БЕТ - ЖАҚСҮЙЕК АЙМАҒЫНЫҢ ЖЕДЕЛ ІРІҢДІ 2 часть

Инфекцияның ағзаға ену жолдары. Актиномицеттер ағзаға тек сыртқы ортадан (сумен, ауамен, өсімдіктермен және әртүрлі бөгде денелермен бірге) енеді деген теріс түсінік ұзақ жылдар бойы қалыптасып келген. Бұдан 55 жыл бұрын Г.О. Сутеев (1951), Б.Л. Осипова, Д.М.Аснина, А.И.Рыбаков (1950) Wassmund (1940) және т.б. бет-жақсүйек аймағына актиномицеттер тіс жегісінің қуысынан, қызыл иектің патологиялық қалташықтарынан және ауыз қуысының зақымданған шы-рышты қабығынан енетінін дәлел-деген.

Актиномицеттер тістің түбір өзегінен енеді деген көз қкркс бар. Бұған Partsch (1889), Kollmar (1934) және т.б. авторлардың гангренозды тіс ұлпасынан және тіс түбір ұшындағы патологиялық ошақтардан актиноми-цеттер табылғаны дәлел бола алады. Сондай-ақ, пародонтоз және тістің кедергіленіп жарып шығуында қалып-тасатын қызыл иектік қалташығы инфекцияның енетін орны болып табылады (С.А. Вайсблат (1940), А.И. Рыбаков және Н.А. Шигаев (1953)).

Актиномикоз бадамша ауруларынан дамитынын Г.О.Сутеевтің, А.И. Рыбаковтың, Iarmer (1953) ғылыми еңбектерінен кездестіруге болады, өте сирек жағдайда инфекция сілекей бездерінің өзектерінен (Iarmer, 1953), гаймор қуысының шырышты қабығы-нан (Н.А Шнейдер, 1922) дамитыны дәлелденген.

Патогенезі. Актиномикоздың даму-ына ағзаның қорғаныс күші төмендеуі және сенсибилизациялануы басты орын алады. Иммундық жүйені төмендететін жалпы себептердің ішін-де ілеспе ауруларын ескермеуге бол-майды. Сонымен қатар, жергілікті факторлар, солардың ішінде одонто-генді, сирек жағдайда, тонзилогенді және риногенді қабыну аурулары барысында актиномицеттер мен басқа микробтар арасында қалыптасқан үйлесімдік (симбиозы) бұзылуы, тіндердің жарақаттануы актиноми-коздың дамуына себебін тигізеді.

Актиномицеттер енген орнынан бойлай (контактылы), лимфагенді және гематогенді жолдармен тарайды.

Актиномикоздың инкубациялық кезеңі бірнеше күннен 2-3 аптаға дейін, кейде бірнеше айларға созы-лады.

Сәулелі саңырауқұлақтар ауыз қуысының шырышты қабығынан немесе тері бетінен өтіп, борпылдақ шел тіндерінде, бұлшықеттердің және мүшелердің дәнекер тінді қабат-тарында, қанмен жақсы қамтылған орындарда дамуын жалғастырады.

Патологиялық анатомиясы. Сәу-лелі саңырауқұлақтар енген жеріндегі тіндер морфологиялық өзгерістерге ұшырап, айналасын полинуклеарлар мен лимфоциттер қоршаған актноми-козалық гранулема қалыптасады. Одан шеткері тұсында (перифериясында) дөңгелек, плазмалық, эпителиоидылы жасушалардан және фиброблас-тылардан құралған кіші диаметрлі, қабырғалы жұқа қан тамырларына бай грануляцялық тіндер түзіледі. Кейде аталмыш жасушалар арасынан алып көпядролы ксантома жасушаларын кездестіруге болады. Бұл тек акти-номикозға тән белгі болып табылады. Кейін актиномикозалық гранулеманың орта шамасында жасушалардың некробиозы жүріп, олар өліеттене бастайды. Макрофагтар актино-мицеттер шоғырына (колонияларына) бет алып, мицелия бөлшектерін жалмайды және солармен бірге көршілес спецификалық гранулема тіндеріне орын тебеді (мигрирует). Бұл жерде екіншілік гранулема қалыптасады. Кейін осындай өзгеріс-тер екіншілік гранулемада жүріп, үшіншілік, одан әргі гранулемалар қалыптасуы жалғасады. Осылайша, жаңадан қалыптасқан гранулемалар жайылмалы инфильтраттың түзілуіне бастама береді. Спецификалық грану-леманың айналасындағы грануляция-лық тіндер біртіндеп жетіле келе фиброзалық тінге ауысады. Құрамын-дағы қан тамырлар мен жасушалық элементтер саны азаюынан талшықты құрылымдар қалыптасып, кейін олар тығыз тыртықты дәнекер тініне ауысады. Актиномикоздың нормер-гиялық ағымы ағзаның реактивтілі-гіне, қорғаныс күшінің спецификалық және бейспецификалық факторларына тікелей байланысты. Морфологиялық (тіндік) өзгерістерінің сипаты ағзаның реактивтілігіне байланысты. Оның өзі қабыну процесінің экссудативті не-месе пролиферативті түрде өтуіне ықпалын тигізеді.

Жіктеуі. Т.Г.Робустова (1957) бет-жақсүйек аймағының, мойынның, жақсүйектерінің және ауыз қуысы шырышты қабығының актиномикозын келесі түрлерге бөледі:

1. Терілік актиномикоз;

2. Теріастының актиномикозы;

3. Шырышты қабықасты актиномикозы;

4. Шырышты қабық актиномикозы;

5. Одонтогенді актиномикозалық гранулема;

6. Теріасты-бұлшықет аралық акти-номикозы (терең):

- Жақсүйекасты, жақсүйекарты, иекасты аймақтарының және беттің бүйір бөлімінің бұлшықет аралық актиномикозы;

- Ұрт, көзұяасты және бетсүйек аймақтарының теріасты бұлшықет аралық актиномикозы;

- Шайнау-құлақ маңы және самай аймақтары мен самайасты шұңқыры-ның теріасты - бұлшықет актиноми-козы;

- Қанат-жақсүйек кеңістігінің және жақсүйек арты аймағының теріасты-бұлшықет аралық актиномикозы;

7. Лимфа түйіндерінің актиноми-козы;

8. Жақсүйек қабының актиноми-козы;

9. Ауыз қуыс мүшелерінің (тілдің, бадамша, сілекей бездерінің, жоғарғы жақсүйек қойнауының) актиноми-козы.

Клиникасы. Актиномикоз негізінен нормергиялық реакцияларымен, жедел немесе созылмалы процестің өршу-імен жүретін қабыну процесі. Ілеспе патологиялық аурулары бар науқас-тарда (біріншілік немесе екіншіншілік иммундық тапшылығында) актиноми-коздың дамуы 2 - 3 айға немесе одан да ұзақ уақытқа созылып, гипоергия-лық қабыну реакциясының клини-калық белгілерімен сипатталып өтеді.

Өте сирек жағдайда актиномикоз гиперергиялық реакциясымен жедел, өршімелі немесе созылмалы гипер-бластикалық процесі түрінде өтеді.

Өту орнына және инфекциялық процестің даму ерекшеліктеріне қарай актиномикоз әртүрлі клиникалық белгілермен сипатталады.

Терілік актиномикоз. Бет-жақ-сүйек аймағының терісі актиноми-козбен өте сирек зақымданады. Әдетте, терілік актиномикоз одонто-генді инфекцияның таралуынан неме-се терінің бүтіндігі бұзылуынан дамиды.

Клиникалық көрінісіне байланысты терілік актиномикоз үш түрге бөлі-неді:

1. Пустулезді (көпіршікті);

2. Төмпешікті;

3. Аралас.

Терілік пустулезді актиномикоз. Алғашқыда тері бетінен шекаралары айқын емес инфильтрат байқалады. Кейін инфильтраттың бетінде, тері бетінен сәл көтеріңкі, жекеленген, ұсақ, жұмсақ консистенциялы ошақ-тар қалыптасады. Олар жарылғаннан кейін ұсақ жыланкөздері пайда болады. Процестің бастапқы кезеңінде зақымданған ошақтың тері түсі өзгермейді. Кейін тері ақшыл-қызыл түстеніп, пустула (іріңге толы көпіршік) жарылған соң көкшілденеді, жыланкөздің айналасы ашық көк түске ауысады. Жыланкөздердің өзегі кейде жабылып, іші экссудатпен толғанда қайтадан ашылады. Жыланкөздің өзегінен құрамында ақшыл түсті, жекеленген түйіндер бар (топтасқан актиномицеттер - друзалар) іріңді сұйықтық бөлінеді. Терілік актиномикозда дене қызуы көтеріл-мейді, инфекциялық ошақта ауырсыну сезімі болар-болмас, тіптен байқал-мауы да мүмкін.

Терілік төмпешікті актиномикоз. Теріде жекелеген немесе біріккен бірнеше төмпешіктер қалыптасады. Инфекциялық процестің алғашқы кезеңіде зақымданған ошақтың тері түсі өзгеріссіз, кейін көкшіл, қоңырқай түске енеді. Зақымданған ошақтың терісі біртіндеп жұқара келе жарылады, төмпешіктердің бетінен грануляциялық тінге толы жылан-көздер ашылады. Терілік төмпешікті актиномикоз созылмалы ағымда өтіп, процесс көршілес аймақтарға тарауға бейім болады.

Актиномикоздың терілік аралас түрі. Тері бетінен үсті жұқарған төмпешіктер мен көпіршіктерді (пустулаларды) көруге болады. Кейін қалыптасқан жыланкөздерден аздап сірілі-іріңді жалқық бөлінеді.

Теріастының актиномикоз. Пато-логиялық процесс теріастының майлы шел қабатына өтеді. Әдетте, специ-фикалық инфекцияның көзі одонто-генді процесс болғандықтан, инфек-циялық ошақ соның маңында орналасады. Науқастар ауырсыну сезіміне, ұрт немесе төменгі жақ-сүйекасты, құлақ - маңы және жақсүйекарты аймақтарының ісінуіне шағымданады.

Кейде ауру анамнезінен актиноми-коздың бұл түрі одонтогенді іріңді процестерінен (абсцесс немесе флег-мона) кейін дамуын анықтап білуге болады. Сондай-ақ, теріасты актино-микозы жақсүйекасты немесе ұрт аймақтары лимфа түйіндерінің қабынуынан, олардың ыдырауына кейін инфекция теріасты шел қабатына өтуінен дамуы мүмкін. Патологиялық процесс баяу өтіп, ағымы ұзаққа созылады. Специфи-калық гранулема ыдырауында, инфекциялық ошақта ауырсыну сезімі пайда болып, дене қызуы көтеріледі.

Процестің сыртқы көрінісінен теріасты шел қабатында орналасқан дөңгелек пішінді инфильтратты көруге болады, алғашқыда оның кон-сисстенциясы тығыз болып, ауырсыну сезімі байқалады. Спецификалық гранулема ыдырауында, терінің ас-тында жатқан тіндермен бітісіп, беті ашық қызғылт түстен қызыл түске енеді, патологиялық ошақтың ортасы жұмсарады.

Шырышты қабықасты акти-номикозы. Актиномикоздың шырыш-ты қабықасты актиномикозы сирек кездеседі. Әдетте инфекция ауыз қуысы шырышты қабығының жара-қаттанған орындарынан енеді. Нау-қастың дене қызуы көтерілмейді, зақымданған ошақта ауырсыну сезімі байқалмайды. Инфекциялық ошақтың орналасу орнына байланысты, ауыру сезімі тек ауызды ашқанда, жұтынғанда немесе сөйлегенде ғана пайда болуы мүмкін. Пальпа-циялағанда шектелген инфильтрат анықталады. Шырышты қабықасты актиномикозда патологиялық процесс жоғарғы және төменгі еріннің, ұрттың, төменгі ақыл тіс арты (ретромолярлы) аймақтың шырышты қабық астында, қанат-жақсүйек, тіласты қатпарла-рында, бадамша шұңқырында орнала-сады.

Шырышты қабық актиномикоз. Патологиялық процестің бұл түрі өте сирек кездеседі. Актиномицеттер ауыз қуысы шырышты қабығының зақым-данған орындарынан енеді. Зақым-даушы фактор ретінде тістердің өткір қырлары, балық қылқаны, шөп-шөңге және т.б. себептер болуы мүмкін.

Патологиялық процеспен көбіне төменгі еріннің және ұрттың, тіласты аймағының, тілдің астынғы және бүйір бетінің шырышты қабығы зақымданады. Актиномикоздың бұл түрі баяу ағымда өтіп, науқасты айтарлықтай мазаламайды, дене қы+-зуы көтерілмейді. Әйтсе де, патологиялық ошақта ауырсыну сезімі байқалуы да мүмкін. Сырттай қарап тексергенде, беткей орналасқан ин-фильтратты көруге болады, үстінің шырышты қабығы ақшыл-қызыл түсті. Патологиялық ошақ біртіндеп жан-жағына жайыла келе, бетінің шырышты қабығы жұқарып, жыртылуынан жекелеген жылан-көздері қалыптасады, ішінен грану-ляциялық тіндер шығып тұрады.

Одонтогенді актиномикозалық гранулема. Пародонт тіндерінде бірін-шілік актиномикоз гранулемасы жиі кездескенмен, оларды дер кезінде анықтау едәуір қиындық тудырады. Актиномикоздың бұл түрі айналасын-дағы тіндерге тарау бейімділігі жоғары болуымен ерекше. Актино-микозалық гранулема тері және теріастының шел қабатына қалыптаса, ауыз қуысының өтпелі қатпарынан «себепші тістен» жұмсақ тіндерге бағытталған қатайыңқы байламға (шнур) ұқсас білікті сипап анықтауға болады.

Теріастының бұлшықет аралық актиномикозы.Инфекциялық ошақ-тың орналасуына байланысты патоло-гиялық процестің клиникалық көрінісі әртүрлі сипат білдіруі мүмкін.

Жақсүйекасты, иекасты аймақтары мен мойынның бүйір бөлімінің теріастының бұлшықет аралық актиномикозы жылдам дамуымен сипатталады. Теріастының бұлшықет аралықтарымен өзара тығыз байланыс құруы инфекциялық процестің бір аймақтан екінші аймаққа ауысуына ықпалын тигізеді.

Жақсүйекасты аймағының акти-номикозы. Актиномикоздың бұл түрінде патологиялық ошақ төменгі жақсүйекпен тығыз байланыста болатындықтан, консистенциясы «тақ-тай» тәрізді инфильтрат қалыптасады. Әдетте инфильтрат беткей орналасып, біртіндеп жұмсарады. Іріңдеген аймақты тіліп ашқанда, процесс көршілес аймақтың тіндеріне, соның ішінде иекасты, жақсүйекарты, құлақ маңы-шайнау аймақтарына және мойынның бүйір бөліміне тарауы мүмкін. Мойынның бүйір бөлімінің актиномикозы шағын көлемді, тез жұмсарып іріңдейтін инфильтрат қалыптасуымен сипат-талады.

Актиномикозалық ошақтар өздігі-нен жарылғаннан соң қалыптасатын жыланкөз жолдарының біразы тыртықтанып, кейбірі қайта ашылады, іші грануляциялық тінге толады, өзектерінен іріңді жалқық бөлінеді.

Ұрт аймағының теріасты-бұл-шықет аралық актиномикозы.Әдет-те, инфекциялық процесс ұрт айма-ғында қысқа мерзім аралығында қатайыңқы, ауырушаң қабыну ин-фильтраты пайда болуымен сипат-талады. Инфекциялық процестің даму барысында инфильтраттың ортасынан бір немесе бірнеше жұмсарған ошақ-тар пайда болады. Инфильтрат үстінің терісі көкшіл-қызыл түстеніп, жұм-сарған орындары жұқара бастайды. Инфекциялық ошақ іріңдегенде, ауырсыну сезімі пайда болып, дене қызуы 37,5-38°С дейін көтеріледі. Айналасындағы жұмсақ тіндер ісінуінен ауыздың ашылуы шектеледі.

Көзұяасты аймағының теріасты-бұлшықет аралық актиномикозы.Көзұясының төменгі қырымен бітіс-кен, тығыз инфильтрат қалыпта-суымен, төменгі және жоғарғы қабақтардың ісінуімен сипатталады.

Бетсүйек аймағының теріасты-бұлшықет аралық актиномикозы. Актиномикоздың бұл түрінде бетсүй-егімен тығыз бітіскен инфильтрат анықталады. Мұндай клиникалық көрініс қатерлі ісіктерді бейнелеуі мүмкін. Тек инфильтрат тығыздалып, қозғалысы шектелгенде, кейін бірі-тіндеп жұмсара келе терісі жұқарып жарылғаннан кейін, жыланкөздері қалыптасқан да ғана актиномикозға диагнозы дұрыс қойылады.

Құлақмаңы-шайнау, самай аймақ-тарының және самайасты шұңқы-рының теріасты-бұлшықет аралық актиномикозы.Ағымы баяу, ұзаққа созылып өтеді. Инфекциялық процес-тің негізгі даму себебі төменгі ақыл тіс ауруларының, соның ішінде оның кедергіленіп жарып шығуының асқынуы.

Құлақмаңы-шайнау аймағының ак-тиномикозы ауыздың ашылуы шек-телуінен басталып, инфекциялық процестің алғашқы кезеңдерінде тері бетінің түсі өзгереді, пальпа-циялағанда қатпарға жеңіл жиналады. Тек пальпация кезінде ғана меншікті шайнау бұлшықеттің (m. masseter) ұлғайуын, инфильтрациялануын байқауға болады. Актиномикоздың бұл түрінде қабыну процесі басқа аймақтарға тарауы мүмкін.

Самай аймағының теріасты-бұл-шықет аралық актиномикозы. Сирек кездесетін спецификалық қа-быну процесі. Инфекция қанат-жақсүйек кеңістігінен, самайасты шұңқырынан, құлақ маңы-шайнау аймағынан енуінде, екіншілік инфек-ция процесі ретінде қарастырылады. Актиномикоздың бұл түрі көзұяасты, көзұяүсті және самай-төменгі жақ-сүйек буын аймақтарының жұмсақ тіндері домбығып, ісінуінен баста-лады. Ауыздың ашылуы күрт шектелгенімен, инфильтрат үстінің тері бүтіндігі бұзылмайды. Инфек-циялық ошақта ауырсыну сезімі үдей түсуінде, дене қызуы көтеріледі. Кейін самай шұңқырының төменгі бөлігінде жыланкөздер қалыптасуы мүмкін.

Самайасты шұңқыры актиноми-козының алғашқы даму кезеңінде, әсіресе тәңертеңгі мезгілде, науқастың ауыз ашылуы шектеліп, зақымданған жағының қабағы және самай аймағының төменгі бөлімінің жұмсақ тіндері ісінеді. Инфекциялық процес-тің осындай клиникалық белгілері ұзақ уақытқа (2,5 айға) дейін сақ-талады.

Кейін самай немесе құлақмаңы-шайнау аймақтарының жұмсақ тіндері ісініп, инфекциялық ошақта қатты ауырсыну сезімі пайда болады.

Қанат-жақсүйек кеңістігі мен ретромолярлы аймағының теріас-ты-бұлшықет аралық актиномико-зы. Негізгі себебі төменгі ақыл тістердің кедергіленіп жарып шығу-ының асқынулары болып табылады. Инфекциялық процестің алғашқы клиникалық белгісі ауыздың ашылуы күрт шектелуімен сипатталады. Ауыз ашылуының шектелуі біртіндеп төменгі жақсүйектің тұрақты қабыну контрактурасына ауысады. Процестің бастапқы кезеңінде дене қызуы көтерілмейді, көтерілгеннің өзінде 37,2 - 37,5°С аспайды.

Ауыз қуысынан тексергенде қанат-жақсүйек қатпары бойынан тығыз, пальпациялағанда ауырсыну сезімін тудыратын инфильтраттың бары анықталады. Кейбір науқастарда ты-ғыз, ауырсыну сезімін инфильтрат жоғарғы жақсүйек төмпешігі артынан анықталуы мүмкін. Қанат-жақсүйек кеңістігін хирургиялық жолмен тіліп ашқанның өзінде, патологиялық процесс біраздан кейін төмен түсіп, төменгі жақсүйектің бұрышын зақым-дауы мүмкін. Сондай-ақ, патоло-гиялық процесс жақсүйекасты, жақ-сүйекарты, құлақмаңы-шайнау аймақ-тарына таралуы ықтимал. Төменгі жақсүйек бұрышы аймағында акти-номикозалық инфильтраты пайда болуында, науқастың дене қызуы 37,5 - 38,0°С дейін көтеріліп, ауырсыну сезімі күшейе түседі. Кейін төменгі жақсүйек бұрышында қалыптасқан инфильтрат біртіндеп жұмсара бастайды. Жұмсарған инфильтраттың шеттері тығыздалып, дөңгелек пішінді, шектелген күйінде ұзақ уақытқа дейін сақталады.

Инфекциялық процестің баяу өтуі, клиникалық белгілерінің айқын бол-мауы ретромолярлы актиномикоздың теріасты-бұлшықет аралық түріне тән. Процестің алғашқы даму кезеңдері жасырын (бүркелмелі) өтетіндіктен, оның дұрыс диагнозы тек инфекция басқа аймақтарға тарала бастағанда ғана қойылады.

Лимфа түйіндерінің актиноми-козы негізінен одонтогенді, тонзило-генді және отогенді жолдарымен дамиды. Патологиялық процесс жиі жақсүйекасты ұшбұрышының лимфа түйіндерінде, сирек жағдайда – иекасты, ұрт аймақтарында және мойын лимфа түйіндерінде өтеді. Кей жағдайда бет-жақсүйек аймағының бірнеше топ лимфа түйіндері бірдей, бір мезгілде зақымдануы ықтимал.

Лимфаденомикоз клиникалық ағы-мына байланысты келесі түрлерге бөлінеді:

актиномикозды аденофлегмона;

актиномикозды іріңді лимфаде-нит;

актиномикозды гиперпласти-калық лимфаденит.

Актиномикозды аденофлегмонада науқас бір немесе бірнеше лимфа түйіндерінің ісінуіне, қозғалыстары шектелуіне немесе ауырсыну сезіміне, тығыз консистенциялы ісік пайда болуына шағымданады. Ару анам-незінен аталмыш аймақтардың лимфа түйіндері ұзақ уақыт ісінуін, қозғалыстары шектелген, ісік тәрізді құрылым пайда болғандығын анықтап білуге болады.

Актиномикозды іріңді лимфаде-ниттің бастапқы даму кезеңінде лимфа түйіндері ұлғайып, сәл ауырсыну се-зімін тудырады, кейін қабыну процесі айналасындағы тіндерге тарап, пери-аденит ретінде өтеді. Лимфа түйіндерінің біртіндеп қатаюы, ісікті бейнелейді. Кейін лимфа түйіндері ыдырап, тері бетінде ұзақ уақыт жабылмайтын жыланкөздер қалып-тасады. Инфекциялық процестің клиникалық белгілері тек лимфа түйіндері ыдырап, өлеттенуінде ғана айқындалады.

Лимфа түйіндерінің гиперпласти-калық актиномикозы аралас ісікке, атеромаға және теріастының грануле-масына ұқсас немесе ісіктер сияқты тығыз болып келеді.

Процестің осындай клиникалық көрінісі ұзақ уақытқа дейін сақталуы (бір немесе бірнеше айдан бір жылға дейін, тіптен одан да ұзақ) диагнозын дұрыс қоюға бірсыпыра қиындықтар тудырады. Инфекциялық процестің даму барысында лимфа түйіндері біртіндеп жұмсара келе, айнала-сындағы түйіндермен бітісіп, тері беті жұқарады. Тері бетінің жұқарған орындарында жыланкөздер пайда болып, грануляциялық тіндермен бірге ірің бөлінеді.

Жақсүйекқабының актиномикозы. Актиномикоздың бұл түрі сирек кездесетін инфекциялық процесс. Көбіне патологиялық процеспен төменгі жақсүйекқабы вестибулярлы (ауыз қуысының кіреберісі) жағынан зақымданады. Жақсүйекқабының ак-тиномикозы өнімді (продуктивті) немесе жалқықтық қабыну (экс-судативті) процесі ретінде өтеді.

Жақсүйекқабының экссудативті актиномикозы, оның альвеолалық өсіндісінде немесе денесінің вести-булярлық бетінде дамиды. Әдетте, науқастың жалпы жағдайы өзгермейді, ауырсыну сезімі болар-болмас. Сырттай қарап тексергенде, ауыз қуысының кіреберсінен тығыз инфильтрат анықталады. Инфильтрат үстінің шырышты қабығы қызарған немесе көкшіл түсті. Кейін инфильтрат біртіндеп жұмсара келе, өлшемі айқындалып, пальпация ауырсыну сезімін тудырады. Инфек-циялық ошақты тіліп ашқанда, ірің үнемі бөла бермейді. Тіліп ашылған жерден жартылай ыдыраған сүйек-қабын, грануляциялық тіндерді көруге болады.

Жақсүйекқабының өнімді актино-микозы, негізінен жас балаларда, жасөспірімдерде немесе жас адам-дарда дамиды. Мұндада жақсүйегінің төменгі қырының сүйекқабы қалыңдайды. Актиномикоз жақсүйек-тің альвеолық өсіндісінің сүйекқабы-нан төменгі қырына таралуында, сүйек деформацияланады. Процесс әлсін-әлсін өршуінде, инфекция ұзақ уақытқа созылады. Рентгеногра-фиялық зеріттеуінен төменгі жақсүйек денесінің, төменгі қырының (негізі), алвеолалық өсіндінің сүйекқабы бір-ыңғай емес қалыңдауын көруге болады.

Жақсүйектерінің актиномикозы. Біріншілік актиномикозбен төменгі жақсүйек жиі, ал жоғарғы жақсүйегі өте сирек зақымданады. Клиникалық, рентгенологиялық және патоморфо-логиялық өзгерістеріне сәйкес жақ-сүйектерінің актиномикозы екі түрге бөлінеді: деструктивті, өнімді-дес-труктивті.