Неіісһгукит агепагіит (Ь) Моеп&һ. Құмдық салаубас. Бессмертник пес-чаный

Азіетсеае Вшпогі. Астралар тұқымдасы. Семейство Астровые.

Ботаникалық сипаттамасы,Биіктігі 20-40(60)см болатын, көпжылдық (кейде біржылдық) шөптесін өсімдік кейде жар-тылай бұга. Сабағы тік бұтақтанбаған, жеке, егер бірнешеу болса екіншілері жемістенбейді. Тамыры сүректенген, жуан. Орта жэне жоғарғы бөлігінің жапырағы ланцет-таспа тэрізді, отырма-лы, төменгілері біршама үзын. Себеті шар пішінді 10-30 (кейде 100) шоғырланып

қалканша күрайды. Күлте орамжапырактары ашық сары түсті. Гұлінің саны 15-45 (50) қос жынысты, кейде шеткі гүлдері аналық, түтікше-жіп тэрізді ортаңғы гүлдері қосжынысты. Жемісі ұсак, сопақ, қоңыр, ашық-сүр немесе кара-қоңыр түстІ, тұқымы үзындығы 1,5мм, жұмсақ сары түтіктерден түратын айдаршасымен майда бездермен жамылған. 1000 тукымының салмағы 0,05-0,03 г. Маусым-шілде айларында гүлдеп, шілде-кыркүйек айларында жемістенеді. Хромосомдар саны 14.

Медицинада қолданылатын мүшелері, оларды жинау және кептіру.Медицинада кұмдық салаубас гүлшоғырын пайдаланады. Гүлшоғырын гүлдеудің басында жинайды. Жиналған шикізатты көлеңкеде кептіреді.

Таралуы.Россияның Европалық бөлігі, Кавказ, Орта Азия (Тянь-Шань) Батыс Европа, Балкан, Кіші Азия, Монголия жэне Батыс Қытайда кездеседі. Қазақстанда барлық аудандарында кездеседі. Қазақстанда қүмды, жэне тасты топыракта, өзен жағасындағы шалғында, кұм өркештерінде, тау етегінің онтүстік беткейінде қарағайлы орманда, кұрғақ шалғындықтарда, шөл жэне шөлейт жер-лерде өсіп өнеді.

Химиялық кұрамы.Құмдық салаубастың гүл шоғырында флавоноидты гликозидтер (салипурпурозид, кемпферол жэне изо-салипурпурозид), флавоноидтар (нарингенин жэне апигенин) қанттар (1,2%) С жэне К дэрумендері бар. Гүлшоғырында фта-лидтер жоғарғы молекулалы спирттер шайырлар (3,66%) стеро-идты косылыстар, бояғыш заттар, эфир майлары (0,05%) инозит, илік заттар, май қышқылдары минералды және макро-микроэле-менттер болатындығы аныкталған. Өсімдіктер сығындысындағы заттар жиынтығы 26,8% шамасында. Эфир майы инозит, илік зат-тар, шыны май, минералдық түздар жэне микроэлементтер де бар. Гүлшоғырларында күл -1,32%, макроэлементтер (мг/г) К-16,30, Са-7,00, М§-1,20, Ғе-0,13 микроэлементтер(КБН) Мп-0,32, Си-0,51, ^п-0,89, Сг-0,08, А1~0,03, Зе-17,10, N1-0,71, 8г-0,38, Р1-0,02, В-85,20мкг/г болатындығы дәлелденген.

Медицинада колданылуы.Қүмдық салаубас өсімдігі шикізатынан өтті айдағыш фламин препараты алынған. Бауыр, өт Қабынуда, бүйректе тас жиналғанда, қуыкка суық тиген аурула-рына пайдаланылады. Құмдық салаубастан аренарин антибиотигі ^льшған. Ол қан кысымының артуына, артерия қабырғаларының Қалыңдауына қарсы дәрі. Салаубастың түнбасы жэне нэрі өт қуатын Қосьщдыға кіреді.

ТагасапШсит М.Рор.ех. Кігр. Самарканд салаубасы. Бессмер-тник самаркандский.

АШтсеае Витогі. Астралар түкымдасы.

Семейство Астровые.

Ботаникалық сипаттамасы.Биіктігі (12) 25-40(75)см жететін көпсабақты, көпжылдық шөптесін өсімдік. Гүлдейтін сабақтар саны 2-10 үрпақсыз, өркендер саны аз. Сабақтарының түбі жуандаған. Тамыры сүректенген көп тармақты үрпақсыз өркендер жапырақтары та-спа ланцет пішінді немесе таспа күрек пішінді, тақталары сағаққа тартылған түбі үшбүрышты кеңейген пиязшык тәріздІ жуандаған, сыртқы жапырақтары төменгі бөлігі айкын көрінетін жүйкелерімен кейде жарғак тәрізді, қызғылттанған түрімен ерек-ше. Гүлдейтін өркендердің жапырақтары ұзын таспа тәрізді-ланцет пішінді. Себеті 60-70 гүлді, жартылай шар, шар коңырау немесе эл-липс пішінді. Курделі гүлшоктары жас кезінде шоқпарбас тэрізді, есейгенде тығыз-шашақкд жиналған, 15-50 (кейдеЮО жэне оданда көп) себеттен күралған Түқымшалары призма пішінді, қара-коңыр, айдаршасымен (20-25 өте жіңішке сары түктерден күралған) (ма-мыр), маусым-шілде айларында гүлдеп тамыз-қазан айларында жемістенеді.

Медицинада қолданылатын мүшелері, оларды жинау және кептіру.Медицинада кұмдык салаубасты Самарканд салауба-сы ауыстыра алады. Медицинада гүлшоғырлары пайдаланылады. Гүлшоғырларын гүлдей бастағанда жинайды. Жинаған шикізатты қаранғы, салқын, жақсы желденетін ғимараттарда кептіреді, ол үшін қалыңдығы 2-Зсм етіп кағазға немесе матаға жайып қою керек. Шикізат лимон-сары түсті себеттерден тұрады.

Химиялык ку-рамы.Гүлшоғыры қүрамында эфир майлары, дэрумендер аскорбин кышқылы және органикалық қышқылдар, кумариндер, стероидтар, флавоноидтар, смолалар, жоғарғы молекулалық спирттер, стероидті косылыстар, инозит, минералды тұздар, микроэлементтер, илік заттар болатындығы аныкталған.

Медицинада қолданылуы.Ғылыми медицинада күмдық сала-

убас пайдаланылады. Медицинада қүмдык салаубас орнына самар-канд салаубасын колдануға болады. Гүлшоғырының сығыны кли-никада өт айдайтын белсенділігін көрсетті. Өсімдік шикізатынан фламин деген препарат дайындалады. Салаубас препараттары өт қалтасы, өт жолдары бауыр (гепетит, холесцистит, сары ауру, өтте тас болғанда) ауруларын емдеуге пайдаланылады.