Медицинада қолданылатын мүшелері оларды жинау және кептіру

Медицинада дэрілік шикізат ретінде өсімдіктің гүлдеп түрған бөлігін пайдаланады (негізінен жапырактары жэне гүлдері) шөптерін қүрғак ауа-райында гүлдеу периодында, үштарын жэне бүйірлік жас бұтақтарын ЗОсм үзындықта пышақпен кесіп дайындайды,. Шикізатты орамайды. Шөптерін кұрғақ, салқын жерде сақтайды. Шикізатты шатыр астында, сарайларда, қалқа астында кептіреді.

Таралуы.Бұрынғы КСРОның Европалық бөлігінде, Кав-каз, Батыс жэне Шығыс Сібірде, Орта Азияда Орталык жэне Атлантикалык Европада, Жерорта теңізі мағайында Балканда, Кіші Азияда, Иран, Батыс Қытай, Тибетте кездеседі. Кдзакстанда далалык шабындықтарда, кейде өзен алкаптарында, бақша жолдарының төңірегінде, аздап егістікте өседі. Қазақстанда оңтүстік-шөлді жэне таулы аймактардан басқа бүкіл аудандарда кездеседі.

Химиялық күрамы.Дэрілік түйежоңышқа өсімдігі кұрамында кумарин (0,9%) кумарин қышқылы, динумарол, мелилотин, ме-лилот қышқылы, гликозид, гликозид метилатозид пурин өнімдері. май тэрізді заттар, белок (17,6%), эфир майы (0,01%), аскорбин қышқылы (389мг%), каротин (84%), витамин Е(45мг%). Тұқьшында шыны майы (42%). Жер үсті мүшелерінде күл 7,00%, макроэлемент-тер (мг/г): К-24,10, Са-18,20, Мп -3,00, Ғе-0,50. Микроэлементтер (мкг/г): Ме-0,12, Си-0,40, 2п-0,35,Со-0,08, Мо-11,20,Ст-0,04, А1-0,12, Ва-0,23, Зе-18,60, №-0,19, 5ЫД2, РЪ-0,09, В-65,20.

Медицинада қолданылуы.Медицинада гүлдеу фазасын-да жиналған жоғарғы бөліктері (жуан сабақтарынан басқа) колданылады. Кумариннін орталық нерв жүйесіне әсер етіп естен тандыратыны дэлелденді. Дірілге қарсы жэне ұйықтататын эсері бар. Лейкопениямен ауыратындарға сэулелі терапия жүргізгенде, кумарин лейкоцитгердің көбеюін шақырады. Индияда метеоризм-де ароматты, жүмсартатын, гомеостатикалық ретінде қолданылады. Қытай медицинасында індетті энцефалитті емдеу үшін дірілге карсы зат ретінде колданады, стенокардияны, ревматизмді ем-деуде қолданылады. Түйе жоңышқа экстрактінің құрамында Р витаминдері болады. Шөптері көбінесе жинақретінде қолданылады. Сонымен қатар түйе жоңышқа бас ауруында, менструальді циклдін

бұзылуында, несеп айдағыш дэрі ретінде, көз қабынуында, аналық жыныс безінің қабыуында, жоғарғы тыныс жолының қабынуында қолданылады. Жапырактарынан мелиоцин препараты үсынылған, ол алоэ экстрактісіне қарағанда биостимульдеуші касиеті екі есе жоғары. Парфюмерия өнеркэсібінде т.б. колданады.

Меіша офсіпаШ (Ь.) Раіі. Дәрілік мелисса. Мелиссалекар-ственная.

Ьатіасеае Ьіпгіі. Ерінгүлділер т^кымдасы. Семейство Губоц-ветные.

Ботаникалық сипаттамасы.
Биіктігі35-50 (120) см жететін
көпжылдық тамырсабақты шөп-
тесін өсімдік. Сабағы төртқырлы
бүтақтанған. Жапырақтары сағақты
сопақ ақшыл-жасыл, қарама-қарсы
орналаскан, үзындығы 2-4см, ені
1,5-4см. Гүлдері шоқты, жоғарғы
жапырақтардың колтығында

орналасқан. Гүл серіктері түкті.

Тостағаншасы қоңырау пішінді, үзындығы 0,8-Ісм, екі ерінді, жоғарғы ерні аздап майысқан, төменгі еріні үлкен, дөңгелек. Аталығы 4. Тозаңкабы екі ұялы. Дэрілік мелисса жерсіндірілген. Екпе жағдайда тұқымы сопак, кері жұмыртқа пішінді, қара түсті жаңғақша. Дэрілік мелисса бірінші жылы өскіндік, ювенильдік, иммматурлык, виргинильдік тіршілік күйлерін өтеді, онтогенезінің ұзақтығы 160-165күнге созылады. Келесі жылы наурыз айынын соңықда онтогенезінің дамуының келесі сатысы генеративтік кезеңге ^етіп, мол тұқым береді. Өсімдіктің генеративтік кезеңі 95-100 күнді Камтиды. Өсімдіктің екінші жылғы онтогенезі ^зақтығы 190-195 ^кҮн. Табиғаттағы фитоценоздарда өсімдік маусым тамызда гүлдейді. формуласы Са₍₅₎Со₍₅₎А₅О₍₂₎ Түқымы тамыз-қыркүйекте пісіп і. Дэрілік мелисса түкымдары арқылы жэне вегетативтік (бұтақтарын бөлу, тамыр қалемшелері арқылы) көбейеді. ^ромосомдар саны 32, 64.