АЗАҚСТАНДА ӨСЕТІН ФАРМАКОПЕЯЛЫҚ ТҮРЛЕР СИПАТТАМАСЫ

Қазақстанда түтікті өсімдіктерге жататын дэрілік өсімдіктердің 1500 ден астам түрлері бар (Грудзинская, Гемеджиева, 2012). Ол 1524 дәрілік өсімдіктерді авторлар үш топка бөледі:

1. Фармакопеялық түрлер - 129

2. Фармакопеялық түрлерді алмастырушылар - 28

3. Халық медицинасында колданылатындары - 1367

Бірақта, біздің ойымызша фармакопеялык түрлер де жэне олар-ды алмастырушылар да кезінде халықтык медицинадан шыкқан өсімдіктер және ол процесс элі де жалғасуда. Сондықтан авторлардың дәрілік өсімдіктерді бүлайша бөлуі тек шартты түрде ғана деп ойлаймыз. Өйткені ол процесс жылда өзгеріп отыруы мүмкін. Оқулыктың көлемінін, шектеулі екендігіне баЙланысты біздер сол фармакопеялық (129) жэне оларды алмастырушы 12 дэрілік өсімдіктер түріне ботаникалык сипаттама бере отырып, медицина-да қолданылатын мүшелерін, өсімдіктердің таралуын, химиялык құрамын жэне медицинада қандай ауруларға қарсы колданылатынын көрсетудІ дүрыс көрдік. Сонымен бүл тарауда дэрілік өсімдіктердін 141 түрі сипатталған.

АсһШеа тШе/оІіит Ь. Кәдімгі мыңжапырақ-

Тысячелистник обыкновенный

Азіегасеае Оитогі.

Астралар тұқымдасы.

Семейство Астровые.

Ботаникалық сипаттама-

сы.Биіктігі 20-80см болатын көп жылдық шөптесін өсІмдік. Тамырсабағы жуан, жылжымалы, көптеген жіңішке шашакты тамыр-ларымен, жер асты өркендерімен белгілі. Жапырак кескінІ ланцет тэрізді немесе таспа ланцет тәрізді, жиегі қосалқы тілімделген. Жиек гүлдері тілшікті ақ (сирек күлгін),

сары іші-түтік тірізді. Барлығы себетке жиналған, күрделі калканша сиякты. Жемісі-созылыңқы атжақты ұрык. Өсімдіккүшті хош иісті.

]\Даусым-тамыз айларында гүлдейді. Жемісі шілде-қыркүйекте пІседі. Кәдімгі мыңжапырақ тұкымдарымен жэне вегетативтік жол-меи (тамырсабақтары кесінділерімен, түбін бөлу аркылы) көбейеді. Хромосомдар саны 18, 36, 48, 54.

Медицинада колданылатын мүшелері, оларды жинау және

Кептіру.

Медицинада жерүсті мүшелері пайдаланылады. Дэрілік шикізат ретінде шөбін жэне гүлдерін жинайды. Шөбін гүлдеу кезінде жи-найды, өркендерінің жоғарғы 15 см дейін бөлігін кесіп алады. Гүл шоғырларын жинағанда қалқандарын узындығы 2 см. етіп кесіп ала-ды. Жиналған шикізатты ашық ауада шатыр астында, калка астьшда кептіреді. Кептіргіштерде 50°С температура жағдайында кептіреді. Сактау мерзімі 2 жыл.

Таралуы.Бү_рынғы КСРО-ның Европалык бөлігі, Кавказ, Батыс жэне Шығыс Сібір, Орта Азия, Атлантикалык және Орталык Европа, Жерорта теңізі, Балкан, Кіші Азия, Иран, Батыс Қытай, Монғолия. Қазақстанның барлық шалғындарында, егістік шеттерінде жол бой-ларында өседі. Қазақстаннын барлык таулы аудандарында кездеседі.

Қоры,Алматы облысы Жетісу Алатауында ІООт. кептірілген шикізаты, Шығыс Қазақстанда (Глубоковкада) 88,7 тонна, Батыс Тарбағатайда 14,25 тонна, Онтүстік Қазакстан облысы (Қоржынтау жэне Боралдайда) 20,8 тонна, Алматы облысы (Іле Алатауында) 2,4 тонна, бар екені анықталған (Көкенов жэне т.б. 1998).

Химиялық қурамы.Жапырағында эфир майы (0,6-0,8%) бо-лады: күрамында хамезулен, азулендер жэне т.б. болады. Гүл шоғырында - эфир майлары, илік заттар, органикалық кышқылдар, К жэне С витаминдері бар.

Медицинада колданылуы.Қан кету, геморрой. жара ауруын-Да, гастрит болғанда қолданылады. Қанның ұюын арттырады, зат алмасуды жаксартады, тэбетті ашады. Балғын шырыны канның тоқтауына, мұрыннан қан кеткенде пайдаланыдады. Эфир майлары-нан хамазулен препаратын жасайды.

Қолдану тәсілдері және дозасы.Мьщжапырақ ащы дәмі сілекей оездерінің секрециясын коздырады, асқазан сөлі секрециясьш, за-пыран айыруды күшейтеді. Мыңжапырак препараттары метеоризмді ^азаитады. Мыңжапырақ шөбінің қабынуға қарсы, антиаллергиялық жараны жазатын эсері бар. Өсімдікте азулен, илік заттар жэне флаво-Ңоидтар болады. Мыңжапырақ асқазан, ішек, өт, жолдары түйілуін Шещеді, несеп шығару жолдарын, жатыр мускулатурасын сергітеді.

Қарсы көрсетілім:Кэдімгі мыңжапырақ қаннын үюын арттырады, сондыктан тромбофлебитке бейім организмге қолдануға болмайды.

Гүлдері шашақ гүл шоғьгрына жиналған. Жемісі 3-тен біріккен, жапырақша ұзындығы 10-13см, тұқымы 3 қырлы. Маусым - та-мыз айларында гүлдеп, қыркүйек - қазанда жеміс береді. Ақезу Асопііит Іеисозіотит ^Үогозсһ Ақезу бәрпісі - Борец белоустый Капипсиіасеае Ли88-Сарғалдақтар тұ-қымдасы.

Ботаникалық сипаттамасы,

Биіктігі 70-200см. жететін көпжылдық шөптесін өсімдік, жіпше тэрізді тығыз кейде тор сиякты тұтаскан жіңішке тамырлары бар. Сабағы көпқырлы. Жапырақтары жүрек тэрізді үзындығы 10-20 см, ені 20 - 40 см. бэрпісі тұкымдары аркылы жэне түйнектерімен

көбейеді. _р. - 'Діү IV*!/" / "'і'?

Медицинада қолданылатын «™ »І- \\•.»-•' ->