Медицинада қолданылатын мүшелері, оларды жинау

және кептіру.Медицинада жапырағы, тамыры жэне жемістері қолданылады. Сапалы дэрілерді бөріқаракаттың жапырағынан өндіреді, бүрлеу жэне гүлдеу фазасында дайындайды. Тамы-рын көктемде бүршік атылғанға дейін жэне күзде жеміс беріп болғаннан кейін жинайды; жемісін пісіп жетілгеннен кейін жи-найды. Шикізатты кептіру (жапырағы жэне тамыры) көлеңкеде жаксы желдетілетін жерде кептіреді. Жемісінен шәрбәт, сілікпе, морс дайындайды.

Химиялық қурамы.Жерасты мүшелерінде алколоидтар, бер-берин, колумбалин жапырағы мен жемістерінде алкалоидтар, дэрумендер табылған. Жемістерінде үлкен мөлшерде С витамині табылған.

Медицинада колданылуы.Бөріқаракаттар тамыры жэне жапырағынан дайындалған препараттардың өт айдағыш эсері бар, соған байланысты бүл өсімдік гепатит (сары ауру) гиперкинетикалық типтегі өт жолдарының кабынуы, өтке тас байлану ауруларын емдеуге қолданылады. Қолдану нәтижесінде, бұл препаттар холециститті емдеуде оң нәтиже береді. Концентрациясы азаяды. Бауырдың функционал-ды жағдайын жақсартады. Созылмалы гепатитте (сары ауру) бүйректің мөлшерін кішірейтеді.

Қолдану тәсілі мен мөлшері.Бөріқаракат жапырағы тұнбасын 1:5 ке қатысындай етіп 40% араққа дайындайды (2грамм жапырақка 100 мл спирт құяды), айқын күңгірт сары түсті қышқыл сүйык кабат калыптасқанша жылы жерде 10-15 күндей калдырады. Бөрікарақат тамыр немесе жапырақ тұнбасы Юг шикізатты қайнаған суға ара-ластырады. Жапырағы 15 минут түруы керек. Тамыры элсіз отта 10-15 минут кайнатылады. Бөлме температурасында 45 минутқа қалдырады, бастапқы көлеміне келгенше су қосады. Бүйрек жэне өт жолдары ауруларына күніне 3-4реттен 1 ас қасықпен кабылдайды. Жемісі жалпы куаттандыратын жэне дэрумендерге бай болғандықтан шэрбэт, морс, сілікпе, т.б. дайындау үшін колданылады.

Халық медицинасында колданылуы.Жемісі мен тамыр қабығы шикізат ретінде аппетитті ашады. Бөрікарақаттын қабығы гипертонияны емдейді.

Ескертпе.Бөрікарақат препараты холецестит, ауыр түрдегі өт ауруларына әсер етпейді деп есептелінеді. Бөріқаракатта алако-лоид уыттылығы тұрақталғандыктан, препаратты дозадан артық қолдануға болмайды.

Вег§епіа сгажі/Ыіа (Ь) Ғгізсһ,

Етжапырак бадан. Бадан толсто-листный.

Ахі/га§асеае ВС. Тасжарғандар т^кымдасы

Семейство камнеломковые.

Ботаникалык сипаттамасы.

Биіктігі 5-50 см болатын көпжылдық шөптесін өсімдік. Тамырсабағы жуан, жылжымалы етті, үзындығы бірнешне метрге жетеді. Сабағы жуан, жапырақсыз немесе бір ғана отырмалы бекітілген жапырағы болады. Сабактағы төменгі жапырақтары сағақты, қалың, жылтыр, тақтасындағы орталықжүйкесі

айқьш білініп тұрады. Жапырақтарының ұзындығы 5-35см, ені 3-30см,дөңгелек пішінді. Гүлдері - дүрыс бес мүшелі, гүлшоғыры

- сыпыртқы қалқанша тәрізді, мамыр-маусым айларында гүлдейді,
тамыз айында жеміс береді. Негізінен вегетативтік жолмен көбейеді.

Медицинада қолданылатын мүшелері, оларды жинау және кептіру.Медицинада тамырсабағы қолданылады.Бұл өсімдіктің тамырсабағын жаз бойы, вегетациялық кезеңнің соңына дейін дай-ындайды. Тамырсабағын дайындау қиын емес, олар топырақтан онай үзіледі, содан кейін олардың үсақ тамырларын тазалайды, жу-ады, ұзын тілімдерін кеседі жэне кептіреді. Кептіру уақыты 3 аптаға созылады. Дайын болған шикізаттын сырты қанық қоңыр қара түсті. ал сындырғанда ашық-кызғылт немесе ашык-коңыр, иісі болмайды. Кептірілген тамырсабағы дэрілік шикізат ретінде сұйық экстракт дайындау үшін қолданылады. Шикізаттың жарамдылық мерзімі

- 4 жыл. Қазіргі кезде баданнын тамырсабағынан сұйық экстракт
дайындайды, колитта, энтероколитте, гингивитте, стомотит кезінде
шаю үшін жэне сондай-ақ жатыр мойнының эрозиясын емдеу үшін
Қолданады.

Таралуы:Етжапырақты бадан ареалы оңтүстікСібір, Алтай тауларын, Кузкецк Алатауын, Батыс жэне Шығыс Саянды, Тува Автономиялық Республикасы тау жүйелерін, Байкал маңы және Монғолияның таулы ормандары аудандарьш қамтиды. Орта Азияда (Өзбекстанда), Қазакстанда, Алтайда, Батыс Тянь-Шаньдакездеседі.

Химиялық кұрамы.Бадан тамырсабағында 28% ал

жапырағында 10-20% илік заттар болады. Ол илік заттар пирогин тобына жатады. Баданда илік заттардан баска бос полифенолдар бергенин гликозиді, қанттар, крахмал, аскорбин қышқылы жэне тағы баска заттар бөліп алынған. Жапырақтарында галл кышкылы, арбутин(22%) және бос гидрохинон (4%), марганец, темір жэне мыс болатындығы анықталған. Бадан арбутинге ең бай өсімдік болып саналады. Тамырсабағында макроэлементтер (мг/г) -К-10,50; Са-25,50; М§-2.60; Ғе-0.17, Микроэлеменггер (КБН):Мп-ОД6; Си-0,38; 2п-1,30; Со-0,06; Сг-0,04; АІ-1,12; Ва-6,08; Ү-0,03; 8е-2,22; N1-0,30; Зг-4,19; СсІ-1,60; РЬ-0,05; В-58,4 мкг/г болатындығы анықталған.

Медицинада қолданылуы.Баданның тамырсабағында бер-генин бар екендігі аныкталған. Бадан тамырсабағынан Р дәрумені препараты альшады. Жануарларға жасаған тэжірибеде бадан тамырсабағының басқа өсімдіктермен қоспасы панкреатитті емде-уге қолданылады. Халык медицинасында бадан жапырақтары іш өткенде жэне безгекті емдеуге пайдаланылады. Тибет медицина-сында бадан тамырсабағы түберкулезді жэне өкпеге суык тиген-де, асқазан-ішек жолдары ауруларын, буын ревматизмін емдеуге қолданады. Монголия халық медицинасында баданды кұсу жэне лоқсуды емдеуге пайдаланылған.