Златоцвет весенний. Капипси-Іасеае ЛІІ88. Сарғалдақтар тү-қымдасы

Семейство лютиковые. Ботаникалык сипаттама-сы.Биіктігі 5-20 (50) см болатын көпжылдык шөптесін өсімдік. Тамырсабағы жуан, қысқа, қоңыр-қара, сабақтары 3-4 тегіс, тік немесе шамалы ашылған, әдет-те аз тармакталған. Төменгі жа-пырактары кабыршақтанған, са-бақтағы

жапырақтары отырыңкы, жұмырт-

қа немесе дөңгелек тәріздІ, бөлінген, төменгілері саусақ тэрІзді. ¥зындығы 1,5-3,5 см., ені 0,5-1,2 см, жемісшелері жұмыртқа тэрізді, ұзындығы 3,5-5,5 мм ені Змм қатпарлы түктенген. Сәуір-мамыр ай-ларында гүлдейді. Маусым-шілде айларында жемістенеді. Европада 1568 жылдан бері өсіріледі. Негізінен түқым аркылы көбейеді, Хро-мосомдарсаны 16.

Медицинада қолданылатын мүшелері, оларды жинау және кептіру.Медицинада шөбі пайдаланылады, Шөбін гүлдегеннен бастап жемістері төгілгенше жинайды. Жинаған шикізатты ша-тыр астында немесе калқалар астында жаксы желденетін жерлерде кептіреді. Немесе арнайы кептіргіштерде (50-60°С) кептіреді. Көктем жұларгүлін гүлденгеннен бастап түкымдары түскенше шөбін 10-30 см биіктікте кесіп алады. Гүлдеу фазасында шикізат өте сапалы бо-лады. Жемістері шашылғаннан кейін шөптер өзінің биологиялық қасиетін жогалтады. Ескеретін жағдай, шикізатты тез кептіргенде гликозидтер дұрыс сакталады. Шикізатты сақтау мерзімі 2 жыл.

Таралуы.Далаларда, ормандар жэне бұталарда жэне бұталардың шеттерінде өседі. Тобыл-Ишим, Ертіс, Каспий манында, Алтайда кездеседі. Жалпы таралуы бұрынғы КСРО-ның Европалық бөлігінде, Кавказда, Батыс жэне Шығыс Сібірде Батыс Европада кездеседі.

Химиялык күрамы.Көктем жұпаргүлі шөбінің қүрамында жүрек гликозидтері цимарин жэне адонитоксин болады. Суда цима-рин строфиктинге жэне циморозаға бөлінеді. Адонитоксинде суда

жақсы ериді адонитоксибенинге жэне 1 ламнозаға бөлінеді. Көктем жүпаргүлінде флавонгликозиді адонивернит, сапониндер, фитосте-рин жэне адонитспирт болады.

Тұқымдарында жэне тамырларында жүрек гликозидтері (жете анықталмаған) және кумарин вернадин болады.

Жер үсті мүшелерінде макроэлементтер (мг/г) К-40.9; Са-8,4; М§-2,9;Ғе-0,2

Микроэлементтер (мкг/г) Мп-24,5;Си-23,4;2п-65,4;Мо-0,48;Сг-

0,72;А1-98_;72;8е-0,17;№-9,68;8г-2,64;Са-3,53;РЬ-2,0;В-49,8;І-0,043 болады.

Медицинада қолданылуы.

Көктем жұпаргулінің препаттары жүрек қан тамырлары аурула-рын емдеуге кеңінен пайдаланылады. Ол препараттар броммен бірге жүйке қозғанда ұйқы қашқанда, эпилепсияны емдеуге қолданады. Көктем жұпаргүліндегі негізгі эсер етуші заттар ол гликозидтер ци-марин және адонистоксин. Жүпаргүлдің дайын препаратары адо низид (ампулада) кұрғақ экстракт жэне адонис-бром түнба күйінде болады.

А1һа§і р5еу4аІһа§і (М.ВіеЬ) Ғізсһ. Кәдімгі жантак. Верблюжья колючка ложная немесе обыкновенная.

РаЬасеае ІлпйІ буршақтар т^кым-дасы. Семейство бобовые

Ботаникалық сипаттамасы:

биіктігі 50-100 см болатын жарты-лай бұта. Сабактары тік; төменгІ тікенектері қатты, ұзындығы 10-15 мм, жуандығы 1 мм, жоғарғылары жіңішке 30-35 мм, жуандығы 0,5-0,7 мм, жоғары бағытталған. Жапырақтары жүмыртқа тэрізді, сопакша, ұштары қыска тісшелерімен, салбыраңкы, төменгісі қысқа тікенектер. Гүлдері көп атальщты, 3- 8ден отырады, қызыл түсті. Гүл жапырақтары жалаңаш, тостағаншасының үзындығы 3-4 мм, жалаңаш, үшбүрышты, гүлтэжісі алқызыл қызыл немесе қошқыл қызыл. Тізбектер 9 аталыкпен бірге түтікшеде жетіледі, ал біреуі бос. Өзегі сызықты, қыска бағаналы жалаңаш. Бүршактары жалаңаш, көптұкымды ( 4-7 туқымды), майысқан немесе тура. Тұқымдары үсақ, жүмсақ, бүйрек тэрізді. Мамыр - шілде айларында гүлдейді, тамыз-қыркүиекте жеміс

береді. Кэдімгі жантак насекомдармен тозаңданады. Тұқымдарымен ясәне тамыр атпаларымен көбейеді. Хромосомдар саны 16.