Дәрумендердің ағзаға тәулік қажеттілігі

УЖЭТ - УВЧ).

УЖЭТ қабыну процесінің әр кезеңінде тағайындауға болады. Ультражоғары жиіліктегі электр тоғынан туындайтын биофизикалық процестерде тіндердің зарядталған бөлшектері, иондар мен молекулалары ығысып, қозғалысқа енеді. Бір зарядтылы бөлшектер мен поляриза-цияланған екі өрісті (дипольді) молекулалардың ауыспалы тоқтың әсерінен тербелісте болуынан, элек-тролиз құбылысы жүрмейді. Осының нәтижесінде туындайтын эндогенді (тіндік) жылу - зарядтталған бөлшектердің бір-бірімен соқтығысу-ынан және үйкелісуінен туындайтын процесс. Сондай-ақ, тербелісті қозға-лыстың өзі эндогенді жылудың пайда болуына ықпалын тигізеді. Себебі, молекулалық құрылымда, әсіресе коллоидтарда, ол физика-химиялық жылу беру реакциясымен жүреді.

Осындай процестердің нәтижесінде қалыптасатын эндогенді жылу қабыну ошағында туындайтын ауырсыну сезімін басып, дегидротациялық (су-сыздану), спазмолитікті және десенси-билизациялау әсерін тигізеді. Ре-тикула - эндотелилі жасушалардың қызметі артып, қанның тұтқырлығы төмендейді, ағымы жақсарады. Қабыну ошағында тіндердің деги-дратациялануынан, микробтардың патогенділігі және ағзаның уыттану дәрежелілігі төмендейді. Кальций иондары жинақталуынан қанның рН сілтілі жағына ығысып, тіндердің тыныс алуы жақсарады, дәнекер тінінің пролиферациясы артады. Сонымен қоса УЖЭТ парасимпати-калық нерв жүйесінің жұмысын жақ-сартып, симпатикалық нерв жүйесінің жұмысын тежейді, тегіс және көлде-нең жолақ бұлшықеттерінің спазмын жояды. Электр тоғы өрісінің физиоло-гиялық әсерін науқас субъективті жылу ретінде сезінеді. Электр тоғы өрісінің әлсіз белсенділіктегі мөлшері (атермиялық мөлшері) гиперергиялық қабынудың үстемділігін тежейді. Осы мақсатпен УЖЭТ күнара 5 - 20 Вт қуатта, ұзақтығы 8 - 10 минуттан тағайындалады. УЖЭТ болар-болмас жылу сезімін тудыратын мөлшері қан тамырларының жиырылуын жақсар-тып, зат алмасу процесін және дәнекер тінінің пролиферациясын реттейді. Сол себептен, оның осы мөлшерін нормергиялық немесе гиперергиялық қабыну процесінде іріңді ошақты тіліп ашқаннан кейін тағайындау қажет.

Клиницистер негізінен УЖЭТ тек ұтымды жақтарын ғана ескеріп (қан-лимфа айналымын жақсартуы, тінде-рдің ісінуін басуы, спецификалық иммундық жүйесінің қызметін арту т.б.), кейбір кемшін жақтарына мән бере бермейді. Айталық, қабыну процесінің жедел ағымы үстемді болған сайын, физиотерапиялық емі-нің тиімділігі төмендеп, тіптен кері әсерін тигізуі мүмкін.

Бет-жақсүйек аймағының қабыну процестерінің кейбір түрлерінің УЖЭТ емінде өршуі, тіптен остео-миелиттің дамуына себеп болуы мүмкін. Себебі, УЖЭТ туындайтын жылу тереңде жатқан қан тамыр-ларын босаңсытып (диятация), көк-тамыр қаны кернеуін, стазын, және қан тамырлары қабырғаларының өткізгіштігін арттырады, тіндердің ісінуін жеделдетеді. Ақуыз молекула-рының жеке амин қышқылдарына ыдырауынан, қанның рН қышқыл жағына ығысып, қабыну ошағындағы қыл қантамырлары тромбпен бітеледі. Әсіресе бет-жақсүйек аймағының ауқымды жедел іріңді қабыну ау-руларында пассивті қан кернеуі, ұсақ қан тамырларының, соның ішінде көк қантамырларының парезі УЖЭТ емінен кейін одан әрі арта түседі.

Сондықтан қабыну процесінің асқынуына жол берілмеу үшін, УЖЭТ емі тек іріңді ошақ тілініп-ашы-лғаннан кейін ғана тағайындалуы тиіс. Әсіресе УЖЭТ тромбофлебиттің алғашқы клиникалық белгілері бай-қалғанда тағайындау өте қауіпті.

9.3.6.2Ультракүлгін сәулесі(УКС).

Ультракүлгін сәулессі үш спектор-лы толқын бөлшектерінен тұрады: қысқа, орташа және ұзын. Олардың жалпы спекторлы толқыны интегра-лды деп те аталады. Қабыну процестерінің физиотерапиялық емін-де УКС қысқа және интегралды спектор толқындары қолданылады.

УКС жансыздандыру, десенсибили-зацияландыру, бактерицидті, қабынуға қарсы, дәрумендер мен пигмент түзетін қасиетері бар. Әсіресе оның эритемалық мөлшерінің емдік қасиеті өте тиімді. УКС эритемалық мөлшері терінің және кілегей қабықтың қан тамырларын тұрақты кеңейтіп, қан-ның кернеуін арттырады, астында жатқан мүшелер мен тіндерден қанның өтуін жеңілдетеді. УКС емінен кейін эритемалық өзгеріске енген теріде (кілегей қабығында) асептикті қабынуы өтіп, ақуыздар ыдырауынан медиаторлар (гистамин, серотонин және т.б.) түзіледі. Осының нәтиже-сінде қабыну ошағы айналасында лейкоциттік тосқауыл шеңбері қалып-тасып, инфекциялық процестің тарау-ына кедергі қойылады. Эритеманың пайда болу деңгейі неғұрлым жоғары болса, тіндерде өтетін физиологиялық реақция соғұрлым басым өтіп, УКС қабынуға қарсы әсері артады.

УК сәулесінің қолдану ұзақтығын анықтау мақсатымен әрбір науқастың қарнына немесе білегінің ішкі тері бетіне жеке биомөлшер сынағын жүргізеді. УКС сәулелендіруден кейін қалыптасатын эритеманың көлемі мен айқындылығына қарай мына биомөлшерлер белгіленеді: субэри-темалы (1/4 - 3/4 биомөлшер), кіші (1 - 2 биомөлшер), орташа (3 - 4 биомөлшер), үлкен (5 - 6 биомөлшер), гиперэритемалы (7 - 8 биомөлшер). УК сәулесінің субэритемалы мөлшері ағзаны шынықтыруға, тіндердің жергілікті иммунитетінің тұрақты-лығын (резистенттілігін) жоғарлатау-ға, дәрумендер түзілісін немесе зат алмасуын арттыруға жалпы сәу-лелендіру әдісін тағайындау тиімді.

УКС эритемалы (кіші, орташа және үлкен) мөлшері қабыну процесінің жергілікті емі ретінде қолданылып, тіндердің қызу аумағы шеткері ай-мақтарды қамтуы тиіс. Қабыну процесінің нормергиялық және гипе-рергиялық ағымының жасушасыз және жасушалы жалқықты кезеңде-рінде УКС кіші және орташа биомөлшері тағайындалады. УКС осындай мөлшері процестің үстемді-лігін тежеп, тереңде жатқан тіндерден тері бетіне қан тартады. Гиперэри-темалы мөлшері іріңді ошақ тілініп ашылғаннан кейін, іріңнің бөлінуін және өліеттенген тіндердің ыдырауын жеделдетуге тағайындалады.

УКС мына жағдайларда тағайын-дауға болмайды: өкпе туберкулезінің үстемді ағымында, гипертиреоз, бүйрек ауруларында, жүйке жүйесінің қозу ауруларында.

9.3.6.3Ультрадыбыс емі.

Бет-жақсүйек аймағының қабыну ауруларында ультрадыбыс (УД) емі іріңді ошақты тіліп ашқаннан кейін немесе қабыну процесінің инфильтра-циялық кезеңінде, оның жедел саты-сын жеделдеу (подострый) сатысына ауыстыру үшін тағайындалады. Іріңді жара антибиотиктермен, антисептик-термен немесе протеолиттік фермен-ттермен өңделгеннен кейін ультра-дыбыс емін тағайындау, қабыну ошағын өліеттенген тіндерден, іріңді детриттерден тазаруына мүмкіндік береді. Сондай-ақ, УД емі жергілікті тіндердің қан және лимфа айналымын жақсартып, грануляциялық тіндердің қалыптасуын жеделдетеді. УД толқыны іріңді жараға енгізілген дәрі-дәрмектердің қасиетін арттырып, жа-сушалардың иммундық қасиетін, микробтардың антибиотиктерге және антисептиктерге сезімталдығын жоға-рылатады. Жасушалық мембрананың өткізгіштік қасиеті артып, дәрі-дәрмектердің тіндерге ену қабілеті 3 см дейін тереңдейді, олардың фармакологиялық қасиеттері өседі (Н.Н.Бажанов және т.б., 1987).

Іріңді жараға енгізілген дәрі-дәрмектік ерітінділер УД толқынымен тербеліске енуі, «қайнаған» сұйықтық іспетті көбік бөлшектерін тудырып, антисептикті және фермент ерітінді-лерін іріңді жараның тереңінде жатқан түкпірлеріне жеткізеді. Осының нәтижесінде жара іріңнен, қан ұйын-дыларынан, өліеттенген тіндерден тез тазарады. УД емінен кейін іріңді жараның түсі жаңарып, беті қанмен толысады, жағымсыз иісінен арылады. Емнің үшінші күні-ақ инфекциялық ошақтың өлшемі едәуір кішірейіп, ауырсыну сезімі қайтады, науқастың дене қызуы төмендейді, жалпы жағдайы жақсарады.

Қабыну процесінің жергілікті рН көрсеткішінен маңызды мәліметтерді білуге болады. Мысалы, қабыну процесінің рН көрсеткіші УД емі алдында ацидоз жағына ығысса (рН - 4,6 – 5,8 (орта есеппен - 5,3±0,6), ультрадыбыс емінен 2 - 4 күн өткен соң қалыпты көрсеткішіне (рН - 7,7±0,4) жетеді. Жергілікті ацидоздың рН көрсеткіші 5,6 төмен түскенде, қабыну процесі ауыр ағымда өткен. Мұндай жағдайда қан тамыр қабырғаларының өткізгіштігі артып, қыл қантамырларының жиырылу қабі-леті төмендейді. Осыған байланысты, УД емінің қысқа мерзім ішінде жергілікті ацидозды жоятын қасиеті ескеріліп, қабыну процесінде жиі қолданылады.

Ультрадыбыс емі портативті УЗ-Т5, УЗ-102 қондырғылармен жүргізіледі. Оның арнайы вибраторы (толқын өткізгіш) қабыну ошағының көлеміне сәйкес болуы қатаң талап. УД белсенді мөлшері - 0,5 - 0,4 Вт/кв.см., қолдану уақытының ұзақтығы – 5 - 10 мин, жиілігі – 10 - 12 рет. Диаметрі 5 мм вибратордың толқын өткізгіш жағын ашылған іріңді жараның қабырғаларына тигізбей, УД емі жүргізіледі. Сонымен қоса, фурацилиннің 1:5000 ерітіндісі 30 сек, содан соң 100 мл 0,5% новокаинге ерітілген 50 мг трипсин ерітіндісі іріңді жараға енгізіледі.

9.3.6.4Электрофорез.

Тұрақты электр тоғының жеке өзі қабыну процесіне тиімді әсер етпесе де, оны дәрі-дәрмектермен бірге қолдану, олардың фармакологиялық қасиеттерін арттырып, микро-организмдердің дәрі-дәрмектерге се-зімталдығын өсіреді. Осыған байла-нысты, электрофорезді қабыну процесінің барлық кезеңдерінде колдануға болады. Әдетте, электро-форез антибиотиктермен (пеници-ллин, тетрациклин және т.б.), анестетиктермен (новокаин, триме-каин, димедрол) қабыну процесінің бастапқы немесе ағымының белсенді кезеңдерінде тағайындалады. Қабыну процесінің жедел кезеңі қайтқанда немесе іріңді ошақ тілініп ашылғанда электрофорез емі протеолиттік фер-менттермен (трипсин, химотрипсин) және гепаринмен жүргізіледі.

Аталған дәрі-дәрмектердің фарма-кодинамикалық қасиетін арттыру мақсатымен, электрофорезді УД емі-мен немесе ультрафонофорезбен бірге жүргізуге болады.

Электрофорез емі АГН-32, АГП-33, Поток-1, ГР-2М қондырғыларымен жүргізіледі. Ол үшін электродтарды қабыну ошағына таяу орналастырады. Электрофорез емінің ұзақтығы - 20 минут, тоқтың тығыздығы - 0.1мА/см. Емі күн сайын немесе күнара 10 - 30 рет жүргізіледі.

9.3.6.5Гипербариялық оттегімен емдеу (ГБО).

Жедел қабыну ауруларында тін-дерде өтетін патофизиологиялық бұзылыстардың сипаты гипоксиямен жүреді (оттегінің жетіспеушілігі). Тіндерің жергілікті гипоксиясы қан тамырларының тромбозымен, тіндер-дің ісінуімен, қан айналымы нашар-лауымен, микроциркуляциялық бұзы-лыстарымен өтеді. Осының нәтиже-сінде қабыну ошағында алмасу процесі мен тіндердің регенерациясы бұзылады. Қабыну процестің анаэроб-ты, оттегісіз өтуінде тіндердің қорек-тенуі (трофикасы) одан әрі бұзылып, толық тотықтанбаған өнімдерінің жинақталуынан, жергілікті ацидоз дамиды.

Алмасу процесінің толық тотық-танбаған өнімдері жинақталуынан, қабынудың деструктивті компоненті басым өтіп, тіндердің регенерациялық қасиеті төмендейді. Ацидоз жағдай-ында микроорганизмдердің тіршілік қабілеті жоғарлап, улы өнімдері тіндердің деструкциясын одан әрі күшейтеді. Қабыну ошағында жүретін микроциркуляциялық бұзылыстар, тек қанның келу ағымын ғана бұзып қоймай, сондай-ақ оның кері қайту ағымын да нашарлатады. Соның сал-дарынан, микробтардың улары, көмір қышқылы мен зат алмасуының қышқыл өнімдері жинақталып, тін-дердің өліеттену көлемі ұлғаяды. Сөйтіп, оттегінің жетіспеушілігі қабыну ошағындағы патологиялық процестің одан әрі өрши түсуіне себеп болады. Қабыну ошағын тіліп ашқаннан кейін де, өткізгіш жүйе арқылы ірің үнемі шығарылып тұрса да, тіндердің оттегіне тапшылығы ұзақ сақталуы, инфекциялық процестің кері дамуына кедергі болады.

Қабыну процесіндегі оттегі тап-шылығын реттеуге бағытталған шара-лар, оның патогенетикалық емі болып табылады. Осындай шаралардың бірі – гипербариялық оксигенация - ГБО (оттегіңің жоғарғы қысымы).

ГБО емінің басты мақсаты - ағзаның сұйық бөлшегін (қан, лимфа, тін сұйықтығы) оттегімен қанықтыру. Ағзаның сұйықтық ортасы оттегімен қанықтырылғанда, гипоксиялық жағ-дайдағы жасушалар мен тіндер оттегі тапшылығынан тез арылады.

XIX ғасырдың екінші жартысында Берт жасушаларға оттегін енгізіп, оның тіндерге улы әсер етуін анықтап, ағзаны уландыратын зиянды қасиеті барын дәлелдеген. ГБО тағайын-дағанда, оның емдік мөлшері, жүргізілу ұзақтығы мен санын және т.б. ескеру өте маңызды. Дұрыс тағайындалған ГБО емі өте жақсы нәтиже беріп, ағзаның улану дәрежелігін қысқа мерзім аралығында жоятыны анықталған.

Шетелдік және Кеңес Одағының ғалымдары (Б.В.Петровский, С.Н. Ефуни, 1976) ГБО емін ұзақ жылдар бойы қолдануларынан жинақтаған мәліметтері бойынша, іріңді инфек-циялық процесінде ГБО емінің күнделікті ұзақтығы 30 - 90 мин, қысымы – 5 - 3 атм., саны 10 - 15 болуы тиіс. Іріңді процестің сипатына, науқастың жалпы жағдайына қарай ГБО санын 30 дейін жеткізуге болады.

Эксперименттік зерттеулерден анықталғандай, ГБО қабыну проце-сінің үстемділігін тежеп, тіндердің домбығуын, ісінуін және өліеттенуінің көлемін шектейді. Сондай-ақ, ГБО коллагеннің түзілуін тежеп, іріңді жараның дұрыс бағытта тыртық-тануына септігін тигізген. Оттегінің қысым деңгейіне қарай, оның бактериостатикті, бактериоцидті неме-се олардың тіршілігіне оңтайлы жағдай туғызатын қасиеттері бар. Оттегінің аз қысымы анаэробты бактериялардың өсуін артады. ГБО 2 - 3 атмосфералық қысымы анаэробтарға бактериостатикті әсер етіп, токсин-дердің бөлінуін, олардың ағзаға енуін шектейді. Гипербариялық оксигена-цияның 2 атм. қысымы стафило-кокктарға, көк іріңді таяқшаларына, протеяларға протеяларға және т.б. патогенді микробтарға бактериос-татикті әсерін тигізеді. Жоғары қысымды оттегінің ағзаға жалпы әсері, әлі де болса толық зерттеліп болмаса да, оның кейбір мүшелер мен жүйелерге кері әсер тигізетіні анықталған. Біріншіден, оның мұндай кері әсері жүрек-қан тамыр жүйесіне қатысты. Әдетте, қанның гиперо-ксиясынан (оттегінің артуы) жүректің соғуы төмендеп, жұмысының өнімділігі және айналымдағы қанның көлемі азаяды, қан айналымы бәсеңдейді. Оттегінің шамадан тыс жоғары қысымы, қанға рефлекторлы әсер етуімен байланысты деген пікірлер бар. Мұндайда тіндердің оттегімен қанығуы шамадан тыс артып, ағзаның оттегімен улану қауіптілігі өседі, асқынулар тудырады.

Дұрыс тағайындалған ГБО, ағзаның иммундық күшін арттырып, тіндердің регенерациялық процесін жеделдетеді. Ағзаның қорғаныс күші өсуін ескеріп, ГБО іріңді қабыну ауруларында кешенді ем ретінде тағайындалады.

ГБО емі бір немесе бірнеше кісілік барокамерада жүргізіледі. Барока-мераның жұмысын ұйымдастыруға және жүргізуге арнайы маман дайындалады. ГБО емі бір орынды «Виккерс» немесе «Ока» барока-мераларында жүргізіледі. Әдетте ГБО емі бет-жақсүйек аймағының өте ауыр дәрежелі іріңді қабыну ауруларында, ағзаның жоғары дәрежелі интокси-кациялануында, іріңді қабыну процесінің көршілес аймақтарға тарау қауіптілігі болғанда және бұрын жүргізілген ем нәтиже бермеуінде тағайындалады. Анаэробты инфек-цияда ГБО емі міндетті түрде жүргізілуі тиіс (Карапетян И.С., 1980).

ГБО емінің жүргізілу реттілігі: камера ішінің қысымы - 2 атм., емінің ұзақтығы - 45 мин., компрессиялық уақыт - 10 мин. Ем күн сайын, жалпы саны 5 - 10.

ГБО емі іріңді ошақ тілініп ашыл-ғаннан кейін жүргізіледі. Іріңді қабыну процестерінің асқынуларында (сепсис, медиастенит, флебит және т.б.) ГБО емінің санын 15 дейін жет-кізуге болады.

ГБО емінің кері көрсетімдері:

• эпилепсия;

• мұрын-құлақ ауруларының жедел сатысы (отит, гайморит, фронтит);

• өкпеде тұйық кеңістіктер болуы;

• гипертониялық ауру (АҚ 160 мм. сын. бағ.жоғары);

• евстахиев түтігінің бітелуі;

• клаустрофобия (жабық кеңістіктен қорқыныш сезімі болуы);

• жақсүйектерінің ұралары;

• дене қызуының көтерілуі.

10 ТАРАУ.