Апеіһит §га^еоІет Ь. Иісті аскөк. Укроп пахнучий

Аріасеае ІдпсП. Сельдерей түқым-

Дасы.

Семейство сельдерейные

Ботаникалык сипаттамасы.Биік-тігі 40-120см болатын біржылдык өсімдік. Сабағы жалғыз, бүтактанған. Жапырақтары екі рет қауырсынды тілімденген кезектесіп орналасқан. Төменгі жапырақтары негізгі жалпайған сағақтарымен ал жоғарғы жапырақтары қынабымен гүлшоғырлары сабақтың

төбесінде ені І5см болатын күрделі шатыр тәрізді тостағашпалары тісшесіз күлтелері сарьт жұмыртқа тэрізді. Жемісі жүмыртқа тэрІздІ немесе жалпақ элипс тэрізді сұ_р коңыр 2тұқымшалы маусым -шілде айларында гүлдейді. Жемістері шілде-тамыз айларында пісіп жетіледі. Хромосомдар саны 22.

Медицинада колданылатын мүшелері, оларды жинау және кептіру.

Медицинада жемістері, түқымдары колданылады. Аскөк жемістері бір мезгілде піспейді. Сондықтан бірнеше кезеңдерде жинайды. Алдымен ең үлкен шатыршаларды шабады, қоңыр құба жемістерімен, сосын пісіп жетілуіне байланысты майда шатырша-ларды өсімдіктен кесіп алып байлайды, оларды қалқалар астында кептіреді және олардың жоғарғы бөліктерін бастырады. Жемістерін електермен, ұшыратын машиналарда тазалайды.

Таралуы.Қазакстанның барлық жерлерінде бау бақшаларда ^Өседі. Мэдилендірілген жэне арамшөп ретінде барлық континент-^ТеРДе кездеседі Жабайы күйінде Кіші Азияда, Солтүстік Африкада, , Гималайда өседі.

Химиялык қү_рамы.Иісті аскөктің жапырақтарында аскорбин жэне никотин қышқылы, каротин, тиамин, рибофлавин, флавано-идтар-кверцетин, изорамнетин жэне кемпферол, көмірсулар, пек-тин заттары, минералды түздар (темір калий, фосфор және т.б.). Жемістерінде 15-18% шыны майлар жэне 14-15%белоктар болады. Шыны майлар құрамында петрозелин кышқылы (25-35%), олейн қышкылы 65%, пальмитин кышкылы (3,05) жэне линолев қышкылы (6,13) болады.Өсімдіктің барлық бөліктерінде эфир майлары бола-ды.Эфир майы эсіресе жемістерінде (2,5 -4) молырақ болады.

Медицинада қолданылуы.Иісті аскөк түлбасы артериалдық қысымды төмендететіні, қан тамырларын кеңейттетінІ, шаршаған жүрек кызметін жаксартатыны, ішек қызметін жақсартатыны эксперименттік жолмен дэлелденген. Бү_л мэліметтерге сүйене оты-рып иісті аскөк ту_нбасын I жэне II дэрежелі гипертонияға жэне халык медицинасындағы мэлІметтер бойынша зэр айдағыш дэрі ретінде пайдалануға болатындығын көреміз. Иісті аскөктін бактерияларға қарсы эсері бар жэне организмнің ауруға қарсылығын күшейтеді. Жемістерінің қақырық түсіруші, жел шығарушы, седативтік спазмаға қарсы, өт бөлуді күшейтіп, өкпе ауруларын жэне асқазан ішек ауру-ларына эсері бар.

Медицинаөндірісі 0,1 граммнан «Анетин» таблеткаларын шығарады. Ол иісті аскөк жемістерінен жасалынады.

Аросупит Іапсі/оііит КІІхйап. Қызыл кендір.

Кендырь ланцетолистный

Аросупасеае Ли$$. Кендірлер тү_қым-дасы.

Семейство кутровые

Ботаникалық сипаттамасы.Биіктігі 120см дейін болатын көпжылдык шөптесін өсімдік. Сабағытүзу, бұтактанған жапырағы ланцет немесе үзын жүмыртқа тэрізді, ұштары сүйір, жиектері ұ_сак тісті. Гүлі коңырау пішінді алкызыл, бүтактар ү_шына жиналған маусым-шілдеде гүлдейді. Тамыз-қыркүйекте жемістенеді.

Медицинада қолданылатын мүшелері, оларды жинау жэне кептіру.Медицинада тамырсабағын жэне тамырын пайдаланады.

Таралуы.Ареалы Орта Азия, Батыс жэне Шығыс Сібір, Мон-голия, Қытай. Биік таулардан басқа Қазақстаннын барлық ауданда-

шда кездеседі Сырдария Іле жэне Шу өзендерінің бойында қоп;

өсед. Химиялык кұрамы.Тамыры жэне тамырсабақтарында жүреі

гликозидтері, илік заттар, көксағыз, тритерпенді қосылыстар бо

лады.

Медицинада колданылуы.Өсімдік препараттары жүрй

акаулары, жүрек тамырларын (склероз, кан кысымының арту _Ын) емдеуге пайдаланылады. Гликозид цимарин жүрек еттеріі қалпына келтіреді, несеп бөлу мүмкіншілігін арттырады. Солтүстіі Тэжікстанда қызыл кендір тамырлары қайнатындысы жүрек аурула рын емдеуге пайдаланылады.

Қарсы көрсетулер.Кендір ту_нбаларының эсері өте жылдал болғандықтан оны өте сақтыкпен колдану қажет.