Нурегісит ясаЬгит Ь. Б^дыр шәйқурай. Зверобой шереховатый

Нурегісасеае .УІІ88 Шәйкурайлар тұкымдасы Семейство Зверобой-ные

Ботаникалық сипаттамасы.

Биіктігі 17-40 см болатын көп са-

көпжылдық шөптесін өсімдік. Сабағының түбі сүректенген, немесе қызыл, жоғарғы бүтақты безді сүйелдер ^аР- Жапырақтары отырмалы, ^Көкщіл-_Сұр түсті, ланцет неме-

се созылған ланцет пішіндІ, ұзындығы 0,9-2,5см, ені 2,5мм-жапырақтары үрпаксыз өркендеріндегі жапырактар үсақ, таспа тэрізді, үзындығы 3-10мм, ені Імм. Гүлі көп, тығыз жарты ша-тыр қалқанға жиналған, үзындығы 3- 6 (кейде 7,5см),ені 1,5 - 6 (кейде 9) см дейін, диаметрі 5-14мм. Гүл жапырактары сопак немесе сопақ-таспа пішінді, үзындығы1-2мм жэне ені 0,7мм, үшкірлеу, тостағаншасы ұзындығы 2-Змм, ені 1-1,5мм күлтелері сары түсті, үзындығы 6-8мм жэне ені 2-4мм. Аталықтары онша көп емес , олар 3 шоқка жиналған, әр шокта 6-10 аталыктан. Жа-тыны жұмыртқа пішінді ұзындығы 2,5мм, аналык мойындарыЗ, жатыннан 2 есе ұзынырақ. Жемісі жұмыртқадай қауашақ, түсі қоңыр үзын сызықты. Мамыр-шілде айларында гүлдейді. Тамыз-қыркүйек айларында жемістенеді. Гүлінің формуласы жэне көбеюі шілтер жапырақ шэйқурайдыкіндей.

Медицинада қолданылатын мүшелері, оларды жинау және кептіру.Медицинада сабағы, жапырағы, гүлдері пайдаланылады. Жинау және кептіру жалпы дэрілік өсімдіктер жинау, кептіру тала-бына сэйкес жүргізіледі.

Таралуы.Ареалы Афганистанды, Иранды, Иракты, Си-рияны, Турцияны, Арменияны, Азербайжанды, Грузияны, Россияны(АлтаЙ), Кдзақстанды, Түркменстанды, Тэжікстанды, Өзбекстанды, Пакистандьт, Қытайды қамтиды. Қазақстанда дала қыраттарымен таудың тасты беткейлерінде кездеседі. Ертіс, Семей, Торғай, Батыс Сарыарқа, ¥лытау, Шығыс Сарыарқа, Зайсан, Балхаш, Алакол, Алтай, Тарбағатай, Жетісу, Іле, Күнгей, Алатауларында, Шу-Іле, Қаратау Батыс-Тянь-Шаньда өсіп өнеді.

Химиялык қүрамы.Бүдыр шэйкурай өсімдігі күрамында эфир майлары, алкалоидтар, С дэрумені, каротин, рутин, кверцетин,гиперин, мирицетин, авикулярин, флорогюц, илік заттар, катехиндер болатындығы аныкталған. Бүл өсімдік тамырында алка-лоидтар, гүлшоғырларында Р дэрумені болады.

Медицинада қолданылуы.Бүдыршэйкурай халық медицина-сында эртүрлі бауыр, жүрек, асқазан, ішек қуық ауруларын жэне жөтелді емдеуге колданылады. Тэжікстанда халық медицинасында сары ауруға ем ретінде шайға қосады.

Қара мен-

Нуоясуатия пщег дуана.

Белена черная. Коіапасеае

Алкалар тұкымдасы.

Семейство Пасленовые.
Ботаникалық сипаттама-

сы.Биіктігі 20-115 см жететІн жағымсыз иістІ екі жылдык өсімдік, Өн бойын жабысқақ түк баскан. Сабақтары тік түбі жуан (диаметрі 1,5-2см) бұтақтанған сабактары екінші жылы өсіп жетіледі. Тамыры тік, жуандығы 2-Зсм, тармақтанған, жұмсақ (губкаға үксайды), қатпарланған жуандаған тамыр жүмсақ, көмескі, жоғарғы беті қоңыр-жасыл, төменгі беті қоңыр-сұр. Төменгі жертаған (розеточные) жапырактары үзын сағақты, сопак жүмыртқа немесе эллипс пішінді ойыкты-қауырсын тэрізді тілінген. Сабақ жапырақтары-отырыңқы. Сопақша ланцет пішінді ойықты калақты немесе үшбүрышты немесе үшбүрышты ланцет тэрізді тілінген, көбІнесе 4-5 қалақты. Гүл жапырактары отырыңқы сабақ үшында, тостағанша жапырақшасы гүлдеген соң ұзарып 10-22мм-ге дейін жетеді. Түп жағы түтік тэрізді, ортасында жоғарғы бөлігі кеңейген қонырау пішінді күлтесі ұзындығы 2-4, 5см, май қүйғыш (воронка) тэрізді, лас-сарғылт не-месе ақшыл түсті. Аталықтары бірдей емес екеуі кысқа, қалған үшеуі ұзын жатыны жалаңаш, аналық мойны төменгі бөлігі түкті. Мамыр-тамыз айларында гүлдейді, маусым-қыркүйек айларын-да жемістенеді. 1000 түқымнын салмағы 0,5-0,9г.Қара мендуана тұқымдары арқылы көбейеді. Бір дарағы 400 мыңдай тұқым береді. Түқымдары топыракта тіршілік қабілеттілігін 5 жылға Дейін сақтайды. Вегетативтік жолмен тамырсабағы аркылы көбейе алады. Хромосомдар саны 34.