Тілме аруының клиникалық жік-теуі

I. Жергілікті клиникалық белгі-лерінің сипатына қарай:

· эритематозды;

· эритематозды - геморрагиялық;

· эритематозды - буллезді (көпір-шікті);

· буллезды-геморрагиялық.

II. Ағзаның уыттану дәрежелігіне қарай:

· жеңіл;

· орташа ауырлықта;

· ауыр:

III. Ағымына қарай:

· біріншілік;

· қайталанбалы (рецидивті)

IV. Инфекциялық ошақтың тарау аумағына қарай:

Клиникасы. Инфекцияның жергі-лікті және жалпы клиникалық белгілері бір уақытта байқалады. Бетте тілме негізінен мұрын, ұрт аймақ-тарында өтеді, кейін біртіндеп маңдайға, құлақ қалқанына, иекке, ерінге тарайды. Инфекциялық процесс қабаққа, көзге тарағанда, көз саңылауы жабылуы мүмкін. Тілменің осындай клиникалық белгілері бетті ұсқынсыздандырып, шайнау бұл-шықеттері құрысады (тризм). Жақ-сүйек астының лимфа түйіндері ұлғайып, пальпаиялау ауырсыну сезі-мін тудырады.

Тілменің даму кезеңдері:

Ι. Продромальды (дерттің алды) кезең. Мұнда науқас жалпы әлсіздік сезініп, қалжырайды, мең-зең күйге енеді.

ΙΙ. Дерттің алғашқы кезеңінде ағзаның уыттану белгілері айқын-далып, инфекциялық ошақтың тері беті керіліп тұрады, аймақтық лимфа түйіндері ұлғаяды, ауырсынуы сезімі пайда болады.

ΙΙΙ. Дерттің айқындалу (кульми-нациялық) кезеңі. Бұл кезең алғашқы клиникалық белгілерінен басталып, бірнеше сағаттан 1 - 2 тәулікке созы-луы ықтимал. Жергілікті көрінісінен теріде түсі ақшыл немесе қанық қызыл, кіші көлемді, бірнеше сағат аралығында даққа ауысатын тілме эритемасын көруге болады. Теріде тілме эритемасының өлшемі шек-телген, шекарасы тегіс емес, шеттері жалын тәрізді қызыл дақ ретінде сипатталады. Дерттің бұл кезеңінде жергілікті патологиялық процеспен қоса ағзаның бір қатар мүшелері мен жүйелерінің қызметтері бұзылады.

· Жүйке жүйесі. Науқастың басы ауырып, қозу, есенгіреу белгілері пайда болады. Дерттің ауыр дәрежелі ағымында сандырақтау, есінен шатасу, менингизм белгілері және бұлшық-еттердің тырысуы байқалуы мүмкін.

· Жүрек-қан тамыры жүйесі. Тахикардия, брадикардия, аритмия, экстрастолия және атриовентри-кулярлы блокада байқалады.

· Тыныс алу жүйесі. Рентгеноло-гиялық суретінен өкпенің қан тамыр-лары кеңеюін, плевраның реактивті өзгерістерін көруге болады;

· Зәр шығару жүйесі. Диурез азаяды;

· Қанның зерттеулері. Лейкоцит-тердің саны солға ығысады, эозино-филдер саны азаяды, ЭТЖ - 20 - 25 мм/сағ. жоғары көтеріледі.

Ажыратпалы диагностикасы. Тілмені эритемадан, дерматиттен, флегмонадан, кей жағдайларда күйдір-гіден ажырату қажет.

Асқынулары. Абсцесс, флегмона, тіндердің өлеттенуі, буллезді (көпіршікті) ойық жара, флебит; әлсіз науқастарда сепсис, жүрек-қан тамыр жүйесі қызметінің жедел жетіспеу-шілігі, нефрит, өкпе артериясының тромбэмболиясы, менингоэнцефалит, көз жүйкесінің невриті.

Емі.

· Этиотропты емі – антибиотик-тердің жоғарғы мөлшерін тағайындау. Антибиотикті емінің ұзақтығы 7-10 тәулік.

· Патогенетикалық емі.

- спецификалық емес иммундық емі

- нуклеин қышқылы 0,2 – 0,4 дерт-тің жедел кезеңінде күн сайын тағайындау қабыну процестің ағымын тежеп, репаративті регенерациялық процестерін арттырады;

- натрий нуклеинаты тәулігіне 1 -1,5 гр 10 - 15 тәулікке тағайындау репаративті процесін реттеп, ақуыз алмасуын, Т және В лимфоциттердің белсенділігін артады;

- метилурацил тәулігіне 2-3 гр 2 - 3 аптаға;

- гормоналды емі аллергиялық реакция дамығанда тағайындалады;

- рутин тәулігіне 0,15 - 0,3 гр;

- аскорбин қышқылы тәулігіне 0,6 гр геморрагиялық реақция дамуының алдын алу үшін;

- тотығу процесін реттеуге дәру-мендердің В тобы, А және никотин қышқылы тағайындалады;

- дезинтоксикациялық емі: рео-полиглюкин, 5% глюкоза ерітін-дісі, гемодез дерттің ауыр ағымында, зәрдің бөлінуін жеделдету үшін тағайындалады;

III. Жергілікті емі. Күйдіргінің эритематозды түрінде жергілікті емі жүргізілмейді. Тілменің жедел ағымы-нда бүтіндігі бұзылмаған көпіршік-терді мұқият жарып, бетіне 0,1% фурациллин ерітіндісімен тәулігіне 1 рет таңғыш салады.

IV. Физитерапиялық ем. Кұйдір-гінің қайталамалы түрнде балауыздан таңғышы салынады. Солюкс сәулесі-мен өңдеп, кейін пеницилинмен электрофорез жүргізіледі.

12.5.Су жегі (нома)

Жалпы мағлұматтар. Нома (noma, cancer, agaticus, грек сөзінен, «тарай-тын жара» деген мағына білдіреді ) - қазіргі кезеңде өте сирек кездесетін, бет-жақсүйек аймақтары мен ауыз қуысы тіндерінің ылғалды гангренасы. Ертеде «өлеттенген ган-греналы стоматит» деп аталып келсе, кәзірде «сулы рак» немесе «cу жегі»деп аталалады. Қазақтар «құрт жегі» деп атағанға ұқсайды.

Этиологиясы және патогенезі. Этиологиясы толық зерттеліп болма-ған. Су жегімен көбіне әлжуаз немесе қандай да бір инфекциялық аурудан кейін әлсіреген жас балалар жиі аурады. Жас балаларда су жегісі инфекциялық ауру аяқталмай жатып немесе басқа бір жалпы аурулардан кейін, жиі дизентерия, қызылша, ал ересек адамдарда - жүрек-қан тамыр жүйесі ауруларымен сырқаттанған 50 жастан кейінгілер аурады.

Су жегінің дамуында Вас. perfrin-gensum және ауыз қуысының аралас, соның ішінде анаэробты микробтар үлкен рөл атқарады.

Паталогиялық анатомиясы. Мор-фологиялық тұрғысынан ерінде, ұртта, ауыз қуысының шырышты қабығында ылғалды өлеттену процесі жұреді

Клиникасы. Инфекциялық қабыну процесінің алғашқы кезеңінде ауыз қуысы кілегей қабығында гангренозды стоматит ошақтары пайда болып, кілегей қабық асты тіндеріне, ымдау бұлшықеттеріне, тері астының шел тіндеріне, шандыр табақшалырына тез тарайды. Гангренозды стоматит ауыз бұрышында, бетте немесе ерінде геморрагиялық дақтар немесе көпір-шіктер түрінде сипатталады. Кейде стоматит гингивит тәрізді басталып, өтпелі қатпардың кілегей қабығына, бетке немесе ерінге тез тарайды. Ауыз қуысынан жағымсыз иіс шығып, беттің жұмсақ тіндері ісінеді; қабыну ошақтың орналасуына байланысты теріде, кілегей қабықта сұр, кейін қара түске ауысатын дақтар қалыптасады; инфекциялық поцесс басталғаннан 2-3-5 күн өткен соң бетте, ерінде, ауыздың бұрыштарында тіндер біртіндеп ойыла бастап, ойық жараға ауысады (130 сурет)

Тіндердің өлеттенуі қызыл иекті қамтып, ауыз қуысының түбіне, тілге, таңдайға тарайды, тістер қозғалмалы болуы мүмкін. Өліеттенген ошақтың тіндері жұмсақ консистенциялы, сұрғылт түсті. Беттің өлеттенген ошағы жоғарғы немесе төменгі жақ-сүйектің денесіне жетіп, оны сын-дыруы мүмкін.

Су жегісінің алғашқы даму кезеңін-де науқастың дене қызуы 38 - 40°С дейін көтеріліп, жалпы жағдайы нашарлайды. Науқастың іші өтіп, құсуы мүмкін. Инфекциялық процесс пневномиямен, өкпенің гангренасы-мен немесе сепсиспен асқынуы науқастың өміріне қауіп төндіреді.

ә а

130 сурет. Су жегі ауруымен сыр-қаттанған жас бала:

а – су жегі жоғарғы ерінді толық зақымдаған;

ә – су жегі ауруынан кейін жоғарғы ерінде қалыптасқан ақау (А.К. Каюповтың клиникалық тәжрибе-сінен).

Су жегісінің жеңіл ағымында беттің және еріннің тіндері аз өлеттенеді. Жұмсақ тіндер қаншама зақымданса, соншама тыртықтану көлемі қалып-тасып, төменгі жақсүйектің контрак-турасын тудырады; тыртық көзұя асты аймағына, қабаққа, мұрынға және маңдайға жетіп, мимикалық бұлшық-еттердің қызметін бұзады. Су жегісі бет-жақсүйек аймақтары тіндерінен басқа жыныс мүшелерін (әсірсе, қыз балаларын), сондай-ақ құлақ, мойын, сан аймақтарын зақымдауы мүмкін.

Патолгиялық анатомиясы. Пато-логиялық процестің алғашқы даму кезеңінде ауыз қуысыгың кілегей қабығы домбығып, жасушалар жинақ-талады. Микроскопиялық көрінісінен ұсақ өлеттенген тін құрылымдарын, некробиозды, тромбталған қан тамыр-ларын, қанның құрамынан кристал-дарды байқауға болады. Зақымдан-баған тіндердің шекарасынан лейко-цитарлы инфильтрация және Венсан спирохетін, Вас. perfringens және т. б. микробтар қауымын көруге болады. Су жегісінде өлеттенген тіндермен көршілес жат-қан тіндердің ісінуі, қан тамырла-рының тарылуы байқалады. Қабыну аймағында деморкациялық (demorcatio - cay тіндердің өлі тіндер-ден шектелуі, бөлектенуі) шеңберінің айқын еместігі немесе мүлдем болмауы, ағзаның қорғаныс күшінің әлсіздігін немесе жоқтығын білдіреді.

Емі. Ағзаның қорғаныс күшін жоғарылатуға және инфекциялық ошақтағы зақымдаушы микробтарды жоюға бағытталуы тиіс.

Антибиотиктерден пенициллин 50000 - 110000 Б 4 - 6 - 12 сағат сайын бұлшықетке енгізіледі. Инфекциялық ошаққа 1% новокаин ерітіндісі пени-циллинмен бірге енгізеді.

Антибиотикке микрофлораның се-зімталдығы төмен болса, басқа антибиотиктер тағайындалуы тиіс. Өлеттенген тіндердің айналасына гангренозаға қарсы сарысу енгізіледі. Су жегі жарасын антисептиктермен (калий перманганатты, фурацилли) өңдеп, ұнтақ антибиотиктер себеді.

Ағзаның қорғаныс күшін арттыру мақсатымен 50 - 100 мл жаңа дайын-далған қан, аскорбин қышқылы (0,3 - 0,5 тәулігіне 2 - 3 рет), тиамин (0,015 гр тәулігіне 3 рет), пентоксил (0,2 г - тәулігіне 2 - 3 рет), иммундық препа-раттары тағайындалады.

Ем нәтижесінде инфекциялық про-цестің үстемділігі бәсеңсіп, жара тез тазара бастайды, грануляциялық тін-дер қалыптасып, бітісе бастайды (эпителизацияланады). Эпителий ас-тының тіндері біртіндеп тыртықта-нады. Жақсүйектерінің контракту-расын болдырмау үшін, тез қататын пластмассадан жақсүйектері аралығы-на тірегіш дайындау қажет.

Жараның орны жазылғаннан кейін, қалыптасатын ақауға арнайы пласти-калық операциялар жасалады.

Дерттің алдын-алу шаралары.

· Жалпы соматикалық ауруларды (балалар инфекциясы, жүрек-қан-тамыр жүйе және дәрумен же-тіспеушілік ауруларын) емдеу;

· Гипо - және авитаминоз ауру-ларында, ауыр инфекциялық процес-терінде дамитын стоматиттің алдын-алу шараларын жүргізу.

13 ТАРАУ.

ЖОҒАРҒЫ ЖАҚСҮЙЕК ҚОЙНАУЫНЫҢ

ҚАБЫНУЫ(ГАЙМОРИТ)

Гайморит (жоғарғы жақсүйек қойнауының қабынуы) - жоғарғы жақсүйек қойнауының шырышты қабығының қабынуы, бет-жақсүйек хирургиясында және оториноларин-гология тәжірибесінде жиі кездесетін медициналық және әлеуметтік тұрғы-сы жағынан аса маңызды аурулардың бірі. Себебі, науқастардың басым көпшілігін жастар, орта жас шамасын-дағылар мен жұмыс жасындағылар құрайды.

Мұрын қуысының екі жағында гаймор қойнаулары орналасады. Атал-мыш қойнауларға ауа өтіп, табиғи тесікрт арқылы мұрын қуысымен қатынасып жатады. Осы қатынас арқылы қойнауға ауамен бірге, әрине

инфекциялық ауруларын

тудыратын микробтар да енеді.

Гаймор қойнауын (antrum Highmore, sinus maxillaries) – алғашқы рет ағылшын дәрігері Гаймор 1651 жылы анатомиялық құрылысына сипаттама жасап, әдебиет бетіне түсіргендігі мәлім. Корнинг және т.б. авторлар гаймор қойнауының түбін бастың орта сызығына қараған төртбұрышты пира-мидаға ұқсастырады. Гаймор қойнауы өте күрделі құрылым, анатомиялық құрылысыжағынанда ерекшелі, жандарында жатқан тіндермен тығыз байланысты болуы (131,132 суреттер), оның патологиялық процестерімен зақымдануында әркелкі клиникалық белгілерімен сипатталуына себебін тигізеді.

131 сурет. 1 - негізгі сүйектің үлкен қанаты: 2 - маңдай сүсектің көзұялық беті; 3 - 4 - көздік тесік; 5 - үлкен қанаттың көзұялық беті; 6 – бетсүйектің көзұялық беті; 7 – бетсүйектің доғасы; 8 – көзұяасты саңлауы; 9 – 10 – 11 – емізік өсіндісі; 12 – 13 – 14 – жоғарғы жақсүйектің таңдай өсіндісі; 15 – таңдай сүйектің тік өсіндісі; 16 – үшінші үлкен тіс; 17 – жоғарғы жақсүйектің альвеолалық өсіндісі; 18 – 19 - гаймор қойнауы; 20 –таңдай сүсектің жазықтық бөлімі; 21 – торша сүйектің перпендикулярлы табақшасы; 22 – көзұясының астынғы саңлауы; 23 – таңдай сүсектің көзұялық өсіндісі; 24 – негізгі-бетсүйектік саңлау; 25 – көзұясының астынғы саңлауы; 26 – негізгі-маңдай сүйектерінің жігі; 27 – 28 – 29 – маңдай қойнауының артқы бөлімі; 30 – түркі ершігінің қыры; 31 – 32 – самай сызығы; 33 – 34 – маңдай сүйегі; 35 - 36 – сагиттальды саңлау; 37 – қарақұс қабыршағы.

132 сурет. Гаймор қойнауының жеке көрнісі (ішкі жанынан)

Жоғарғы қабырғысы, әсіресе, оның артқыбөлімі өте жұқа. Кейде көзұяасты өзегінің астынғы қабырғасы 2 – 4 мм шамасында тіптен сүйек қабырғысыз болуы мүмкін. Көзұяас-тының қан тамыр-жүйке шоғыры жоғарғы жақсүйек қойнауына таяу жатуы, гайморитте ауырсыну сезімі-нің көзге берілуіне себеп болады.

Төменгі қабырғасы гаймор қойнаудың түбін құрайды. Зерттеулер нәтижесінен белгілі болғандай, гаймор қойнауының түбі 42,8% жағдайда мұрынның төменгі өтісінен төмен (кейде 11 мм дейін), 17,9% жағдайда одан жоғары, ал 39,3% жағдайында - бір денгейде жатады. Кейде қойнаудың түбі альвеолалық өсіндінің тереңдігіне кіріп жатуынан, қосымша қойнау (sinus alveolaris) құрады. Кей жағдайларда гаймор қойнауы қатты таңдайға қарай жалғасуы мүмкін. Осындай қосымша қуыстар жоғарғы жақсүйектің маңдай және бетсүйек өсінділерінде де қалыптасуы мүмкін.

Гаймор қойнауы түбінің қалыңдығы орта шамамен 10 – 12 мм құрайды. Кей жағдайларда түбінің сүйек табақшасы болмауынан, тістердің түбір ұштары гаймор қойнауының ішіне кіріп, тек шырышты қабықпен және сүйекқабымен ғана шектеліп тұрады.

Алдынғы қабырғасы ішке қарай кіріңкі. Оның едәуір кіріңкі бөлімі – сүйір (ит) тістік ойық, fossa canina, деп аталады. Бұл ара ара ең жұқа жері, қалыңдығы орта шамамен 0,2 – 0,25 мм құрайды. Алдынғы қабырғасы ішке қарай кіріңкі болған сайын, сүйір тістік ойығы да тереңдей түсіп, гаймор қойнауының өлшемін кішірейтеді немесе артқа және жоғары қарай ығыстырады. Алдынғы қабырғасы біртіндеп гаймор қойнаудың бүйір қабырғасына ауысады. Көз ұясының төменгі қыры астында көзұяасты тесігі орналасады, одан көзұяасты қан тамыр-жүйке шоғыры шығады. Көз-ұяастының жүлгесі мен көзұяасты өзегінен өтетін көзұяасты жүйкесі жоғарғы альвеолалық жүйке тармақ-тарын құрайды, оның өзі жоғарғы жақсүйектің алдыңғы қабырғасының тереңдігінен өтіп, жоғарғы тістерді жүйкелендіретін өрімін құрайтын алдынғы, ортаңғы және артқы альвеолалық бұтақтарын береді.

Артқы қабырғасы, әсіресе, оның жоғарғы бөлімі өте жұқа, тереңдігінен жоғарғы ұяшық жүйке тармақтары өтеді. Гаймор қойнауың артқы қабырғасы қанат-таңдай шұнқырына қарасты болғандықтан, гайморотомия операция кезінде өте сақтықты қажет, себебі қатты күш салынғанда, сүйек қабырғасы тесілуінен, қанат-таңдай шұнқырынан өтетін қан тамырлары мен жүйке тармақтары жарақаттануы мүмкін.

Медиальді (ішкі)қабырғасы мүрын қуысы мен гаймор қойнауын шектеп тұрады. Табақшаның төменгі шетінің ортасы өте жұқа, ал оның ең қалың тұсы - алдынғы-төменгі бұрышы. Мұндай анатомиялық ерекшеліктері қойнауға пункция немесе мұрын қуысына жасанды өтіс жасағанда ескерілуі тиіс. Мұрын қуысы жағынан қойнаудың медиальді қабырғасына төменгі мұрын қалқаны бекиді, ол мұрын қуысын жоғарғы-артқы және төменгі-алдыңғы бөлімдеріне бөледі. Жоғарғы-артқы бөлімі ортаңғы мұрын жолына сәйкес.Төменгі мұрын қалқанының біршама бөлімі мұрын қуысы мен гаймор қойнауының шы-рышты қабықтары бірігетін жерінен құралған. Медиальді қабырғасының төменгі-алдыңғы бөлімі мұрынның төменгі жолына сәйкес.

Медиальді қабырғасының алдыңғы-жоғарғы бұрышындағы ортаңғы мұ-рын қалқаны астында мұрын қуысына тесік (ostium maxillare) ашылады. Қосымша осындай тесік (ostium maxillare accesorium) 10% жағдайда кездесуі мүмкін. Аталмыш тесіктің ортаңғы мұрын қалқаны астында оstium maxillare орналасуы, адам тік тұрғанда гаймор қойнауынан жалқық шығып тұруына, әрине өте ыңғайсыз. Жалқық гаймор қойнау-ынан тек іші толғанда ғана мұрынға ағып шыға аладыды. Осындайда қо-сымша тесік-тердің болуы, қойнаудан жалқықтың мұрынға шығып тұруын едәуір жеңіл-детеді.

Гаймор қойнауы көпқабатты жы-пылықтағыш эиптелиймен астар-ланған. Эпителийдің кірпіктері жыпы-лықтап тұру арқылы шырышты қабы-ғының сөлін қойнаудан шығарып тұратын қызметін атқарады. Механи-калық, физикалық, химиялық және биологиялық факторлардың әсерінен жыпылықтағыш эпителийдің атқара-тын қызметі бұзылғанда, эпителий кірпіктері зақымданады; олар тек жергілікті жағдай тіршілігі лайықты болғанда ғана қалпына келе алады (В.Т.Пальчун және т.б., 1982).

Эмбриогенездің 10 аптасынан бас-тап адам ұрығында гаймор қойнауы қалыптаса бастап, үшінші айда ол саңылау тәрізді, ал төртінші айда - дөнгелек пішінді болса, адам жасы 15 – 20 толғанда түбешгейлі қалып-тасады.

Жоғарғы жақсүйек қойнауы – мұ-рын айналасындағы қойнаулар ара-сындағы ең ірсі. Оның өлшемі қабыр-ғаларының қалыңдығына байла-нысты, орта есеппен ересек адамдарда 3 – 30 см³ (Калинина О.В., Paaton Y.V., 1939), ал Воробьевтың мәліметтері бойынша - 15 – 40 см³ құрайды.

Жоғарғы жақсүйек қойнауының бірнеше түрі кездеседі:

• ауалы (кең, пневматикті) гаймор қойнауының өлшемі аумақты, қабыр-ғалары жұқа, түбі альвеолалық өсіндіге жақын немесе кіріп орналасады, жандарында қосымша қойнаулар қалыптасуы мүмкін (133 сурет);

• өлшемі кіші (тар, склероздылі) гаймор қойнауының қабырғалары қалың, түбінің қалыңдығы 1 см, одан да қалың болуы мүмкін (134 сурет). Зерттеушілердің басым көпшілігі жоғарғы жақсүйек қойнауының склероздылі түрі жиі кездесетінін атап көрсетеді.

• өлшемі әркелкі гаймор қойнауы (135 сурет);

• қосымша қабырғалармен бөлшектенген гаймор қойнауы (136 сурет).

133 сурет. Жұқа қабырғалы, ауалы

(пневматикті) гаймор қойнауы.

134 сурет. Өлшемі кіші (тар, склерозды) гаймор қойнауы

135 сурет. Екі жақ бөлімдерінің

өлшемдері әркелкі гаймор қойнаудың

136 сурет. Қосымша қабырғалармен

бөлшектенген гаймор қойнауы

Жоғарғы үлкен және кіші азу тістердің түбір ұштары гаймор қойнауының түбімен топографиялық және анатомиялық тығыз байланысы болуы, қойнаудың шырышты қабы-ғына инфекция енуіне және одон-тогенді гаймориттің дамуына басты себеп болуы мүмкін. Тіс түбір ұштарын шектейтін сүйек табақшасы-ның қалыңдығы гаймор қойнауының құрылысына байланысты. Айталық, ауалы (пневматикті) гаймор қойнауы-ның түбі мұрын қуысының түбінен төмен орналасса, үлкен азу тістердің түбір ұштары гаймор қойнауының шырышты қабықастына таяу, тіптен тиіп жатады (137 сурет). Жоғарғы жақсүйек қойнауының өлшеміне қарай, оның түбі мен соған таяу тіс түбір ұштарының аралығы әркелкі алшақта оранасады. Кіші және үлкен азу тіс түбірлерінің ұштары мен гаймор қойнауы түбінің сүйектік аралығы қалыпты жағдайда орта шамамен 7,4 мм құрайды (Иванов А.С.,1976); гаймор қойнауының шырышты қабығына тіс түбір ұштары тиіп немесе қойнаудың ішіне кіріп тұруы да мүмкін.

Осындай тығыз анатомиялық байланыс болу нәтижесінде, қарапайым тіс жұлу операцияның өзі қойнаудың түбі тесілуіне себеп болуы мүкін. Гаймор қойнауының түбі төмен орналасқан сайын, тіс түбірлерінен инфекцияның ену қауіптілігі арта түседі, ал өлшемі кіші, склероздылы түрінде - инфекциялану мүмкіндігі едәуір төмен болады.

Альвеолалық өсінді мен жоғарғы жақсүйек қойнауы ортақ жүйке тармақтарымен жүйкеленуі, қан тамырлануы және лимфа арнасының бірлестігі, бет-жақсүйек аймақтарында дамитын инфекциялық қабыну процестерінен гаймориттің дамуына анатомиялық ықпалын тигізеді.

Осы айтылған анатомиялық ерек-шеліктерінен тағы бір заңдылықты аңғаруға болады: гаймор қойнауының ауалы түрінде гайморит тіптен жедел периодонтиттен дамитын болса, склероздылі түрінде – тек остео-миелиттік процесінен және радику-лярлы немесе фолликулярлы ұралар-дың іріңдеуінен дамуы мүмкін. Сондай-ақ, гаймориттің дамуы тістің периодонт тіндерінде өтетін қабыну процесінің сипатына, даму кезеңдері мен инфекцияның ауқымдылығына байланысты. Гаймор қойнауы бас-сүйек қаңқасының басқа қойнаулары-мен тығыз қатынас құруы, гайморит-тің диагностикасында ескерілуі тиіс.

137 сурет. Гаймор қойнауы: а – гаймор қойнаудың түбін және жоғарғы тіс түбірлерін шектеп тұратын аралық сүйек табақша; ә – жоғарғы жақсүйек қойнауының түбі. А.Г.Шаргородскийден алынған, 1985).

Мұрын айналасындағы қойнау-лардың (138 сурет) физиологиялық маңыздылығын түсіндіретін көптеген ой-пікірлер бар. Әйтсе де, айтылған пікірлердің соншама көптігі, олардың бірі де толық қанағаттанарлықтай түсінік бермейтіндігін меңзейді. Бастыларына қысқаша тоқтап кеткенді жөн көрдік. Бастыларына қысқаша тоқтап кетуге болады.

• Гаймор қойнауы бассүйегі жеңіл болуына аса маңызды рөль атқарады делінген көзқарас. Бір жағынан, бұлай деу шындыққа жарасатын сияқты: біріншіден - ол қуысты құрылым, екіншіден, іші үнемі жылы ауамен толы. Сөйте тұра, гаймор қойнауы бассүйегін тек 1% ғана жеңілдететін ескерсек, мұндайай пікірдің жаны бар деп табу қиын сияқты;

• Мұрын қуыстары жылытылған және ылғалданған ауа жинайтын қойнаулар ретінде қарастырылуы. Бұл пікірдің кемшін жақтары жоқ емес - гаймор қойнауы мен мүрын қуысын байланыстыратын өтіс өте тар, сол себептен мұрыннан кірген ауаны гамор қойнауоары жылытып үлгереді деу шындыққа жанаспауы мүмкін;

• Мұрын қойнауларын дыбыс күшейтуші (резонатор) ретінде қарас-тырылуы. Мұндай көзқарасқа қарсы дәлел тауып көрелік. Л.Г. Комендатованың зерттеулеріне сүй-енетін болсақ, белгілі әншілердің гаймор қойнаулары, даусы жоқ адамдармен салыстырғанда, өлшемі кіші болуы жиі кездеседі;

• Мұрын қойнаулары иіс сезуге аса қажетті құрылым деген пікір бар, яғни тек барлық қойнаулар бірдей қызмет атқарғанда ғана regio olfactoria бойлай ауамен жанасып, иіс қабылдау қабілеті қалыптасады. Бұл көзқарастың дұрыстығы күмән тудырады. Себебі, бұлай бола қалған жағдайда, неліктен жас балалар, гаймор қойнаулары жіті дамып үлгермесе де, иіс сезу қабілеті өте жоғары болады.

Этиологиясы және патогенезі. Жіктелуі. Одонтогенді гайморит негізінен тіс периодонттары айма-ғында шоғырланған инфекциялық ошақтардан (жоғарғы кіші және үлкен азу тістері, сирек – cүйір тістері) дамиды.

Инфекцияның қойнауға ену жолдары әртүрлі болуы мүмкін, сөйте тұра тістің түбір ұштары гаймор қойнауы түбінің шырышты қабығына жақын орналасуы басты рөль атқарады. Әдетте кіші және үлкен азу тіс түбірлерінің ұштары мен гаймор қойнауы түбінің аралығы орта шамамен 0 - 12 мм құрайды. Осыған байланысты, көпшілік жағдайда тіс түбірлері мен гаймор қойнауының шырышты қабығы аралығын құрайтын сүйек табақшасы өте жұқа, кейде оның өзі тіптен болмауы да мүмкін. Мұндай жағдайда, олардың аралығын тек шырышты қабығы ғана құрап, тістердің түбір ұштары қойнаудың ішіне кіріп тұрады (139 сурет).

139 сурет. Ауалы (пневматикті) гаймор қойнауың түбі мен жоғарғы тіс түбірлері арасындағы қатынас.

Жоғарғы жақсүйек қойнауының шырышты қабығы көпқабатты жыпы-лықтағыш эпителийімен астарланған және мұрын қуысы шырышты қабығының жалғасы болып табылады. Соған байланысты, мұрын қуысында жүретін қабыну процестері, әсіресе аллергиялық жағдайлар, гаймор қойнауына әсерін тигізбей қоймады. Қабыну процесінде қойнаудың жыпылықтағыш эпителиінің механи-калық тазартқыш қызметі зардап шегіп, шырышты қабықтың түзілістері кемиді, олар бара келе мүлдем жойылуынан жергілікті жасушалық иммунитеті бұзылады. Осындай өзге-рістердің нәтижесінде гаймор қойна-уының шартты патогенді микроб-тарының белсенділігі артуынан (Азимов М., Худояров И., 1975), «мүлгіген күйдегі» инфекция өріс алып, өрши түседі. Бұған қоса, қойнаудың шырышты қабықастында борпылдақ тіндер болмауы, инфекци-яның бірден сүйекқабы мен сүйекке, одан кері - периодонтқа, тіс ұлпасына тез тарайды. Созылмалы гаймориттің дамуына микробтардың патогенділігі, ағзаның аллергиялануы және реактивтілігінің төмендеуі, сонымен қоса, мұрын қуысының архитекто-никалық қрылысының ерекшеліктері оңтайлы жағдай тудырады.

Гаймор қойнауының шырышты қабығы мен тіс түбір аралығындағы сүйектік табақша қалың болғанның өзінде, кейде гранулденуші немесе гранулематозды периодонтиттердің өршуінде, ол мүжіліп, біртіндеп сорылуынан, тістің түбір ұшында шоғырланған инфекция гаймор қойнауының шырышты қабығына кедергісіз өтеді (140 сурет).

140 сурет. Гранулденуші немесе гранулематозды периодонтиттердің өршуінде тіс түбір ұшында шоғыр-ланған инфекция гаймор қойнауының шырышты қабықастына енеді.

Тіс түбір маңының ұралары және ұра-гранулемалары біртіндеп өсуінде немесе олар іріңдеуінде гаймор қойнауы түбінің сүйектік табақшасын зақымдап, инфекциялық процестің дамуына бастама береді. Сондай-ақ, жоғарғы жақсүйектің альвеолалық өсіндісіне (тіс ұяшығына) жасалатын операцияларында гаймор қойнауының қабырғалары жарақаттануынан, ин-фекцияның енуіне мүмкіндік туады.

Жоғарыда айтылғандарды қортын-дылайтын болсақ, гаймориттің дамуы-ның басты себептері келесідей:

• жедел респираторлық аурулары;

• тұмау;

• бет сүйек қаңқасының жарақат-тары;

• мұрын қуысының ортанғы өтісінен ашылатын тесіктің айналасындағы шырышты қабық домбығып ісінуінен (ринит), гаймор қойнауындағы бөлі-ністер әдеттегідей шығып тұруының кедергіленуі;

• мұрын қуысының аралық қабыр-ғасы қисаюы (жарақаттан);

• тіс аурулары (периодонтит, пара-донтит және т.б.);

• аллергиялық реакция.

Жедел респираторлық ауруларынан (ЖРА) дамыған риногенді гайморитте, тістің түбір аймақтарында шоғырлан-ған созылмалы инфекцияның өршуі және гаймор қойнауының шырышты қабығы екінші реттілік инфекциямен зақымдануы, клиникалық жағдайда жиі кездеседі. Риногенді гайморитпен ауырған науқастардың 62% со-зылмалы одонтогенді инфекциялық ошақтары болуы, осының дәлелі болса керек. Одонтогенді инфекциялық ошақтарының бақтериялық уыттары және тіндердің ыдырауынан кейінгі өнімдер гаймор қойнауының шы-рышты қабығының инфекциялы-аллергиялық процесін тудыратынын ескерген жөн. Ағзаның осылайша сенсибилизациялануы, қабыну проце-сінің қарқынды да және альтера-циялық түрде өтуіне ықпалын тигізбей қоймайды. Тәжрибелік тұрғыдан, гаймориттің патогенезін осылайша түсінудің маңызы өте үлкен, себебі этиологиясы әркелкі гаймориттің барлығында да міндетті түрде ауыз қуысын тазалықта ұстау (сауықтыру шаралары - санациялау), қабыну про-цесінің асқынуларын болдырмауға және инфекцияның алдын алуға мүмкіндік береді.

Жіктелуі. Инфекцияның даму кө-зіне, сипаты мен патогенезіне қарай гаймориттер мына түрлерге бөлінеді: одонтогенді, риногенді, гематогенді, жарақаттық, вазомоторлы және аллергиялық.

Гаймор қойнауының шырышты қабығының одонтогенді инфекциямен қабынуы одонтогенді гайморит(си-нусит) деп аталады.

Одонтогенді гайморит клиникалық ағымына қарай жедел, жеделдеу, созылмалыжәне созылмалы гаймо-риттің өршутүрлеріне бөлінеді. Патоморфологиялық тұрғыдан одон-тогенді гаймориттер катаральды, іріңді, полипозды, іріңді-полипозды түрлерге бөлінеді. Катаральды және іріңді гайморит жедел ағымда өтуі мүмкін, ал полипозды гайморит өнімді қабыну процесінің нәтижесі болып табылады. Созылмалы гайморит өр-шуінде, жедел ағымды сипатта өтеді.

И.Г.Лукомский одонтогенді гаймо-риттерді патогенезіне қарай екі түрге бөледі: одонтогенді токсикалық (ка-таральді) және одонтогенді инфек-циялық.

Одонтогенді токсикалық гаймо-рит микробтардың гаймор қойнауына енуінен емес, альвеолалық өсіндідегі немесе периодонттағы инфекциялық процесіне туындаған уыттар қойнау-дың шырышты қабығында реактивті қабынуын тудыруынан дамиды. Бұл шектелген (перифокальды) катараль-ды қабыну процесі болғандықтан, дәрі-дәрмекті (жалпы және жергілікті) емнен тез жазылады. Клиикалық тәжрибе бақылауларына сүйенетін болсақ, токсикалық гайморитті диаг-ностикалау тіптен мүмкін емес, себебі оның нақтылы белгілері жоктың қасы. Сол себептен де, одонтогенді токсик-лық гайморитті нозологиялық дерт ретінде жеке бөлу, дұрыстыққа жанаспайтын сияқты. Неде болса, біздің бақылауымызда токсиклық гайморитпен сырқаттанған бірде бір науқас әлі де кездескен емес.

Одонтогенді инфекциялық гаймо-рит альвеолалық өсіндіден инфекци-яның тікелей немесе қыл қан тамырлары арқылы гаймор қойнау-ының шырышты қабығына енуінен дамиды.

Г.Н. Марченко (1966) гаймориттің келесі клиникалық жіктеуін ұсынады:

Ÿ жабық түрі:

а) созылмалы периодонтиттен да-мыған гайморит;

ә) гаймор қойнауына өскен одон-тогенді ұралардың іріңдеуінен немесе созылмалы перидонтиттердің өршуі-нен дамыған гайморит.

Ÿ ашық түрі:

а) тесікті (перфоративті) гайморит;

ә) жоғарғы жақсүйек денесінің не-месе альвеолалық өсіндінің созыл-малы остеомиелиттерінің өршуінен дамыған гайморит.

Одонтогенді гаймориттің даму жиі-лігі жөнінде зерттеушілердің мәлі-меттері әртүрлі. Айталық, Нахин-сонның А.Г. мәліметтері бойынша, одонтогенді гайморит синуситтер арасында 25%, ал Diming H.S., (1925), Podrasky N, 1990) бойынша 60% құрайды. М.И.Азимовтың (1977) айтуынша, хирургиялық стоматология ауруханасына жатқызылған науқас-тардың 4 - 4,2% одонтогенді гаймо-ритпен ауырғандар құрайды.

13.1 Жедел одонтогенді гайморит

(Haigmoritis odontogenica acuta).

Патологиялық анатомиясы. Же-дел сірлі гайморит, гаймор қойнау-ының шырышты қабығының катара-льді өзгерістерінен басталады: дом-бығу, қызару және қан тамырлары мен шырышты бездерінің айналасы дөң-гелек пішінді жасушалармен және көпжасушалы инфильтрациялануы. Кейін шырышты қабықтың инфиль-трациялану процесі артып, іріңді ошақ қалыптасады.

Жедел іріңді гайморитте іріңді жалқық түзіледі, гаймор қойнауының шырышты қабығы түгелдей дөңгелек пішінді жасушалармен инфильтрация-ланады.

Клиникасы. Жедел одонтогенді гайморит, әдетте, жедел іріңді немесе созылмалы периодонтиттердің өршуі-нен, жедел остеомиелиттерден, жоғар-ғы жақсүйек ұраларының іріңдеуінен дамиды. Кейде созылмалы гайморит-тің өршуінің клиникалық белгілерімен де сипатталуы мүмкін.

Гаймор қойнауының жедел қа-бынуы екі кезеңмен өтеді: сірлі және іріңді. Біріншісінде гаймор қойнауы-ның айналасындағы тіндерде өтетін инфекциялық процестен қойнаудың шырышты қабығын тітіркеніп, реак-тивті домбығу процесі жүреді, сірлі жалқық бөлінеді. Осының нәтижесін-де, мұрын қуысының ортаңғы жолы-нан гаймор қойнауына ашылатын тесік тарылады немесе толық жабы-лады, жалқықтың шығуы кедергі-ленеді немесе мүлдем тоқтайды.

Жедел гаймориттің клиникалық белгілері:

- сырттай қарап тексергенде, ұрт аймағының тіндері сәл ісініп, пато-логиялық процесі жағында ауырсыну сезімі пайда болады; ауырсыну сезімі маңдай, қарақұс, самай аймақтарына, сондай-ақ, жоғарғы тістерге беріліп, пульпиттің клиникалық белгілеріне ұқсастық пайда болады;

- мұрынның бір жақ бөлімінде иіс сезінуі нашарлайды, тыныс алуы қиындайды;

- ауырған жағының мұрын жолынан шырышты немесе іріңді сұйықтық бөлінеді

(әсіресе науқас басын төмен еңкейткенде);

- жалпы әлсіздік пайда болуы;

- дене қызуы 37,5° - 39°С дейін көтеріліп, қалтырау және бас ауру белгілері пайда

болады;

- науқастың жалпы жағдайы нашарлайды, ұйқысы және тәбеті бұзылады.

Жедел гаймориттің жоғарыда көрсетілген клиникалық белгілері бәрі бірдей үнемі байқала бермейді.

Қабыну процестің бастапқы кезеңдерінде науқастың бет пішіні өзгермеуі мүмкін. Кейін қабыну процесі өріс алуына байланысты, науқастың мұрын-ерін қатпары тегіс-теледі, тері беті қызарып, пальпация ауырусыну сезімін тудырады; алдын-ғы риноскопиялық зерттеуінен мұрынның ортанғы жолының шырыш-ты қабығы домбығуын, қызаруын, сірлі немесе іріңді жалқық бөлінуін көруге болады. Науқастың басын енкейтіп, қарсы жағына бұрғанда, мұрыннан шырышты сұйықтық немесе ірің бөлінуі, оны сүрткенде, қайтадан ағуы – Заболоцкий-Десятковский-Френкел симптомы. Гаймор қойнауының алдынғы қабыр-ғасын тері бетінен пальпациялағанда және ауыратын жағының бірнеше тістері мен бетсүйегін перкуссияла-ғанда сәл ауырсыну сезімі пайда болуы мүмкін; әдетте патологиялық процесі өтетін жағының бір немесе бірнеше тістерінің сауыттары бұзыл-ғанын немесе емделгеннен кейін бітек қойылғанын көруге болады, бұрын олардың ауырғандығы анықталады. Егер қабыну процесі барысында периостит дамитын болса, ұрт аймағының тіндері және қабақ ісінеді.

Науқастың мұрны бітеліп, тынысы алуы бұзылады, демін аузыбен алуға мәжбүр болады. Осыған байланысты, мұрынан өкпеге өтетін ауа тазарылмай, жылытылмай және ылғалданбай тыныс жолдарына өтіп, жедел респираторлы ауруларын, кеңірдектің және жұтқыншақтық қабынуын тудыруы мүмкін. Бұның өзі кейде науқастың өміріне өте қауіпті асқынулар тудыруы ықтимал: менин-гит, бассүйегі ішінің абсцесі, сепсис, көзұя артының абсцесі немесе флегмонасы (көзұясында жинақталған ірің қан тамырларын және көру жүйкесін қысып, айналасындағы тіндерді ыдыратуы, науқасты мүлдем соқыр болып қылуына себеп болуы мүмкін. Қабыну процесі жағымен жарыққа қарай алмау сезімі және жас ағу белгісі пайда болады.

Іріңді гайморитте жоғарыды көрсетілген клиникалық белгілер айқын байқалып, инфекциялық про-цесс ауыр ағымда өтеді. Ауырсыну сезімінің қарқындылығы артып, альвеолалық өсіндіге және көзге берілуі мүмкін. Дене қызуы 39^°С дейін көтеріледі, гаймор қойнауы іріңмен толуында - 40^°С жетеді. Ұрт айма-ғының тіндері едәуір ісініп, терісі жылтырап тұрады.

Диафаноскопиялық зерттеу әдісінде гаймор қойнауының бұлынғырлығы байқалады. Диафаноскопия қараңғы бөлмеде Геринг электр шамын науқастың ауыз қуысына апарып, аузын жауп тексергенде. Қалыпты жағдайда екі жағының да гаймор қойнауы қызыл, ал көз қарашықтары ашық қызыл түстеніп тұрады, адам екі жақ көзімен бірдей жарық сезінеді. Қабыну процесінде гаймор қойнауы зақымданған жағының беті көлеңке-леніп, көз қарашығы жарық жібер-мейді, науқас жарық сезбейді.

Рентгенограмма суретінен гаймор қойнауының көрінісі, сау жағымен немесе маңдай қойнауларымен салыс-тырғанда, күңгірттеніп көрінеді, іші іріңмен толы болса (эмпиема) едуәір бұлынғырланады; альвеолалық өсін-діден – ұраның көлеңкелі бейнесін немесе тістің түбір ұшы аймақтарынан созылмалы периодонтитке тән клиникалық белгілерін, немесе гаймор қойнауы түбінің сүйектік табақшасы бұзылуын көруге болады (141 сурет). Одонтогенді гайморитте қойнаудың жоғарғы-медиальды кабырғаларының көрінісі, риногенді гайморитпен салыстырғанда, аз өзгереді. Егер жүргізілген зерттеу әдістері диагноз қоюға жеткіліксіз болса, гаймор қойнауын тесіп (пункциялап), тексе-руге тура келеді.

Гаймор қойнауын мұрынның төмен-гі жолынан немесе ауыз қуысының өтпелі қатпарынан тесіп (Куликов немесе Лихтвица инесімен), іріңді жалқықты сорып алу арқылы диагнозын нақтылауға болады (141 сурет). Гаймор қойнауын пункциялау алдында ортанғы немесе төменгі мұрын жолының шырышты қабығы адреналин қосылған 2% дикаин ерітіндісімен жансыздандырады. Дұ-рыс пункция жасалуында, ине алғашқыда күшпен итеріліп, қойнауға кіргенде, күрт жеңілдік сезіледі. Сәл ырғақты қимыл жасап, иненің ұшы қойнауда екендігіне көз жеткізіледі; олай болмаған жағдайда, ине аздап кейін қарай тартады. Егер қойнауда іріңді болса, оны сорып алып, антисептикті ерітінділермен (фура-цилин, хлоргексидин, пелоидин және т.б.) жуып өңдейді.

Қойнаудан сорып алынған патоло-гиялық экссудатты цитологиялық зерттеу жүргізу ифекцияның сипатын анықтауға мүмкіндік береді, кері нәтиже болғанның өзінде, гаймор қойнауында патологиялық процесі жоқ деуге болмайды, себебі қойнауда іріңсіз инфекция (қатаральды және полипозды түрлері) өтуі ықтимал.

Қанның зертханалық көрсет-кіштерінен лейкоцитоз анықталып, ЭТЖ және таяқшаядролы лейкоциттер саны жоғарылайды, С-реактивті ақуыз пайда болады.

Гаймориттің диагнозы науқастың шағымына және қарап тексеру, риноскопия, рентгенография, диафа-носкопия, эхография, эндоскопия және жоғарғы жақсүйек қойнауын пункциялау арқылы алынған экссу-даттың зерттеу нәтижесіне негізделіп қойылады.

Гайморитті диагностикалау және емін жүргізу мақсатымен қойнауды тесу (пункциялау) кезінде қүрделі асқынулар дамуы мүмкін:

- Ұрттың немесе көзұясы мен қабақтың шел тіндерінің эмфиземасы. Мұндай асқыну ине қойнаудың мұрын және сыртқы қабырғаларын тесіп өтіп, ұрттың тіндеріне ауа немесе сұйықтық енуінен эмфизема немесе инфильтрат қалыптасуымен байланысты; ұрттың тіндері ісініп, ауырсыну сезімін тудырады.

- Көзұясының абсцесі немесе флегмонасы (көзұясының төменгі қабырғасы патологиялық процесімен зақымдануында немесе пункциялау кезінде инемен жарақаттануында);

141 сурет. Гаймор қойнауын, мұ-рынның төмегі жолынан Куликов инесімен тесу - пункциялау. (А.Г. Шаргородскийден алынған, 1985)

Емі. Жедел одонтогенді гайморит-тің емі қабыну процестің сипатына байланысты.

Консервативті емінде мына мақ-саттар көзделеді:

- гайморитті тудырған алғашқы инфекцияның көзін жою;

- ағзаның уыттануын (токсикоз, бактериоз) тоқтату;

- гаймор қойнауының аэрациясын (ауа өтуін) және жалқықтың еркін шығуын қамту;

- гаймор қойнауындағы инфекция-лық процестің ағымын тежеу;

- ағзаның инфекцияға қарсы күшін арттыру;

- қатаң көрсетіммен гайморотомия оперциясын жасау және тек нақты патологиялық өзгеріске енген шы-рышты қабығын алып тастау, сау және аз өзгеріске енгенін жарақаттамай, қалдыру, мұрын қуысының төменгі жолынан жасанды қатынас жасау және мүмкіндігінше операция бары-сында гаймор қойнауының алдынғы қабырғасынан ашылатын ақауды пластикалық жолмен жабу (Мишень-кин әдісі).

Жедел катаральді гаймориттің емінде «себепші» тіс жұлынады, ауыз қуысы инфекциялық ошақтардан та-зартылады, мұрынның шырышты қабығының қан тамырларын тарылта-тын дәрі-дәрмектер тамызып, қойнау-дан жалқықтың шығуын қамтады, симптоматикті және физиотерапиялық ем тағайындалады.

Егер гаймор қойнауының шырышты қабығында қайтымсыз морфология-лық өзгерістер болмаса, тек «себепші» тісті емдеумен немесе жұлып тастаумен ғана шектелуге болады. Гайморит периоститтің, остеомиелит-тің немесе жоғарғы жақсүйектің ұрасы іріңдеуінің асқынуларынан дамыса, өтпелі қатпардан жұмсақ тіндерді сүйекке дейін тіліп, ірің шығарылады, физиотерапиялық ем тағайыдалады (УЖЭТ, солюкс). Қажеттілігіне қарай антибиотикті ем, анальгетиктер, дене қызуын түсіретін дәрі-дәрмектер та-ғайындалады.

Мұрын жолдары бітеліп, науқастың тынысы тарылатын болса, мұрынның ортаңғы жолынан гаймор қойнауына ашылатын өтісті, ostium maxillarae, кеңейту мақсатымен (шырышты қабықтың қан тамырларын тарылтуға, домбығуын басуға) мұрынға дәрі тамызады (5% эфедрин гидрохлорид ерітіндісі, 0,1% адреналин, 1 - 2% дикаин, кокаин, санорин, нафтизин немесе дефлогин). «Себепші» тісті жұлғаннан кейін тіс ұяшығын қырғыш қасықпен тазартқанда, гаймор қой-науының түбі тесіліп кететіні естен шығарылмауы тиіс. Сол себептен, жұлынған тістің ұяшығын тазартқанда аса мұқият болған жөн, аспаппен тексергенде күш түсірмеу қажет.

Жүргізілген ем тиімді нәтиже бермесе немесе гаймор қойнауынан жалқықтың шығуы кедергіленсе (жедел іріңді гайморитте), «себепші» тісті жұлумен қоса, шұғыл түрде мұрын қуысының төменгі жолынан (мұрынның төменгі қалқаны астынан) немесе ауыз қуысының өтпелі қатпарынан гаймор қойнауын тесіп (пункциялап), немесе гайморотомия операциясын жасап, ірің шығарылуы тиіс.

Қабыну процесі ауыр ағымда өтуін-де, ағзаның уыттануында, міндетті түрде антибиотиктер (макролидтер тобы, соның ішінде азитромицин, мидекамецин), дезинтоксикациялық, десенсибилизациялау, жалпы қуаттан-дыру емі және анальгетиктер тағайын-далады.

Гаймор қойнауын күн сайын пункциялап тұру, науқасқа ауыр болуы мүмкін. Сол себептен, төменгі мұрын жолынан жасалған жасанды тесіктен полихлорвинильді түтігін енгізіп, сол арқылы антисептикалық ерітінділермен гаймор қойнауын үнемі жуып тұруға болады. Ол үшін антисептикалық ерітінділер (риванол, калий перманганаты, фурацилин, хлоргексидин және т.б.) немесе антибиотиктер, протеолитикті фер-ментер (трипсин, химотрипсин) қолданылады. Осы мақсатпен 0,5% этонии және 0.5% декаметоксин ерітінділерімен өңдеу жақсы нәтиже береді (С.М.Соломенный және т.б., 1979).

Жедел гаймориттің дәрі-дәрмектік емінің жобасы, қолданылатын дәрі-дәрмектер, олардың көлемі және қолдану ерекшеліктері

Жалпы емі