Йі$и$ит Еһгһ. Шашыңқы ақбаскурай. Жел-тушник раскйдистый

Егашсасеае Вигпеіі. Капуста тұқымдасы.

Семейство капустные.

Ботаникалық сипаттама-

сы.Биіктігі 15-80 см болатын екі жылдық шөптесін, тукті өсімдік. Жапырақтары бүкіл өсімдік сиякты түктенген, сабақта төменгі жэне ортанғы жапырақтары кезектесіп орналасқан, ланцет тэрізді-тісті ұзын сағаққа ауысады, ең

жоғарғылары отырыңқы. Гүлдері лимон-сары, сабақ үштарында алдымен шоқпарбас сосын шашақ гүл шоғырларында болады. Жемістері түктеп сүр болып көрінетін бұршаққын үзындығы 4-7см. Түқымдары майда, көп эллипс пішінді сарғыш коңыр. Мамыр-ма-усым айларында гүлдейді. Маусым-шілде айларында жемістері піседі. Шашыңкы ақбаскурай тек түкымдары арқылы көбейеді. Хро-мосомдар саны 28, 70, 32.

Медицинада қолданылатын мүшелері, оларды жинау, кептіру.

Медицинада шөбінің жоғарғы бөліктері колданылады. Шикізатты бүрлеу жэне гүлдеу кезінде жинайды. Жинаған шикізатты темір ша-тыр астында немесе температурасы 50°С болатын кептіргіштерде кептіреді. Шикізатты сақтау мерзімі 6 ай.

Таралуы.Орталық жэне Шығыс Европада, Кавказ, Орта Азия, Сібір, Монголия жэне Қытайда кездеседі. Қазақстанда далада, шөлдерде, таулардың тасты жэне үсақ тасты беткейлерінде өседі. Тобыл, Есіл, Мұғаджар, Батыс Сарыарқа, ¥лытау, Қарқаралы, Мойынқүм, Балқаш-Алакөл, Алтай, Тарбағатай, Жетісу, Іле, Күнгей Алатаулары, Шу-іле таулары, Батыс Тянь-Шаньда кездеседі.

Химиялық құрамы.Өсімдіктін барлық мүшелерінде жүрек гликозидтері болады. Ең көп мөлшері гүлдері мен тұқьшдарында табылған 2-6%, сабағында 0,5-0,7%, жапырағында 1-1,5%, тамы-рьшда 0,296%. Жүрек гликозидтері көп мөлшерде бүрлеу жэне гүлдеу кезеңінде болады. Ақбасқұрай шөбі жэне түқымынан жүрек гликозиді эризмин бөлінген. Түқымы құрамында эризимозид, эри-зимин жэне басқа да жүрек гликозидтері болады. Шыны майы (30-

40%) кұрамында олеин, әрук, пальмитин жэне басқа қышкылдар болады.

Фармокологиялык касиеті:Шашақты ақбасқүрайдан препа-раттар алады. Ол препараттардың эсері строфантинге ұқсас. Басқа жүрек гликозидтермен салыстырғанда улылығы аз. Шашақты акбаскұрайдан алынған эризиминің судағы ерітіндісі (1:3000) ам-пула (Імл) түрінде шығарылады. Ақбасқұрай комплексті препарат кардиовален күрамына кіреді. Кардиовален препараты күрамына ақбаскурайдан алынған шырын, адонозид, долананың сүйык сығындысы, камфора жэне валериана өсімдігі тамырының түнбасы, натрий бромиді жэне спирт кіреді. Ақбаскүрай дэрілік өсімдік ретінде ерте заманнан белгілі. Шөбінің түндырмасы орталық жүйке жүйесіне тыныштандыратьш эсер етеді, ұйқьшы жақсартады. Өсімдіктің латынша аты егузітаі - кұтқару аурудан жазу деген мағнаны береді. Эризиминнің биологиялық белсенділігі 57000-60000 ЛЕДке немесе 10600 КЕДке тең. Биологиялык белсенділігіне байланысты эризимин жүрек гликозидтерінің ішінде бірінші орын алады.

РШрепіІиІа иітагіа (Ь.) Махіт. Шегіршін лабазник. Лабазник вязолистый

Ковасеае ^и88. Раушангүлділер тұқымдасы. Семейство розоцветные.

Ботаникалык сипаттамасы.

Биіктігі 200см. жететін, тамырсабағы жылжымалы шөптесін өсімдік. Сабағы тік жылтыр, мол жапыракты, жапырағы қауырсын тэрізді, тақтасының үсті жалаң, жасыл, асты ақшыл киіз секілді үлкен бүйір жапырақтары 2-5 жұп, олар жалпақ жүмыртка пішінді, жиектері қиық ара тісті. Қосалкы жапырақтары (прилистники) үлкен жүрек тэрізді, тісшелі. Гүлдері өте көп, майда, сарғыш-ақ иісті, сьшырғыға жиналған. Сыпырғы ұзындығы 20см. дейін. Күлтелер және тостағанша бөліктері бесеуден кейде күлтесі 6. Күлтелері ұзын гипантиі жалпак, аталыктары 1,5-2 есе күлтелерінен ұзын. Жеміс жапырақшалары 6-10, отырмалы, аналық мойны қыска. Жемістері ¥3ындығы 3-4мм, спираль тэрізді бұралған. Маусым-шілдеде

159 гүлдейді. Шілде-тамызда жемістері піседі. Шегіршін лабазник түқымдарымен жэне вегетативтік жолмен көбейе алады. Хромосом-дар саны 14, 16.