесе сіреспеге қарсы адам иммуноглобулині (б.е. бірден, 900 МЕ-6 мл).

5) ұстамаға қарсы ем

6) антибактериальды ем

7) жүйелі түрде ем

Алдын алу:

1. Активті (сіреспе анатоксин) – ұлттық күнтізбелі жоспар бойынша егу жүргізу.

2. Активті–пассивті (сіреспе анатоксин+сіреспеге қарсы сары су ) – көрсеткіш бойынша.

ТІЛМЕ

Тілме бұл бетта - гемолитикалық стрепококкпен шақырылатын, жедел және созылмалы түрлерінде өтетін, клиникасында қызбамен, интоксикациямен және терінің серозды немесе серозды-геморрагиялық ошақты қабынымен көрінетін антропонозды бактериальды инфекция.

Этиологиясы: Қоздырғышы бетагенолитикалық стрептококк. Клиникалық көріністерін туғызатын:

- эритрогенді экзотоксин

- O.S стерептомицин

- бір қатар ферменттер бөледі

Қасиеттері:

- факультативті анаэроб

- Z түріне өте алады

- сыртқы ортада төзімді

- бірнеше серологиялық түрлері бар

Эпидемиологиясы: таралымы кең, сырқаттану көбінесе бірен-саран оқиғалар түрінде кездеседі.

Аурудың көздері:

- әр түрлі стрептококкты аурулармен (ангина, скарлатина, пневмония, стрептодерлин т.б.) сырқаттанған адамдар

- бактерия тасымалдаушылар (өздері сау)

Тарау жолдары:

- экзогенды түрінде – жұғу жарақаттанған тері қабаттары арқылы

- эндогенды түрінде – организм өзіндегі стрептококкты ошақтардан тарау

Мерзімділігі- біріншілік түрінде көбінесе жаз-күз айлары, рецидивті түрінде күз-қыс айлары. Тілмемен көбінесе қабылдау мүмкіншілігі жоғары адамдар ауырады. Қабылдау мүмкіншілікті жоғарлататын факторлардың ішінде генетикалық, ұзақ уақыт бойы стероидты препараттарды қабылдау, тамырлардың варикозды кеңеюі, тромбофлебит және басқа созылмалы аурулар, әр түрлі травмалар, салқын тию т.б.

Иммунитет: инфекциядан кейінгі иммунитет қоздырғыштың түрімен байланысқан. Өте тұрақсыз. Сондықтан қайталап ауру жиі кездеседі (рецидивті және қайталанған түрлері).

Патогенезі: Тілме экзогенді және эндогенды жолмен туады.

Сырқатты тудыру факторлары:

- инфекциялық (бактеремия)

- токсикалық (токсинемия)

- аллергиялық (БТСЖ)

- иммунопатологиялық (иммунды жетіспеушілік)

Тілменің біріншілік және қайталанған түрлері қоздырғыш организмге көбінесе экзогенды түрінде ену себебінен жедел стрептококты инфекция болып өтеді.

Инфекциялық процесс циклдік түрінде өтеді. Стрептококтар енген орнында (терінің лимфа капиллярларында) көбейіп, эндо және экзотоксин бойы жергіліктік әсерін береді (қабыну), әрі қарай қанға өтіп интоксикацияны тудырады. Интоксикацияның негізгі себебі- токсинемия және сонымен қатар аз уақыт бактеремия да болады.

Жергілікті қабыну өзгерістерінде баяу өтетін сезімталдықтың жоғарлауы (аллергия) және иммунопатологиялық (ЦИК) реакциялар маңызды роль атқарады.

Қабынудың түрі: серозды және серозды-геморрагиялық. Тілменің рецидивті түрлері созылмалы ағымының көрінісі.

Патогенезінің негізгі организмнің макрофагальды жүйесінде стрептококктарды ұзақ персистенциялы (бактериальды немесе Z-түрлерінде)

- аллергиялық өзгерістер

- екіншілік иммунологиялық жетіспеушілік (макрофагтардың және басқа лимфоидты клеткалардың иммунорегуляциясы бұзылу деңгейінде)

Патанатомиясы. Теріде қабыну ошағы қалыптасу. Қабыну көбінесе ұсақ капилярлардың маңайында ұсақ клеткалық лейкоцитарлы инфильтрациямен қалыптасатын серозды және серозды геморрагиялық түрлерінде байқалады.

Клиникалық жіктелуі.

І. Жергілікті өзгерістер бойынша:

1)эритематозды

2)эритематозды-буллезды

3)эритематозды-геморрагиялық

4)буллезды-геморрагиялық

ІІ.Ауырлығы бойынша:

1)жеңіл

2)орташа

3)ауыр.